رئیس جهاد دانشگاهی در آستانه چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی از آمال و آرزوهای خود برای ایران در حوزههای سیاست، اقتصاد و به ویژه علم و فناوری میگوید؛ از اینکه کشور میتوانست شرایط بسیار بهتری نسبت به زمان فعلی داشته باشد و اگر همدلی و وفاق بین مسئولان و مدیران ارشد کشور به وجود آید، با دو برنامه ۵ ساله میتوان ایران را در جایگاه واقعی خود قرار داد.
او نقش نهاد جهاد دانشگاهی را “تبدیل علم به فناوری و کاربردی کردن فناوری” میداند و در عین حال اعتراف میکند که رضایت صد در صدی از دستاوردهای جهاد دانشگاهی ندارد و معتقد است هنوز بین سیاسیون کشور وفاق ملی بر سر مصالح دانشبنیان وجود ندارد.
یکی از اولین نگرانیها بعد از انقلاب اسلامی، رفتار عامدانهای در کشور مبنی بر واردات محصولات بود
دکتر سید حمیدرضا طیبی در گفتوگو با ایسنا به سابقه تاریخی جهاد دانشگاهی در پیگیری اقتصاد دانشبنیان پرداخت و گفت: اگر توسعه فرهنگی، توسعه علمی و فناورانه و توسعه آموزشی عوامل اصلی پیشرفت هر کشور باشند، در برههای بعد از انقلاب اسلامی احساس میشد باید روی این موضوعات، بهویژه توسعه فناورانه کار شود. در آن زمان یکی از نگرانیها این بود که در کشورمان به عمد، به گونهای رفتار میشد که واردکننده و مصرفکننده محصولات دیگران باشیم.
وی با اشاره به اینکه جهاد دانشگاهی به دنبال تعطیلی دانشگاهها بعد از انقلاب فرهنگی آغاز به کار کرده، هدف اصلی این نهاد را الگوسازی برای توان کشور در ۳ زمینه فوق دانست و تأکید کرد: تحقق توسعه فرهنگی، علمی و فناورانه، از طریق تبدیل علم به فناوری در دستور کار قرار گرفت؛ که این “کاربردی کردن فناوری” نیز در جهت رسیدن به اقتصاد دانشبنیان و تولید ملی بود.
رئیس جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: آموزشهای مهارتی و برنامهریزی برای دانشگاههای کارآفرین از جمله مواردی بودند که برای رسیدن به اهداف فوق در جهاد دانشگاهی پیگیری شدند.
طیبی با بیان اینکه جهاد دانشگاهی با چنین ایدهای شکل گرفته و الگوسازیهای خوبی انجام داده است، برنامهریزی این نهاد برای آینده را یادآور شد و تصریح کرد: با این حال اگر بپرسند آیا کاملاً از دستاوردها راضی هستیم و حمایت لازم صورت گرفته، میگوئیم خیر؛ با وجود کارهای خوبی که بهویژه در زمینه کاربردی کردن علم صورتگرفته، معتقد هستم به علل مختلف هنوز از ظرفیتهای جهاد به خوبی استفاده نشده است.
در یک برنامه مبتنی بر پیشرفت، فناوری جدید نزد خودمان میماند
ضرورت ثبات در اهداف و برنامهها طی گردش سیاسی
وی سپس به ذکر چند مثال از چگونگی تدوین برنامه پیشرفت پرداخت و تشریح کرد: کشورهایی که برای پیشرفت خود برنامهریزی میکنند و میخواهند اقتصادشان مبتنی بر علم و فن خودشان باشد، فناوری جدید را تا زمانی که ارزش اقتصادی ایجاد کند نزد خود نگه میدارند. این در حالی است که آنها فناوریهای قدیمیتر را با دیگر کشورها به اشتراک میگذارند، اما فناوری جدید را به عنوان ابزار رقابت به کار میبرند.
رئیس جهاد دانشگاهی ادامه داد: اگر صنایع را به کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم کنیم، لازم است که واحدهای بزرگ واحد تحقیق و توسعه داشته باشند و در عوض، خود برای صنایع متوسط و کوچک، نقش واحد تحقیق و توسعه را ایفا کنند. مجموعههایی همچون “فرانهوفر (Fraunhofer) ” آلمان صنایع بزرگی هستند که نقش واحد R&D را برای صنایع کوچکتر ایفا میکنند.
