کنترل بحران آب و گرما با استفاده از “گیاهان بالارونده زینتی”

دکتر همایون فرهمند، مؤلف کتاب گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش در گفت‌وگو با خبرنگارایسنا، در خصوص این کتاب که به‌تازگی توسط انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد چاپ و منتشر شده است، اظهار کرد: من به عنوان یک عضو هیات علمی دانشگاه، پس از سال‌ها تدریس احساس کردم که مقوله گیاهان زینتی بالارونده و پیچ‌های زینتی مورد غفلت واقع شده ‌است. در زمان تدریس خود، بازخوردهای مطلوبی از سوی دانشجویان در خصوص موضوع گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش دریافت می‌کردم که انگیزه‌ مرا برای تألیف چنین کتابی بیشتر می‌کرد. البته انگیزه اولیه نوشتن چنین کتابی به دورانی برمی‌گردد که دانشجوی دکتری در دانشگاه شیراز بودم.

وی افزود: به منظور تألیف کامل کتاب گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش و گردآوری تصاویر گیاهان به استان‌های تهران، فارس، کرمان و شهر مشهد سفر کردم و می‌توان گفت حدود ۱۵ سال از عمر خویش را به‌تدریج صرف گردآوری مطالب، تهیه عکس و سرانجام تألیف این کتاب کردم. 

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با بیان اینکه جای خالی کتاب گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش در حوزه فضای سبز، باغبانی و شهرداری‌های کشور احساس می‌شد، اضافه کرد: اساتید دانشگاه، دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی رشته‌های کشاورزی، هنر و معماری، دانشجویان کارشناسی باغبانی، طراحی فضای سبز، شهرداری‌ها و افرادی  که به دنبال تصویر یک گیاه یا گل هستند، مخاطبان این کتاب را شامل می‌شوند. بنابراین این کتاب در اصل دانشنامه یا دایره‌المعارف گیاهان بالارونده زینتی است و برای طیف گسترده‌ای از کاربران مورد استفاده است.

فرهمند با بیان اینکه روش‌های تکثیر پیچ‌های زینتی در کتاب گیاهان بالارونده زینتی و درختچه‌های دیوارپوش اشاره شده است، گفت: روش تکثیر اکثر پیچ‌های زینتی از طریق قلمه‌زدن است و شیوه تکثیر سایر پیچ‌های ناشناخته و وارداتی نیز به طور دقیق در کتاب ذکر شده‌ است.

وی عنوان کرد: راهبردهای مقابله با بحران ‌آب در بخشی از این کتاب به‌طور دقیق اشاره شده و یکی از این راه‌حل‌ها، انتخاب گونه‌های گیاهی سازگار با اقلیم و خاک است.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: معمولاً گیاهان بالارونده زینتی، بومی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری هستند. برخی از این پیچ‌ها بومی ایران بوده و برخی دیگر نیز از سایر کشورها وارد ایران شده‌اند.

فرهمند گفت: پیچ‌های بسیار کمی در ایران وجود دارند که بومی همان منطقه باشند و اکثر آن‌ها از مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری وارد کشور ‌شده‌اند. برخی از یاسمن ها، برخی از گونه های عشقه یا پاپیتال، برخی از گونه‌های کلماتیس و رازک از جمله گیاهان بالارونده زینتی بومی ایران هستند.

وی یادآور شد: عمده پیچ‌هایی که وارد کشور شده‌اند با اقلیم و خاک ایران سازگار بوده و بسیار ارزشمند محسوب می‌شوند. به طور مثال؛ گل کاغدی، درختچه- پیچی بومی آمریکای لاتین و به ویژه کشور برزیل است که قابلیت پرورش روی سازه‌های مختلف داشته و همچنین حالت آویزان به خود می‌گیرد و به صورت درختچه نیز استفاده می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان بیان کرد: عشقه یا پاپیتال، پیچ متداول جنگل‌های شمال ایران است و بعضی از گونه‌هایش انحصارا در ایران وجود دارد. همچنین پیچ گلایسین بسیار زیبا بوده و در فضای سبز شهری مشهد نیز استفاده شده و بومی مناطق جنوب شرق آسیا و آمریکای شمالی است. پیچ برفی که به آن پیچ روسی، پیچ بخارا و پیچ پشم بخارا نیز گفته‌ می‌شود مربوط به جغرافیای قدیم ایران بوده و بومی این کشور است. 

