به گزارش کسب و کار نیوز، مناسبتهای تقویمی در حوزه فرهنگ وهنر، از آن دست اتفاقاتی است که نه تنها باعث ایجاد موجی از هیجان میان اهالی فرهنگ و هنر میشود که عموم مردم را به عنوان مخاطبان اصلی محصولات هنری بر این موج سوار میکند. به عنوان مثال برگزاری نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران در اردیبهشت ماه باعث شده که این ماه بهشتی فصل بهار میان مردم با لفظ «اریبهشت کتاب» خطاب شود.
همینطور فرا رسیدن بهمن ماه که فصل میزبانی سالنهای سینمایی و تئاتری کشور از دو جشنواره بزرگ بینالمللی سینما و تئاتر فجر به شمار میرود، از نظر مخاطبان آثار سینمایی و نمایشهای صحنهای، یکی از گرمترین ماههای سال را در قلب زمستان رقم میزند.
با این مقدمه کافی است که این روزها در هر شهر و استانی کمی سرمان را از گوشیهای تلفن همراه برداریم و یا چهره غرقه در مشکلات روزمره را با محیط پیرامون پیوند بزنیم… همین درنگ کافی است تا عطر و بوی کتاب بار دیگر مشام دوستداران فرهنگ را بازی دهد.
۲۴ آبانماه تا اول آذرماه هر سال بنا به مناسبت تقویمی، مصادف است با برگزاری هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران؛ هفتهای که بار دیگر جمیع فعالان یار مهربان از نویسنده، مترجم و پژوهشگر گرفته تا ناشر، کتابفروش و دستاندرکاران امور فرهنگی را مسخ حضور ناب یارمهربان میکند.
هر چند از این نکته نیز به سادگی نمیتوان گذشت که برای دغدغهمندان حوزه کتاب، فرا رسیدن چنین رویدادهایی با تمام شیرینیهای شناخته شدهاش، بزنگاهی است برای مرور و مداقه بیشتر بر آسیبها و مشکلاتی که گاه چهره ناب فرهنگ و هنر کشورمان را با آسیبها و اِن قُلتهایش مکدر میکند!
برگزاری بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، بهانهای شد تا این بار با نگاهی استوار بر رسالت فعالیت رسانهای در مسیر پرسشگری برای نیل به روشنگری، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران میزبان یکی از مدیران کوشا و دلسوز در عرصعه فرهنگی و از دوستداران راستین یار مهربان باشد. مدیری که طبق گفته خودش بر «بیوفایی میزها» اعتقاد دارد و بر همین نمط، اصل و اساس پاسخگویی را بر صراحت و صداقت میگذارد؛ مدیری که برخلاف بسیاری، نقصها و آسیبهای مستدل حوزه مدیریتش را میپذیرد و زیر چتر کتمان و سایه نسیان نمیخزد… نیکنام حسینیپور مدیرعامل خانه کتاب و دبیر برگزاری بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران…
خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) به بهانه برگزاری هفته کتاب در گام بیست و ششم با دعوت از دکتر حسینیپور تلاش کرد تا با نگاهی موشکافانه، منتقدانه و البته عادلانه به واکاوی حوادث، اتفاقات، آسیبها و البته برخی حواشی حوزه کتاب بپردازد.
آنچه در ادامه میخوانید حاصل این گپ و گفت صمیمی با مدیرعامل خانه کتاب است که در دو بخش تنظیم و ارائه شده است. بخش نخست به گفتوگو پیرامون بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی و نگاهی به کارنامه ربع قرن این رویداد استوار است و در بطن خود به طرحهای فصلی و حمایتی خانه کتاب، طرح پایتخت کتاب ایران و مقوله تعامل و همکاری با سایر نهادهای فرهنگی برای تحقق اهداف کلان در حوزه کتاب میپردازد و بخش دوم این گفتوگو با نگاه مبتنی بر چالش و پرسشگری به بحرانهای حوزه کاغذ، بحث واسپاری امور نشر به متخصصان این حوزه و رویکرد تحقق نقش حمایتی دولت فارغ از اجرا و عبور از کارکردهای شعاری و توجه به عملگرایی در حوزه مدیریت کتاب کشور استوار است.
– ایرنا: جناب حسینیپور ضمن خوش آمدگویی و سپاس به پاس حضورتان در خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا)، به مناسبت برگزاری بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، اجازه بدهید پرسش نخست را بر مبنای نگاه و مداقه بر بیست و پنج دوره پیشین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران قرار دهیم. بعد از گذشت ربع قرن از سابقه برگزاری این رویداد فرهنگی با محوریت یار مهربان در کشور، آیا اهداف و انتظاراتی که از برگزاری این طرح مدنظر مسئولان قرار داشته محقق شده است یا خیر؟ به بیان دیگر؛ کارنامه بیست و پنج ساله هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران را در این تطور زمانی چگونه ارزیابی میکنید؟
– حسینیپور: اجازه بدهید بحث را با شعار دوره بیست و ششم هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران؛ «حالِ خوش خواندن» آغاز کنیم. با توجه به مشکلات و تنگناهایی که در امسال برای ملت ایران وجود داشت به نظر میرسد که این شعار آنگونه که در میان اهالی فن و کارشناسان امر کتاب نیز به آن اشاره شده است، شعار مناسبی است و ما نیز امیدواریم با توجه به این شعار، همراهی مردم در این هفته و در طول سال با یار مهربان منتج به دست دادن حالی خوش برای آنها باشد.