دکتر طیبی با اشاره به اینکه هنوز ارادهای برای پیشرفت اقتصاد دانشبنیان، مبتنی بر تولید ملی و علم و فن داخل، شکل نگرفته است، تصریح کرد: هنوز فروش منابع زیرزمینی ما نقش جدی در تأمین منابع دولت دارند و مالیات حاصل از تولید و صادرات که تأمین کننده بودجه دولتی است، هنوز به حدی نرسیده که بتواند منابع را تأمین کند.
وی ضمن تأکید بر ضرورت تدوین یک برنامه بلندمدت، اظهار کرد: زمانی که سند چشمانداز کشور را برای افق ۱۴۰۴ را ترسیم میکنیم و از طریق ۴ الی ۵ برنامه توسعه عمرانی ۵ ساله میخواهیم به اهدافمان برسیم، باید این را در نظر بگیریم که در کشور ما یا هر کشور دیگری هر ۵ الی ۶ سال یک بار، گردش سیاسی به وجود میآید که نباید طی آن گردش سیاسی اهداف و برنامهها تغییر کند.
رئیس جهاد دانشگاهی با بیان اینکه بر سر مصالح ملی پیشرفت، باید وفاق ملی به وجود آید، اظهار کرد: به عنوان مثال اگر مصالح ملی پیشرفت ایجاب میکند تحریمها برداشته شوند، تمام نهادهای سیاسی باید بر سر این موضوع توافق کنند. همچنین اگر باید راه دیگری را رفت، باز باید وفاقی بین سیاسیون به وجود آید و همه از آن تبعیت کنند.
طیبی تصریح کرد: در کشورمان به خاطر سیاستزده شدن غیرضروری و این موضوع که هر نهاد میخواهد حضور خودش را با نفی برنامه دیگری به اثبات برساند، چنین وفاقی وجود ندارد.
بعد از جنگ تصمیم نگرفتیم اقتصاد دانشبنیان مبتنی بر فناوری ملی داشته باشیم
وی ضمن انتقاد از اختلافات سیاسی و جناحی، تشریح کرد: اگر تصمیمات درست را بعد از جنگ گرفته بودیم و راه درست را انتخاب میکردیم، مسیر دیگری پیش رویمان بود. در دوران جنگ مقاطع خوبی در توسعه صنعتی کشور وجود داشت، اما تصمیم نگرفتیم اقتصاد دانشبنیان مبتنی بر فناوری ملی داشته باشیم. در همان سالها جهاد دانشگاهی تأکید میکند که بر تولید دانش ملی توسط خودمان متمرکز شویم و بازار را فقط در انتقال فناوری به خارج از کشور واگذار کنیم.
رئیس جهاد دانشگاهی ادامه داد: در ۲ دوره ریاستجمهوری حرف چنین بود، اما در عمل دیدیم که برنامهریزی مشخصی برای این مسئله وجود نداشت و بازار را واگذار نکردیم.
طیبی با اشاره به اینکه حس وابستگی علل و ریشههای فرهنگی دارد، گفت: از پیشتر تبلیغاتی شده بود مبنی بر آنکه جهان سوم نمیتواند متکی بر خود باشد، در حالی که فرصتی هم به ما داده نشده بود. اوایل انقلاب دچار مشکلات زیرساختی شدیم و خیلی از مدیران به خاطر شرایط انقلاب، از روی مصلحت سیاسی انتخاب شدند و مستثنی از طرز فکر “عدم خودباوری” نبودند.
وی در این زمینه ادامه داد: مدیران مؤمن از هر دو جناح مدعی ولایی و اصلاحطلبی در مقام مسئولیت، خودباوری را باور نکرده بودند و تحت تأثیر کارشناسانی قرار میگرفتند که مدعی بودند نمیتوان بر تولید داخل متکی بود.
رئیس جهاد دانشگاهی افزود: افراط در تولید داخل خوب نیست و رها کردن آن هم خوب نیست؛ بنابراین به ویژه در شرایط کنونی باید راه متعادل را انتخاب کرد. باید در انتقال فناوری بخشی از بازار را به خارجیها واگذار کرد و در مقابل، نقشههای داخلیسازی فناوری در اختیار تیم دانشبنیانی قرار گیرد که بتوانند آنها را بر اساس یک برنامه بلندمدت پیادهسازی کنند.