فرهمند ادامه داد: بحث بومی بودن و یا بومزاد نبودن چندان مطرح نیست. امروزه سازگاری گونه های گیاهی در یک گستره جغرافیایی، بیشتر از مرزهای جغرافیایی مد نظر است. همین که گیاهی دارای ویژگی های مد نظر باشد و سازگار با اقلیم و خاک نیز باشد، ارزش استفاده را دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به کاربرد و مزایای گیاهان بالارونده و پیچ‌های زینتی، از پیچ‌ها و گیاهان بالارونده زینتی در نمادپردازی، شعر، نقش و نگار سفال‌ها و صنایع دستی استفاده می‌شود. کاربرد گسترده‌تر این گیاهان در شمال و جنوب ایران دیده می‌شود. حسن این گیاهان نسبت به سایر گیاهان زینتی، رشد سریع و انبوه آن بوده که آن‌ها را بسیار مقرون به‌صرفه می‌کند.

فرهمند افزود: ایجاد تونل، سازه‌های مختلف و پوشاندن آن‌ها با گیاهان بالارونده و ایجاد سایه به دلیل تند رشد بودن پیچ‌ها را می‌توان از دیگر کاربردهای این گیاهان زینتی دانست. پیچ‌ها و گیاهان بالارونده زینتی علاوه‌بر فضای سبز شهری در ‌بام‌های سبز نیز کاربرد دارند. همچنین، ترکیب پیچ‌ها با سایر گیاهان تداعی‌کننده منظره جنگلی است.

وی ادامه داد: پوشش دادن نمای ناخوشایند ساختمان‌ها، کاهش تابش آفتاب بر روی دیوارها و برون‌رفت از بحران گرمایش و ایجاد تعادل گرمایی، از نتایج استفاده و به کارگیری این گیاهان و پیچ‌ها بر روی دیوارها است.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص مقوله خشک‌ منظرسازی (Xeriscape)، خاطرنشان کرد: خشک‌ منظرسازی، مقوله بسیار مهمی است که طی چهار دهه اخیر در فضای سبز دنیا به طور جدی پیگیری می‌شود. یکی از اصول هفت‌گانه در خشک‌ منظرسازی، گزینش گونه‌های گیاهی بومی سازگار با اقلیم‌های مختلف است.

وی اضافه کرد: امروز بخش علمی کشور تا حدودی به این نتیجه رسیده‌اند که بحران آب بسیار جدی است و خوشبختانه در اکثر محافل علمی، کتاب‌ها و رسانه‌ها در مورد خشک‌منظرسازی بحث می‌شود. همچنین استفاده از گیاهان رونده و بخصوص پیچ‌های زینتی در فضای سبز شهری در حال گسترش است.

دانشیار گروه مهندسی علوم باغبانی دانشگاه شهید باهنر کرمان تشریح کرد: اگر یک گونه گیاهی کم‌آب باشد، تهاجمی نباشد، سازگار با شرایط آب‌وهوایی و خاکی ایران باشد و بدون آفت و بیماری باشد، وارد کردن این گونه به ایران هیچ مشکل و منافاتی ندارد. همچنین از پیچ‌های بومی ایران نیز به کشورهای دیگر صادر می‌شود و تبادل ژنتیکی گیاهان در دنیا مرسوم است.

فرهمند در خصوص طبع شاعری‌اش در کتاب گفت: فضای شعری (ادبیاتی) خانواده، اهل استان فارس (شیراز) بودن و علاقه فردی از عواملی بود که اشعار مختلف و مناسبی با محتوای کتاب در بخش‌های کتاب آورده ‌شده است. از ابتدای تحصیل به حفظ کردن اشعار می‌پرداختم. احساس کردم شعرهای کلاسیک و جدید سروده‌شده توسط شاعران، می‌تواند کمک شایانی به درک و فهم مطالب کتاب کند.

وی در خصوص خواص دارویی و جنبه‌های اقتصادی این گیاهان و پیچ‌ها خاطرنشان کرد: برخی از پیچ‌ها که مربوط به تمدن‌های جنوب‌ شرق آسیا، آمریکای جنوبی و بخشی از اروپا است، خواص و کاربردهای دارویی و حتی صنعتی دارند. به طور مثال، گیاه عشقه به دلیل مکنده‌های چسبناک در ساخت نانو ذرات طلا به کار می‌رود.