بعد از پشت سر گذاشتن ربع قرن از برگزاری هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، امروز با درخت تناوری در عرصه برگزاری یک رخداد فرهنگی مواجه هستیم. وقتی مروری بر تاریخچه هفته کتاب جمهوری اسلامی داشته باشیم، به یاد میآوریم که نخستین دوره این رخداد با بیانات مقام معظم رهبری و دیداری که ناشران و نویسندگان با معظمله داشتند آغاز شد. ایشان در آن دیدار بیاناتی فرمودند و دغدغههای متعددی را مطرح کردند که اگر صادقانه بخواهیم نگاه کنیم، امروز هم بخشهایی از آن دغدغه به قوت خود باقی ماندهاند.
مقام معظم رهبری در آن دیدار خطاب به نویسندگان و ناشران فرمودند که میدانم که شما نویسندگان و ناشران با کتاب انس و الفتی صمیمی دارید، اما باید مهمترین هدفتان عمومی کردن کتاب برای مردم باشد. باید اقدامی انجام دهید تا عموم مردم با کتاب انس گرفته و با آن در ارتباط باشند و حال و فضای کتاب را از این نگاه نخبه محور خارج کنیم.
به نظر میآید که هنوز هم، با وجود فعالیتهای بسیار خوبی که در این ۲۵ سال در دولتهای مختلف با نگرشهای متفاوتی که داشتند صورت گرفته است؛ این شکاف بین کتاب و عمومی کردن فعالیتهای کتابخوانی به آن نقطه هدف نرسیده است. هنوز هم بحث نخبهمحور را در برخی از فعالیتهای حوزه کتاب شاهد هستیم. مانند برنامههای رونمایی از یک کتاب که عموما شاهد حضور نویسندگان و ناشران که خودشان دست اندرکار امر به شمار میروند هستیم، تا این که این مقوله با حضور عموم مردم صورت گیرد.
باید صادقانه گفت که هنوز کتاب، دغدغه بخش عمدهای از مردم نشده است. اما در این میان، بیست و پنج سال برگزاری هفته کتاب در بطن خود زایشهایی داشته است. یکی از مهمترین آن زایشها، خانه کتاب بود. آنگونه که شاهد هستیم نخستین دوره هفته کتاب در سال ۱۳۷۱ برگزار شد و در سال ۱۳۷۲ خانه کتاب تاسیس میشود، یا کتاب سال دانشجویی که یک سال بعد از آغاز هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران شکل میگیرد که در آن زمان نهال نوپایی بود و امروز خود به درخت تناوری در عرصه کتابهای دانشگاهی بدل شده است. حوزه میراث مکتوب، حوزه کتابهای دانشآموزی، خادمان نشر و نظایری از این دست، جملگی از زایشهای این ربع قرن برگزاری هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران به شمار میرود.
همچنین در ادامه شاهد بودیم که برخی از اشکال این زایشها رویههای مستقلی به خود گرفتهاند و برخی دیگر نیز هر سال به مناسبت برگزاری هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، یار و همراه این مراسم بودند. در دولتهای مختلف نگاههای متفاوتی نسبت به هفته کتاب وجود داشته است؛ در نهاد وزارتخانهای در برخی دولتها با توجه به نگرش و سیاستشان نگاه به مساله هفته کتاب نگاهی انقباضی بوده و در برخی از دولتها، این نگاه و رویکرد شکل انبساطی داشته است.
در دولت دکتر حسن روحانی – دولت تدبیر و امید- با اتکا به تکثرگرایی که در حوزه فرهنگ و هنر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شاهد بودیم و نگاهی که بر مبنای اعتدالمحوری حرکت خود را ادامه داده است، در هفتههای کتاب جمهوری اسلامی ایران طی چند سال اخیر، نگاه اعمال شده رویه انبساطی داشته و به اعتماد و آشتی هر چه بیشتر ناشران با بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتج شده است.
بر همین مبنا در برگزاری بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی تلاش کردیم فضا را بازتر و وسیعتر کنیم و حضور گسترده انجمنها، نهادها و تشکلهای غیردولتی در دوره بیست و ششم ماحصل بخشی از این نگاه است تا شاهد اشتراک و حضور تفکر اصناف و بنگاههای مردمنهاد در کنار نهادهای دولتی باشیم.