طیبی با بیان اینکه کشورهای پیشرفته حوزه سیاست را از حوزه پیشرفت و اجرا جدا کردهاند، به پیشرفت در کشور کرهجنوبی اشاره و تشریح کرد: کشور کُره شورایی درست کرد که اعضای آن نخبگان کل و اعضای کابینه مرتبط، با مسئولیت نخست وزیر بودند. تمام تصمیمات این شورا برای بخشهای قانونگذار لازمالاجرا بود و به عبارتی آنها سیاستگذار و مغز متفکر “توسعه” کُره بودند. همچنین نظارت دقیقی بر تقسیم کار و اجرای تصمیمات صورت گرفت و امروز شاهد هستیم که به اهداف خود رسیدهاند.
شورای عالی انقلاب فرهنگی بنا بود مغز متفکر سیاستگذاری در توسعه فناورانه باشد
وی با اشاره به اینکه ساختارها را به وجود آوردهایم، گفت: شورای عالی انقلاب به دستور امام خمینی (ره) ایجاد شد که کار هوشمندانهای در حوزه فرهنگی بود و وظایف “علمی و فناورانه” نیز از سوی مقام معظم رهبری به آن واگذار شد.
رئیس جهاد دانشگاهی افزود: قرار بود تمام ارکان نظام از جمله رئیس جمهور، رئیس قوه قضائیه، رئیس کمیسیونها و برخی شخصیتهای حقیقی و حقوقی در این شورا حضور داشته باشند که چنین هست، اما کارایی لازم را نداشته و مغز متفکر سیاستگذاری در توسعه علمی و توسعه فناورانه به حساب نمیآید.
طیبی اظهار کرد: در تجربهای که در دولت نهم، دهم و همچنین دولت تدبیر و امید داشتم، احساس نکردم شورا مرکز توسعه فرهنگی و علمی و فناورانه کشور است. باید تفکیک مسئولیت مشخصی بین مجمع تشخیص مصلحت نظام و شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گیرد و شورای فوق ساختار نظام علم و فناوری کشور را مهندسی مجدد کند.
وی تأکید کرد: حمایتهای مالی و قانونی لازم باید از سوی مجلس و نهادهای مالی کشور از جمله بانکها اجرا شود و علم در گردشی روان توسط دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی مشخص تولید شود، در بنگاهها تبدیل به محصول شود و در چرخه اقتصادی قرار گیرد.
رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به اینکه در حال حاضر فرآیند فوق طی نمیشود، گفت: این موضوع باید به دست سران سه قوه حل شود و یا از طریق همکاری دولت و شواری عالی انقلاب فرهنگی برطرف شود؛ در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی سندهای خوبی تصویب شده که خیلی از آنها اجرایی نمیشود.
تقسیم کار خوبی بین وزارت علوم و معاونت علمی ریاستجمهوری صورت نگرفته است
طیبی با بیان اینکه هنوز که هنوز است، تقسیم کار خوبی بین دو نهاد مهم یعنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وجود ندارد، یادآور شد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به درستی ایجاد شد، آن هم از جهت آنکه کار وزارت علوم یا بهداشت مدیریت بر تولید علم است. این در حالی است که تولید و تجاریسازی فناوری کاری فرا وزارتخانهای بوده و مسئولیت انجام آن باید به دست نهادی فراجناحی میافتا. با این وجود اختیارات زیادی به معاونت علمی داده نشده است.
وی با اشاره به اینکه کارهای جهاد دانشگاهی در حوزه فناوریهای فنی مهندسی، بهویژه در دهه دوم و سوم انقلاب، تأثیرگذار بوده است، گفت: چنین مأموریتهایی باید در زمینههای دقیق واگذار شود و نهادهایی همچون جهاد دانشگاهی از تمام ظرفیت خود برای اجرای آن استفاده کنند که البته ما هم از تمام این ظرفیت استفاده نکردهایم.