عضو هیات علمی دانشگاه باهنر کرمان ادامه داد: برخی از پیچ‌ها به دلیل رشد زیاد و خوب و خواص دارویی که دارند، از لحاظ اقتصادی کاملاً به‌صرفه بوده و بعضاً می‌توان از طریق کاشت این پیچ‌ها، مثلاً اسفناج مالابار، درآمدزایی کرد.

فرهمند اضافه کرد: گیاه تمشک ویژگی‌هایی نظیر فنس زنده بودن (سیم خاردار زنده)، کاربرد دارویی داشتن و میوه را دارا است. پیچ امین‌الدوله از جمله پیچ‌هایی است که میوه‌اش آنتی‌اکسیدان بسیار بالایی دارد و یکی از گونه های آن از دیرباز در کشورهای شوروی سابق، چین، کره و ژاپن استفاده می‌شده است. می‌توانیم این گیاه و میوه را به ایران بیاوریم و از خواص آن بهره ببریم.

وی عنوان کرد: با توجه به تجربیات، صنعت گل و گیاهان زینتی دارای پارادوکس و تضاد است. از طرفی صنعت گل و گیاه، صنعتی لوکس به شمار می‌رود و از سویی دیگر رغبت مردم به خرید گل و گیاهان زینتی با توجه به فشارهای روانی، تنش‌ها و استرس‌های اقتصادی وارد شده، کم نشده‌است.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان افزود: انتظار داشتم با وجود این فشارها، صنعت گل و گیاه هم افول کند اما شاهد آن هستیم که از این صنعت به عنوان یک پناهگاه یاد می‌شود چرا که در شرایط سخت و بحرانی کشور، علاقه مردم به خرید گل و گیاهان زینتی کاهش نیافته ‌است.

فرهمند یادآور شد: نکته مهم این است که صنعت گل و گیاه نیاز به مدیریت و رهبری دارد تا در مسیر درست خودش قرار بگیرد. داشتن متولی یکی از نیازهای اصلی این صنعت است. علاوه ‌بر این موارد باید بسیار قوی و حرفه‌ای با این صنعت رفتار شود و از مواردی مانند قاچاق، جابه جایی های غیر قرنطینه ای و غیرقانونی و شبه مافیایی شدن در آن جلوگیری شود.

وی تصریح کرد: در نگاه کلی، وضعیت برای صنعت گل و گیاهان زینتی امیدوارکننده است. یک زن خانه‌دار به راحتی می‌تواند وارد چرخه این صنعت شده و کسب در آمد کند. به‌همین دلیل صنعت گل و گیاهان زینتی فوق‌العاده اشتغال‌زا است. می‌توانیم با نگاهی حرفه‌ای، کشورهای همسایه را به‌عنوان کشورهای بازار مصرف هدف قرار دهیم.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: در ایران، آب‌وهوا و اقلیم‌های متفاوت و انرژی خورشیدی قابل توجهی داریم که می‌توان از آن‌ها استفاده خوبی کرد چرا که صنعت گل وگیاه می‌تواند به بخشی از صنعت کشور تبدیل شود و در آینده می‌تواند وابستگی ایران به نفت سیاسی‌- چالشی را هم کاهش دهد. همه این موارد جز با نگاه حرفه‌ای بدست نمی‌آید.

وی تشریح کرد: زمانی از کارهای بزرگ و تحقیقات میدانی سخن به میان می‌آید، نتایج و انگیزه های درونی فرد باعث دلگرمی او می‌شود. بحث معنوی تالیف کتاب از بحث مادی آن برایم ارزشمندتر است. با توجه به پیشرفت روزافزون علم و تکنولوژی، اگر نتوانیم کارهای بزرگی همانند نوشتن شاهنامه توسط فردوسی انجام دهیم، رسالت علمی خود را به سرانجام نرسانده‌ایم. منظور این است که در گذشته و در شرایط امکانات آن روزگار، شاهکارهایی آفریده شده است و حیف است که در این روزگار که شرایط راحت تر شده است، کارهای خوبی انجام نشود.

 فرهمند ادامه داد: انگیزه‌های درونی و نگاه به تاریخ و گذشته و توجه به اینکه برخی از درختان کهن سال به منزله پرچم ایران هستند، خستگی سفرهای طولانی و گاه ۱۲ هزار کیلومتری (سفرهای تحقیقیاتی برای عکاسی و گردآوری اطلاعات در مورد درختان کهن سال ایران و به ویژه سروهای کهن سال) را از من دور می‌کند.

انتهای پیام