همچنین در طی سالها برخی از نهادهای دولتی نیز در حوزه کتاب فعالیتهای انجام دادهاند، مانند وزارتخانههای کار، صنعت، بهداشت و علوم که این فعالیتها کمرنگ دیده شده؛ اما در دوره بیست و ششم با توجه به جلساتی که با مدیران کل حوزه فرهنگ داشتیم، تلاش کردیم تا نگاه این وزارتخانهها را نسبت به مقوله کتاب دغدغهمندتر کنیم. به عنوان مثال وزارت علوم با بهره بردن از ظرفیت چهار تا پنج میلیون دانشجو، به تنهایی سرمایه وسیع و کلانی برای فراگیرتر کردن فرهنگ کتابخوانی در اختیار دارد که با حرکت در این حوزه و موضوع میتوانیم به بخشی از تحقق اهداف کلان در حوزه کتاب در کشور دست پیدا کنیم که یکی از مهمترین آن اهداف، افزایش سرانه مطالعه است.
هر چند باید با صداقت گفت که هنوز با نقطه مطلوب فاصله داریم. یکی دیگر از رویکردهای ما بر فعالیت و مشارکت هر چه بیشتار NGO)) تشکلهای مردمنهاد، نهادهای صنفی و انجمنها متمرکز بود. در همین راستا انجمن ویراستاران، انجمن مترجمان، انجمن تصویرگران، تشکلهای حوزه نشر، ناشران دانشگاهی و ناشران کودک و نوجوان از دیگر زایشهای هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران به شمار میرود که فعالیت آنها طی برگزاری دوره بیست و ششم هفته کتاب پررنگتر از گذشته شده تا به این واسطه تلاش برای فراگیری فرهنگ کتاب و کتابخوانی رویکرد مردمیتر داشته باشد.
تلاش کردیم که هفته کتاب به ویژه در گام بیست و ششم با سرعت هر چه بیشتری به سمت نگاه مردمی شدن حرکت کند و فعالیتهای دولتی در آن کمتر شود و حوزه مردمی و مردمنهاد آن نمود بیشتری داشته باشد. اگر بتوانیم به این هدف دست پیدا کنیم در حقیقت بر فرمایشات و درخواستهای مقام معظم رهبری نسبت به دغدغهمندی در حوزه کتاب که در نخستین دوره برگزاری هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران به آنها اشاره فرمودند جامه عمل پوشانده و دست پیدا کردهایم.
همچنین در برگزاری هفته کتاب اگر به آییننامه این رخداد برگردیم متوجه میشویم که مهمترین نگاه آن بر مساله تبلیغی و ترویج کتاب میان عموم مردم متمرکز است؛ برخلاف نمایشگاه بینالمللی کتاب که بیشتر اقتصاد نشر را مورد هدف قرار داده است. در هفته کتاب تلاش کردیم تا نگاهمان، نگاه تبلیغی و ترویجی در حوزه کتاب باشد بر همین اساس است که نقش رسانهها را در این مقطع و برهه بسیار بسیار حساس و اثرگذار میدانیم. خوشبختانه رسانهها همواره همراهی و همیاری خوبی با یار مهربان داشتهاند و ما در برخی دورههای برگزاری هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران به عنوان مثال شاهد بودیم که برخی از نشریات و روزنامههای صفحه مخصوص به کتاب را به خود اختصاص دادهاند؛ اما به مرور این مساله کمرنگ شد و حتی برخی از صفحات روزنامهها که اختصاص به کتاب داشت طی این مدت به دلیل بحرانهای کاغذ و گرانی آن حذف شده است.
نباید فراموش کنیم که هر چقدر مطالعه کتاب را افزایش دهیم آگاهیبخشی ما افزایش پیدا خواهد کرد و با این افزایش آگاهی است که میتوانیم تغییر رفتار مردم را در بحث اخلاق فرهنگی در جامعه شاهد باشیم. حرف ما اینجاست که اگر مطالعه منجر به تغییر رفتار بین عموم مردم در جامعه نشود ما در حقیقت کار مهمی انجام ندادیم؛ اگر بتوانیم جنبه سودمندی مطالعه کتاب را هر چه بیشتر به مردم معرفی کنیم، آن زمان است که شاهد آن خواهیم بود که عموم مردم از هر قشر و طبقهای به دنبال کسب این سود خواهند بود. اگر بتوانیم اثبات کنیم و نشان دهیم که با مطالعه نیز، شما به سودآوری دست پیدا خواهید کرد، هرچند شاید ثمره و سودآوری این عرصه در کوتاهمدت دستیافتنی نباشد اما در آیندهای دورتر مثلا بازه زمانی پنج یا ۱۰ ساله، موید این نکته است که مردم با سرمایهگذاری در حوزه فرهنگ بعد از گذشت چند سال و ایجاد جریانسازی فرهنگی، میتوانند شاهد رشد جامعهای مولد در حوزه فرهنگ باشند که این خود میراثی گرانبها برای نسلهای آینده به شمار میرود.