رئیس جهاد دانشگاهی تصریح کرد: استراتژی بخشهایی که قسمت عمده اقتصاد ما را تشکیل میدهند، به هیچ وجه تدوین و تصویب نشده است. همچنین راهبرد توسعه ظرفیتهای فیزیک تدوین نشده؛ به عنوان مثال نمیدانیم که باید چه تعداد فولاد پتروشیمی داشته باشیم، آیا یک مجموعه داروسازی داشته باشیم یا ۱۷۰ مجموعه؟ که در این موارد باید تدبیر هوشمندانه و آمرانه صورت گیرد. آمرانه به این معناست که اگر استراتژی تدوین شد، ولی بعضی به خاطر منافع مشخصی از آن تبعیت نکردند، با آنها برخورد جدی صورت گیرد.
ویژگی اصلی مدیریت جهادی “خودباوری” است
شرط محقق شدن مدیریت جهادی تشکیل احزاب قوی است
دکتر طیبی، ذیل تعریف مدیریت جهادی، ویژگی اصلی مدیریت جهادی را “خودباوری” عنوان کرد و با اشاره به اینکه این خودباوری از “کار علمی که در عرصه عمل موفق پیاده شده” ایجاد میشود، خاطرنشان کرد: مدیر جهادی باید “خودباور” و “علمباور” باشد؛ به برنامهریزی باور داشته باشد و در برابر شکستها نااُمید نشود. این موضوع باید برای مدیر جهادی مفروض باشد که هر کاری در هر کجای جهان انجام شود به دست ما هم قابل انجام است.
وی با تأکید بر آنکه توکل بر خداوند باید بعد از انجام برنامهریزیها و سنجش تمام جوانب کار باشد، اظهار کرد: ایثار را باید در خود اشخاص ببینیم و مدیر جهادی باید شرایط خوبی را برای مجموعه خود و مردم به وجود آورد. با این حال در کشور ما شایستهسالاری وجود نداشته و موارد فوق اجرایی نشده است.
رئیس جهاد دانشگاهی شرط محقق شدن مدیریت جهادی را تشکیل احزاب قوی و نیز فراهم شدن امکان بروز و ظهور همه استعدادها دانست و گفت: این موضوع که همه افراد امکان تحصیل و کسب مهارت را داشته باشند، بخشی از کار است. مسئولیت باید به کسانی سپرده شود که شرایط رشد را دارا بوده و استعداد خود را شکوفا کردهاند. احزاب زیادی در کشور وجود دارند که دارای ویژگیهای فوق نیستند و فقط در ایام انتخابات مطرح میشوند.
طیبی گفت: حالا که در دهه چهارم انقلاب اسلامی چنین شرایطی فراهم نشده و برای ارائه مدل مورد نظر به جامعه جهانی قدری دیر شده است، باید شاخصهای خودباوری، کاربلدی و … را تعریف کرده و مدیران مؤمن، انقلابی و خودباور را بر اساس این شاخصها انتخاب کنیم.
وی افزود: به عنوان مثال مدیری که متکی بر خودباوری است و در صنعت ریسکپذیر است و در عین حال با مجموعههایی تعامل دارد که پاسخگوی ریسک او هستند، میتواند نقش مؤثری را در برنامه پیشرفت کشور ایفا کند.
رئیس جهاد دانشگاهی یادآور شد: شاهد این بودیم که در یک دولت، مدیر یک وزارتخانه سه دفعه تغییر کرد، در حالی که ثبات مدیریت از جمله نکاتی است که باید رعایت شود. معتقد هستم زیرساختها و نیروی انسانی ما، علیرغم خروج بعضی افراد شایسته از کشور، مناسب است و چنان چه یک برنامهریزی ۱۰ ساله با اهداف مشخص صورت گیرد و تحریمها به شکل معقول رفع شود، به اهداف خود دست مییابیم. البته این امید هم هست که در صورت فراهم شدن شرایط مناسب، خیلی از افراد به کشور برگردند.
بودجههای جهاد دانشگاهی تناسبی با اجرای پروژههای بزرگ ندارند
۳ تا ۱۱ سال زمان از دست میدهیم
وی در پاسخ به اینکه استفاده از توان و ظرفیت جهاد دانشگاهی چه پیشرفتهایی را در آینده نزدیک نصیب کشور خواهد کرد، گفت: زمینههای کاری جهاد دانشگاهی متناسب با نیاز کشور بوده و به لحاظ اقتصادی نیز ارزشمند است که بر روی آنها کار شود. کار بر روی این زمینهها در ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی مؤثر خواهد بود. با این حال کشور به لحاظ مالی باید در مسیری قرار گیرد که بتواند پروژههای بزرگ را اجرا کند. یکی از مشکلات حال حاضر این است که بسیاری از پروژهها به خاطر شرایط مالی متوقف شدهاند.
رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به اینکه مسائل حال حاضر از جنسی نیست که به زودی حل شود، توضیح داد: اگر حتی مسائلمان با غرب کاملاً حل شود، بدین معنی نیست که درهای کشور به روی واردات باز شود؛ بلکه برداشته شدن تحریمها باید به این سمت برود که از منابع داخل به درستی استفاده کنیم. ضمن آنکه بازار آزاد برای خرید قطعات، تجهیزات یا به عبارتی منابع اولیه فناوری ما وجود داشته باشد، نه آنکه با دور زدن تحریمها زمان و هزینه از دست بدهیم. پس در بحث رفع تحریم چنین نگاهی ضروری است.
طیبی خاطرنشان کرد: هم و غم ما این است که فناوریهایی را که تولید کردهایم، مورد استفاده قرار گیرند. همچنین پیشنهادات مشخصی در خصوص اجرای مأموریتها به دولت دادهایم که بخشی از آنها با هماهنگی مجلس در برنامه ششم توسعه قرار گرفته است. از طرفی در تلاش هستیم حتی اگر مأموریتی از سوی دولت به ما داده نشد نیز، طبق روال سابق و از طریق انعقاد قراردادهای حرفهای در حوزههای مختلف، به اهداف خود دست یابیم.
وی تصریح کرد: به طریق تجربه دریافتیم که ۳ تا ۱۱ سال طول میکشد تا بتوانیم فناوری خودمان را به اثبات برسانیم. این از آن جهت است که بودجههای جهاد دانشگاهی تناسبی با اجرای پروژههای بزرگ ندارد و ما در شرایط فعلی، کار بر روی فناوری جدید را بعد از به اثبات رسیدن فناوری قبلی ادامه میدهیم. این در حالی است که دوست داریم نتیجه فناوری در قالب قرارداد حرفهای حداقل یک بار مورد استفاده قرار گیرد، اما با رویه فعلی در حال از دست دادن زمان هستیم.
در حوزه کشاورزی هوشمند و بذرهای هیبریدی اعلام آمادگی کردهایم
زمینه کار واحدها مشخص است، اما منتظر منابع هستیم
رئیس جهاد دانشگاهی در خصوص زمینههای جدید و قابل ورود برای این نهاد، اظهار کرد: سالهاست در حوزه کشاورزی هوشمند و بذرهای هیبریدی اعلام آمادگی کردهایم که البته نیاز به منابع مالی دارد، اما با منابع مالی محدود خود شروع به کار کردیم و لاین خیار سال آینده به نتیجه میرسد.
طیبی افزود: این خیار هم عطر و طعم بومی و هم مزایای خیاری که خارجیها به آن دست یافتهاند را داراست. همچنین پرورش بچهماهیهایی که وارد میکنیم، از حوزههای مورد علاقه ماست.
وی ادامه داد: فناوری “پرورش ماهی در قفس” هم یکی از ۱۰ فناوری بود که امسال به بهرهبرداری رسید؛ دانش این فناوری را در اختیار داریم و فقط ساخت قفس است که باید پیگیری شود. همچنین باید به دانش فنی پرورش مرغهایی دست پیدا کنیم که خط تولید آنها به بهرهبرداری برسد که در این زمینه نیز کارهای تحقیقاتی آن را در دستور کار قرار دادهایم.
رئیس جهاد دانشگاهی اظهار کرد: در حوزههای نفت، گاز و پتروشیمی نیز زمینههای خوبی در دستور کار قرار گرفته که مورد نیاز کشور است. به عنوان مثال در حوزه نفت، ارتقای بهرهوری تأسیسات سطحالأرضی موجود در دستور کار قرار گرفته است. نفتی که از اعماق زمین به دست میآید، باید برای رفتن به پالایشگاه یا صادرات آمادهسازی شده و عناصر آن همچون آب یا آبنمک گرفته شود که دانش انجام آن در سطح پایلوت به دست آمده است. بنابراین میتوان گفت تقریباً برای همه واحدهای مختلف، زمینه کار را مشخص کردیم و باید منتظر منابع باشیم.