در حقیقت سرمایهگذاری در حوزه فرهنگی بیمه نسل آینده به شمار میآید و این مگر در ارتباط همراه و همگام خانوادهها با کتاب میسر نخواهد شد، که تحقق این مهم یکی از کلانترین اهداف هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران شمرده میشود تا بتوانیم با برنامههای متعدد در راستای تبلیغ و ترویج فرهنگ کتابخوانی شاهد رشد سرانه مطالعه در جامعه باشیم.
** پایتخت کتاب تنها یک اسم نیست
– ایرنا : یکی از بحثهای کلان دولت یازدهم و دوازدهم، مقوله تمرکززدایی فعالیتهای اجرایی دولت است که برگزاری و انتخاب «پایتخت کتاب» گام اجرایی برای عملیاتی شدن این مهم است که ثمره آن رسیدن به عدالت اجرایی در زمینه برنامههای کلان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سایه توجه به سایر استانها و شهرستانهاست. این مهم توسط خانه کتاب به عنوان گامی اجرایی در مسیر تمرکز زدایی فعالیتهای فرهنگی صورت گرفت، به شکلی امسال (۱۳۹۷) کاشان به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شده است. درباره اجرایی شدن این طرح که با دیده انصاف، یکی از طرحهای موفق معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بازوی اجرایی آن در حوزه کتاب یعنی خانه کتاب بوده، چه سیاستها و رویکردهایی مدنظر بوده است؟
– حسینیپور : حضور آقای دکتر سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی فعلی، در حوزه اجرایی پیشین یعنی سالهای حضور وی در معاونت فرهنگی باعث شد در راستای مساله تمرکززدایی گامهای بزرگی برداشته شود. در آن زمان ایشان شعاری داشت با این مضموم که «تهران همه ایران نیست»، که هنوز هم نسبت به این شعار بسیار پایدار هستند. آقای صالحی تلاش کردند که این نگاه، در حد شعار باقی نماند و آن را با برگزاری برنامهای مانند پایتخت کتاب ایران عملیاتی کردند.
بر همین اساس و در مسیر تحقق این مهم، تفاهمنامههایی با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها منعقد شد که به عنوان مثال اگر بحث خرید کتاب توسط استانها عددی بین هشت تا ۱۰ میلیون بود در زمان حضور جناب آقای دکتر صالحی در معاونت فرهنگی این عدد رشد ۳۰۰ درصدی را تجربه کرد. اختیار و بودجهای که به ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها با هماهنگی معاونت فرهنگی به عنوان پیشتاز این حرکت برای تمرکز زدایی از فعالیتهای کلان فرهنگی در حوزه پایتخت داده شده که به موجب آن شاهد اجرایی شدن این طرح بودیم. در حقیقت معاونت فرهنگی در بین معاونتهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشتازی خود را برای تمرکز زدایی برنامههای فرهنگی حفظ کرده است و امروز به مدل و الگویی مطرح در این حوزه بدل شده است.
اعتقاد داریم که ظرفیتهایی در استانها وجود دارد که باید از آنها به بهترین و مطلوبترین شکل استفاده کرد. در همین راستا در خانه کتاب نیز ما طرحی برای افتتاح شعب خبرگزاری کتاب در استانها داریم که در طی دوره بیست و ششم هفته کتاب، نخستین دفتر خبرگزاری در در یزد افتتاح شد. بنا داریم بعد از هفته کتاب در ۱۲ استان دیگر میز خبرگزاری کتاب را افتتاح کنیم تا این دفاتر بتوانند در کنار اخبار کتاب استانهای خود به بازتاب اخبار حوزههای دیگر فرهنگ و هنر نیز نگاه جامعتری داشته باشند. در طی همین مدت نیز در پی رایزنیها و فعالیت رسانهای در نگاه کلانتر مدیریتی میان خانه کتاب با سایر استانها، شاهد استقبال استانها نسبت به توجه به ظرفیتهای موجود در آنها بودهایم که شاید تا پیش از این در مدیریتهای قبلی مغفول واقع شده بودند.
در این نکته هیچ شکی وجود ندارد که این ظرفیتها باید شناخته شود و بر همین اساس طی سه، چهار سال گذشته طرح برگزاری مراسم پایتخت کتاب اجرایی شد. این طرح در حقیقت مدل کوچکتر از مدل یونسکو است که در جهان یک شهر را به عنوان پایتخت کتاب جهان انتخاب میکند. چشمانداز ما این است که در آینده بتوانیم یکی از شهرهای ایران را به عنوان پایتخت جهانی کتاب معرفی کنیم و برای تحقق این امر از نیشابور، اهواز و بوشهر آغاز کردیم و امسال در کاشان؛ آیین گرامیداشت پایتخت کتاب را برگزار کردیم.
برای برگزاری در استانها و شهرستانها پروتکل و طرحهایی وجود دارد که بر اساس آن طرحها ادارات کل ارشاد، شهرداریها و استانداریها طرحهای خود را در زمینه رویکرد فرهنگ ترویج کتاب و کتابخوانی به دفتر مطالعات و برنامهریزی معاونت فرهنگی ارائه میدهند و بعد از ارزیابی و داوری در فرایند نهایی، پایتخت کتاب انتخاب میشود.
همینجا تأکید میکنم که پایتخت کتاب تنها یک اسم نیست و به مناسبت انتخاب هر شهر به عنوان پایتخت کتاب ما باید شاهد اتفاقاتی با محوریت کتاب در آن شهر باشیم. شاید یکی از رویدادهای مهم در این میان ایجاد همگرایی و همدلی است که بین مسئولان نهادهای مختلف آن استان اتفاق میافتد. معمولا ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در استانها و شهرستانها، ادارات نحیفی هستند که با اجرای چنین طرحهایی میتوانند شهرداریها، حوزههای مذهبی و سایر نهادهای متولی در آن شهرها و استان را پای کار بیاورند تا شاهد تحقق این همدلی باشیم. امسال نیز در کاشان شاهد وقوع این رخداد بودیم، هر چند نگاه کلان در برگزاری رخدادی مانند پایتخت کتاب منحصر به همان سالی نیست که آن شهر به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب میشود و تلاش میکنیم بعد از اتمام آن سال ها نیز شاهد استمرار فعالیتهای مسئولان آن شهر با محوریت حوزه کتاب در میان مردم باشیم.
آمارها نشان میدهد که در کاشان، بوشهر و اهواز که پایتختی کتاب را تجربه کردند، فروش کتاب بالاتر بوده است. یعنی شهرهایی که به عنوان پایتخت کتاب انتخاب شدهاند آمار فروش کتاب در آنها به همراه برگزاری طرحهای فصلی و حمایتی که مکملی برای تحقق این رخداد است افزایش پیدا کرده است. همین امر نشان میدهد که اگر ما کارهای خلاقه، تبلیغی و ابتکاری را مدنظر داشته باشیم، میتوانیم مردم را هر چه بیشتر به سمت کتاب سوق دهیم.
** سیاستهای انتخاب پایتخت کتاب، خط مشیای برای آینده
– ایرنا : آماری که به آن در زمینه افزایش فروش کتاب در شهرهایی که به عنوان پایتخت کتاب برگزیده شدهاند اشاره کردید مربوط به همان سال است که آن شهر به عنوان پایتخت کتاب انتخاب شده یا از زمانی که این اتفاق افتاده تا به امروز شاهد سیر صعودی افزایش آمار خرید کتاب توسط عموم مردم در آن شهرها هستیم؟
– حسینیپور : آمار ما اکنون متمرکز بر همان سالی است که آن شهر به عنوان پایتخت کتاب انتخاب شده است؛ اما شکی در این مساله وجود ندارد که برای به دست آوردن فرایند و رویکرد عملیاتی و اجرایی نیازمند رصد مداوم و کار پژوهشی بیشتر در این حوزه هستیم. اما ذکر این نکته الزامی است که همه این اتفاقات در دبیرخانه پایتخت کتاب در حال ارزیابی است تا این ارزیابی به خط مشی و رویکردی بدل شود تا بتوانیم در سالهای آتی نیز شاهد برگزاری هرچه باشکوهتر این اتفاق با دستاوردهای بیشتر، اثرگذاری و جریانسازی بیشتری میان عموم مردم در شهرهای مختلف کشورمان باشیم.
** گام برداشتن در مسیر عدالت فرهنگی با طرحهای فصلی کتاب
– ایرنا : اشاره کردید به طرحهای حمایتی، به عنوان مثال در بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی، شاهد برگزاری «طرح پاییزه کتاب» به شکل همزمان هستیم. اگر بخواهیم نگاهی به برگزاری این طرحهای فصلی و حمایتی داشته باشیم به وضوح در مییابیم که نگاه شما، نگاه آقای دکتر جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در راس این هرم، نگاه دکتر صالحی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بر توجه به مساله تسویه حسابهای مالی این طرح بوده است. در طی این چند وقت هم برای برگزاری طرح پاییزه کتاب صحبتهای مختلفی از سوی شما با خبرگزاریها از جمله خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) صورت گرفته است که ممکن است برگزاری این طرح در طی دورههای پیشرو وجود نداشته باشد. آنچنان که برگزاری طرح پاییزه همزمان با بیست و ششمین دوره هفته کتاب نیز ابتدا منوط به مقوله تسویه طرح تابستانه با کتابفروشان و ناشران بود. پاسخ شما درباره طرحهای حمایتی و فصلی که از جمله طرحهای موفق حوزه کتاب به ویژه در زمینه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی است و برگزاری آن در آینده با توجه به اتفاقاتی که رخ داده در هالهای از ابهام است، چیست؟
– حسینیپور : واقعیت آن است که طرحهای فصلی در سال ۱۳۹۴ با نگاه حمایت از کتابفروشان آغاز شد. در شرایطی که طی دو، سه سال اخیر شاهد بودیم که برخی کتابفروشیها در تهران و برخی از شهرستانها به دنبال تغییر کاربری بودند، در معاونت فرهنگی نگاهی شکل گرفت که در برابر این تغییر کاربری که تنها دلیل آن مساله اقتصادی بود، واکنشی نشان دهیم. نتیجه بحثها به برگزاری طرحهای حمایتی منتج شد و هدف آن تقویت کتابفروشان بود تا یارانه مصرفکننده که قوانین بالادستی ما را ملزم کرده بود که یارانه مردمی در اختیار مصرف کنندگان واقعی قرار بگیرد، به دست صاحبان اصلی آن برسد. بر همین اساس مقرر شد این یارانه از کانال کتابفروشیها به مصرف کنندگان – مردم به عنوان مخاطبان اصلی کتاب – برسد.