طیبی در این زمینه افزود: با سازمانهای دارای امکانات از جمله ستاد اجرایی فرمان (ره)، بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، سازمان آستان قدس رضوی، سازمان اوقاف و … برای انجام کار مشترک مذاکراتی انجام دادهایم تا بهرهوری امکانات آنها را بالا ببریم.
وی یادآور شد: با توجه به کمبود آب، یکی از زمینههای کاری خوب کشاورزی هوشمند، کشاورزی گلخانهای و مزرعههای مدرن کشاورزی بهرهوری بالا است که خروجی پِرت ندارد.
رئیس جهاد دانشگاهی اضافه کرد: در حوزه حمل و نقل ریلی بحث این را داریم که در حوزه رانش کار کرده و محصول نهایی را وارد بازار ایران کنیم؛ که البته کار سختی است و سعی داریم آن را انجام دهیم.
جهاد دانشگاهی میتواند مکمل دانشگاهها در تولید علم به فناوری باشد
طیبی در رابطه با کمرنگ شدن ارتباط جهاد دانشگاهی با دانشگاهها توضیح داد: با توجه به آنکه وظیفه اصلی دانشگاه، تولید علم و نسل ۳ ،۴ و ۵ فناوری در مدل آزمایشگاهی هست، این نهاد میتواند روی بخشی از تکنولوژی برای نسل آینده کار کند. این در حالی است که مجموعهای مثل جهاد که نگاه حرفهای به فناوری دارد، میتواند علم را به فناوری تبدیل کند یا مدل آزمایشگاهی علم را به مدل کاربردی تبدیل کند. در واقع ما میتوانیم مکمل دانشگاهها در تولید علم به فناوری باشیم.
وی با بیان اینکه جهاد دانشگاهی به طور اتوماتیک در کارهای منجر به توسعه فناوری سریعتر از دانشگاهها عمل کرده است، افزود: مسائل سیاسی که در کشور به وجود آمد، باعث شد جهاد دانشگاهی در مقاطعی از دانشگاه بیرون برود؛ بنابراین برخورد با جهاد دانشگاهی در مقاطعی نشأت گرفته از یک نگاه سیاسی بوده و فاصله گرفتن جهاد دانشگاهی از دانشگاه دلیل منطقی و علمی نداشته است.
رئیس جهاد دانشگاهی ادامه داد: شرایط مورد انتظار باید به دنبال برنامهریزی اصلی ایجاد شود که بر مبنای آن دانشگاه توسعهدهنده فناوری باشد و جهاد دانشگاهی در راه کاربردیسازی فناوری گام بردارد. البته بخشی از این موضوع نیز در گروی آن است که یک صنعت رقابتی ایجاد شود. چنین صنعتی به طور مداوم برای نو کردن فناوری خود به سراغ جهاد دانشگاهی خواهد آمد.
طیبی خاطرنشان کرد: در برنامهریزی اصلی و بلندمدتی که از آن صحبت میکنیم، حلقهها باید به نحوی چیده شوند که بستر فوق فراهم شود؛ به عبارتی اقتصاد ما مبتنی بر تولید ملی باشد و تولید ملی نیز برای بالا بردن بهرهوری خود در بازار، دائماً نیاز به فناوری داشته باشد. البته همه اینها در گروی آن خواهد بود که اشتراکات بین سیاسیون کشورمان بر سر مصالح دانشبنیان به ۹۰ درصد رسیده و اختلافات بین آنها تنها ۱۰ درصد باشد.
وی در پایان گفت و گوی خود با ایسنا اظهار کرد: آمریکا به عنوان مخالف اصلی جمهوری اسلامی اگر ببیند خروجش از برجام منجر به اختلاف بیشتر بین سیاسیون ما خواهد شد، یقیناً این کار را خواهد کرد و شاهد بودیم چنین اتفاقی هم افتاد؛ بنابراین حتی اگر تحریم جزو مصالح پیشرفت دانشبنیان کشور است، باید توافق کنیم که با تلاش خودمان به پیشرفت برسیم. البته معتقد به این نیستم که میتوانیم در شرایط تحریم به اهداف پیشرفت دانشبنیان خود برسیم، بلکه باید در شرایط غیرتحریم مدیریت هوشمندانه داشته باشیم.
۰۰:۰۰
انتهای پیام