امسال با برگزاری طرح پاییزه همزمان با بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، شاهد برگزاری نهمین دوره این طرح حمایتی هستیم. اگر بخواهیم نگاهی کلانتر نسبت به این مقوله داشته باشیم باید بر این نکته تاکید کنیم که شاهد وجود دغدغههای متعددی میان کتابفروشان هستیم که دغدغههای درست و به جایی است. دغدغه آنها این است که زمان پرداخت این پول و تسویه حسابها طولانی شده و با توجه به نوسانات اقتصادی در ایران، ارزش پول آنها تغییر کرده است. پیشنهاد ما در آغاز این طرف آن بود که همزمان با اجرای طرحهای فصلی بتوانیم با ناشران تسویه کنیم.
از طرف دیگر کتابفروشان حاضر در طرحهای حمایتی هم صحبت درستی را مطرح میکردند که چطور معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمان برگزاری نمایشگاههای استانی، همزمان با آن رخداد با ناشران تسویه را انجام میدهد اما در زمینه برپایی طرحهای حمایتی این نگاه تغییر پیدا میکند و گاه پرداخت و تسویه تا چندین ماه زمان میبرد؟
طی جلساتی که با جناب آقای جوادی در شورای سیاستگذاری هفته کتاب داشتیم این مسائل را انتقال دادیم تا بحث تسویهحساب، همزمان با برگزاری خود طرح صورت گیرد. آنچنانکه در برگزاری طرح پاییزه نیز ما این مساله را مد نظر قرار دادیم که تعهدات طرح تابستانه را تسویه کنیم و بعد وارد طرح پاییزه شویم که ورودمان به هفته کتاب، بدون بدهکاری باشد! اما واقعیت آن است که با وجود نوسانات مالی، اقتصادی و بودجهای، با وجود پشتکار و همت جناب آقای دکتر جوادی به نتیجه نرسید و هنوز نتوانستیم طرح تابستان را تسویه کنیم. ولی با این حال توقفی در برگزاری این طرح ایجاد نکردیم و در حال برگزاری طرح پاییزه کتاب هستیم.
وقوع چنین مواردی نشان میدهد که باید تدبیر و همت بیشتر و جدیتری برای برگزاری چنین طرحهایی که در راستای هدفمندی یارانه هاست انجام دهیم تا طی آن همه شهروندان در کوچکترین نقطه ایران نیز بتوانند وارد کتابفروشیها شوند و کتابهای خود را با تخفیف دریافت کنند.
از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که برگزاری چنین طرحهایی در حقیقت گام برداشتن در راستای تحقق عدالت فرهنگی است. آنچنان که ما با برگزاری طرح تابستانه تلاش کردیم با نگاه محوری به استانها رویکرد خود را تقویت کنیم و مناطق کمبرخوردار و برخی از استانها و مناطق محروم را بیشتر مورد توجه قرار دهیم. این مساله را از طرح تابستانه آغاز کردیم تا به عنوان مثال ۱۰ استان انتهای جدول، یارانهای متفاوت نسبت به دیگر استانها دریافت کنند. به عنوان مثال میتوان به استان هرمزگان اشاره کرد.
این مساله نشان میدهد که اگر نگاه ما تقویت استانهای کمبرخوردار باشد میتواند ما را به تحقق فراگیری هر چه بیشتر فرهنگ کتابخوانی در سطح کشور یاری رساند. همچنین هدف و خروجی دیگر این طرح دستیابی به آمارهایی است که میتوانیم آنها را استخراج کنیم و برای برنامهریزیهای کلان در اختیار سیاستمداران و یا نمایندگان مجلس قرار دهیم. به عنوان نمونه این آمارها نشان میدهد که برخی استانها به دلیل محروم بودن از داشتن حتی یک کتابفروشی، نیازمند تاسیس کتابفروشی هستند!
حاصل چنین طرح و جلساتی به ساخته شدن و افتتاح یکی از کتابفروشیهای بزرگ در استان هرمزگان منتج شد که خوشبختانه این رخداد با همت بخش خصوصی صورت گرفته است. این آمارها در نگاه تحلیلیِ رفتارِ فرهنگ مردم نیز میتواند موثر باشد. همچنین در ذائقهسنجی و نیازسنجی مردم استانهای مختلف نیز میتواند به ناشران و مولفان کمک و یاری رساند تا خلاقیتهای خود را در خلق کتاب با توجه به افراد بومی و مردمان آن اقلیم متمرکز کنند. اگر بتوانیم این رفتار را تقویت کنیم میتوانیم جلوی بسیاری از مفاسدی که ممکن است در حوزه نشر نیز وجود داشته باشد را بگیریم. حتی ما به دنبال این هستیم که این طرح ها را به شکل مشارکتی برگزار کنیم و آمادگی خود را به صورت استانی برگزار کردن این طرح ها اعلام کردهایم، چرا که زیرساختهای آن وجود دارد.
به عنوان مثال وقتی پایتخت کتاب ایران در کاشان را در نظر بگیریم، شهرداری میتواند بگوید که ما قصد برگزاری طرح حمایتی را در خود استان و یا شهر را داریم. در اجرای این طرح بار دیگر میتوانیم شاهد همکاری و مشارکت اداره کل ارشاد استان و شهرستان مدنظر با سایر وزارتخانهها مانند وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش باشیم. آنچنان که بیش از این نیز در همکاری فعالیتهای فرهنگی آموزش و پرورش شاهد برگزاری طرح و نگاههای حمایتی در حوزه کتاب مانند طرح «یاد یار مهربان» بودیم که به شکلی خاص با محوریت و مدیریت و برنامهریزی وزارت آموزش و پرورش صورت میگرفت.
** حرف مردم، حرف خداست
– ایرنا: نفرمودید که بالاخره در آینده اجرای طرحهای فصلی و حمایتی کتاب ادامه خواهد داشت یا خیر؟
– حسینیپور : قطعاً این طرح برگزار خواهد شد اما ممکن است اصلاحاتی در آن صورت گیرد اما بی هیچ شکی این طرح ادامه پیدا خواهد کرد.
به صراحت میگویم که امروز دوره آن گذشته است که ما به عنوان مسئولان فرهنگی کتاب را تهیه کنیم و آن را در اختیار مردم قرار دهیم. ما باید به مردم اعتماد کنیم. به مخاطبان اعتماد کنیم و خود مخاطبان را درگیر کنیم. وظیفه دولتمردان، مسئولان و متولیان فرهنگی فراهم کردن زیرساختها برای مشارکت هر چه بیشتر مخاطبان است؛ چرا که مساله و نیاز به ارتباط روحی و عاطفی با کتاب به عنوان غذای روح نیازمند توجه به ذائقه و فرهنگ اقلیمی و بومی و مردمان مختلف در ایران پهناور است.
بار دیگر تکرار میکنم باید به مردم و مخاطب اعتماد کنیم و مخاطبان را درگیر کنیم. وظیفه ما فراهم کردن زیرساختها برای مشارکت است و برای انتخاب کتاب باید خود مردم را در این فرایند درگیر کنیم. همیشه گفتهاند که حرف مردم، حرف خداست! اگر به مردم اعتماد کنیم قطعاً پاسخ مثبتی نیز از این مساله خواهیم گرفت.
** خانه کتاب میزبان تمامی رویکردهای متکثر اندیشهای است
– ایرنا : در بحث مدیریت کلان فرهنگی، آقای حسینیپور یکی از آسیبهای موجود نگاه جزیرهای به حوزه فرهنگ و هنر است. در همین گفتوگو شما بارها به بحث لزوم مشارکت نهادهای مانند شهرداری، آموزش و پرورش، آموزش عالی و سایر وزارتخانهها در مباحث کلان فرهنگی اشاره کردید. اما سوال من متوجه و متمرکز این نکته است که تا چه حد خانه کتاب به عنوان بازوی اجرایی سیاستهای حوزه کتاب در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ساختن چنین تعاملاتی نقش دارد و یا میتواند داشته باشد؟ تا چه حد این عزم، جدیت و همیت در شکل گیری مدیریت یکسان در نهادهای مختلف برای تحقق هدفی واحد مانند ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی به شکل عینی و عملیاتی میان مسئولان وجود دارد و ما میتوانیم با اتکا بر آن از نگاه های شعاری در این حوزه فاصله بگیریم؟
– حسینیپور : ابتدا به تجربیات خود از هفته کتاب و جلسات ستادی که به مناسبت این هفته با همکاران دیگر که در محیطها و ارگانهای مختلف صورت گرفته است اشاره میکنم. در همین جلسات ستاد اجرایی به بسیاری از موضوعات در باب تحقق هدفی واحد مانند ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی ورود کردهایم. اما با حضور در این جلسات موضوعات و نکتههای جدیدی را دریافتم! به عنوان مثال متوجه شدم که در برخی از سازمانها با توجه به حضور مدیران مختلف، ارتباطی از نظر شکل برنامههای اجرایی وجود ندارد و آن مدیران کمتر از رفتارها و شکل مدیریت یکدیگر در یک سازمان واحد هر چند در بخشهای مختلف مطلع هستند!
اما اعتقاد من بر این است که بعد از گذشت ۴۰ سال از انقلاب شکوهمند اسلامی، مردم دیگر از ما نمیپذیرند که رو به کارهای تکراری بیاوریم! برای همین است که مقوله گفتوگو برای رسیدن به رویکردها و فعالیتهای جدید در رفتارهای مشارکتی یکی از اصلیترین نیازها و البته از نیازهای مغفول در میان مدیریت ارگانها و سازمانهای مختلف پیرامون مسالهای واحد مانند مقوله ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی است. بر همین اساس تصمیم گرفتیم به برگزاری جلسات ستاد هفته کتاب به شکل ماهانه، تا سال آینده و برگزاری دوره بیست و هفتم ادامه دهیم. در برگزاری این جلسات بنا را بر آن گذاشتیم تا هر بار میزبان یکی از مدیران کل و یا معاونان رده بالا دستگاهها و ارگانهای مختلف باشیم تا بتوانیم در سایه همین تعامل و گفتوگو به برنامههای مشترک و جهتمندی برای رسیدن به هدف نهایی و غایی خود در حوزه مباحث فرهنگی از جمله کتاب دست پیدا کنیم. به عنوان مثال وقتی که به حوزه آموزش و پرورش نگاه میکنیم با توجه به دارا بودن نیروی انسانی ۱۰ میلیون نفری از دانشآموزان، ما با آسیبهای مختلفی در این حوزه مواجه هستیم.
اینکه چرا در وزارت آموزش و پرورش و در خلال برنامههای درسی زنگی به نام کتابخوانی نداریم؟ و یا بسیاری از کتابخانههای مدارس ما از وجود یک کتابدار متخصص بیبهره هستند. در پارهای از موارد شاهدیم یک معلم و یا ناظم مدرسه نقش کتابدار را ایفا میکند. در حالی که وظیفه اصلی یک کتابدار، ذائقه سنجی از مخاطبان خود یعنی دانشآموزان با توجه به گروههای سنی مختلف، جهانبینی و رویکرد آنها و سرانجام معرفی کتابی است که بتواند آنها را به کتابخوانی تشویق کند. مشخص است وقتی فردی که تخصصی از کتابداری ندارد را به عنوان مسئول کتابخانه مدرسه قرار دهیم و او صرفا کتابها را در اختیار دانشآموزان قرار میدهد، نمیتوانیم انتظار معجزهای در بحث ترویج فرهنگ کنابخوانی داشته باشیم. چه بسا حتی با چنین اتفاقی و قرار گرفتن کتابی که ممکن است مورد توجه آن دانشآموز نباشد به جای رفتار تشویقی به ایجاد یک مانع، فاصله و یا حتی بیمیلی میان آن دانشآموز با کتاب به عنوان یک مخاطب بالفعل برای همراهی بالقوه با کتاب تا پایان عمر دامن بزنیم.
اما با وجود این آسیب شاهد هستیم که این انتظار از دانشآموزان را مدام تکرار میکنیم که دوست داریم آنها کتاب بخوانند! وقتی ما حتی یک کتابدار متخصص در مدارس نداریم، ایجاد چنین توقع و انتظار با نگاه منطقی قابلیت تطبیق ندارد.
اگر ما شاهد برگزاری چنین جلساتی با محوریت گفتوگو و رسیدن به شکل عملیاتی خروجی این جلسات باشیم، بی هیچ شکی میتوانیم در ارتقای سطح فرهنگ کتابخوانی مهمترین مخاطبان هدف یعنی مردم مطابق آنچه مد نظر مسئولان است، دست پیدا کنیم.
ما در خانه کتاب به تکثر اعتقاد داریم و وقتی که درباره گفتوگو صحبت میکنیم، میزبان تمامی نهادها با نحلههای فکری و رویکردهای متکثر اندیشهای هستیم. چرا که اعتقاد جهانی بر آن است که خلاقیت در همین نگاه متکثر تولید میشود و امیدواریم برای تحقق عملیاتی و عینی همکاری نهادهای مختلف و مشترک برای یک هدف ثابت، شاهد برپایی این جلسات به شکل مستمر و خروجیهای مفید و در عین حال اجرایی آنها باشیم.
پایان قسمت نخست
گفت و گو از امین خرمی
فراهنگ**۹۲۶۶** ۱۰۵۵