نبض اُرُسی در دستان استاد ولیزاده

 هنر گره چینی و اُرُسی سازی همدان که روزی در گره روزگار راهش را گم کرده و در پس نامهربانی ها گرهی در این هنر اصیل افتاده بود، می رفت تا در پستوی تاریخ رنگ ببازد، اما استاد ولیزاده که رکورددار هنر ریشه داری گره چینی و اُرُسی سازی است، همچنان مغار بر چوب می کوبد و نمی گذارد قامت این هنر زیر پا خم شود و گرهش در گره روزگار کور شود.
به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایرنا، گره چینی و اُرُسی سازی یکی از ۱۵۰ رشته صنایع دستی استان همدان است که هنرمندانش رنج می بافند، اما نمی گذارند قدمت و دیرینگی هنرشان از عیار بیفتد؛ هنری که به جا مانده از دوران قاجار است و به قول استاد از همدان تا ونیز اعتبار دارد.
و من که کنجکاو و مشتاقانه به دنبال تولیدات هنر گره چینی و اُرُسی سازی و در یافتن معنای این هنر بودم، رد استاد ولیزاده را گرفتم تا به ملایر رسیدم؛ شهری که پا به پای همدان در هنر صنایع دستی شهره است و تاکنون از کوچ هنر ناب و فاخر گره چینی و اُرُسی سازی اش جلوگیری کرده است.
پس از پرس و جو به نمایشگاه مبل و منبت استاد ولیزاده رسیدم، هنر اصیل و دارای نشان ملی که ردی از گره چینی دارد و در رنگارنگ شیشه های ونیزی در قاب زندگی نشسته است.
استاد همراه با همسرش که یار و همراه وی در هنر گره چینی و اُرُسی است، بی صبرانه منتظر حضورم هستند، خوش رو و صمیمی به استقبالم می آیند، به محض ورود ناخودآگاه نگاهم به درهای زیبایی می افتد که با برش چوب و شیشه، شگفتی خارق العاده ای خلق کرده بود، همان درهای اُرُسی که با تکاپویی در تاریخ می توانی وسعت نگاه هنرمندانش را به نظاره بنشینی.
استاد بلافاصله پس از دیدن ذوق و اشتیاق من، رج به رج هنر گره چینی و اُرُسی سازی را برایم برمی شمارد و از اصالت این هنر می گوید که ایرانیان شیشه های رنگی را از ونیز ایتالیا خریداری می کردند و حین حمل و نقل و پس از طی مسیر طولانی خرد می شدند، اتفاقی که منجر به خلق هنر اُرُسی سازی شد و به دلیل گرانی شیشه ها استادکاران نجار ایرانی طرحی را خلق کردند که بتوانند از تکه شیشه های رنگی استفاده کنند.
پنجره و درهای اُرُسی سرانجام شیشه های خرد شده بود که به قول استاد تنها در خانه های شاه نشین و منازل ارباب ها به منظور جدا کردن اتاق ها از یکدیگر استفاده می شد و برای تبادل هوا حالت کشویی داشت و جلوه زیبایی به نمای خانه می داد.
استاد فوت و فن هنرش را شمرده شمرده برایم توضیح می دهد و می گوید: در داخل درهای اُرُسی از صنعت گره چینی استفاده می شود که نمونه زیبای آن در موزه لطفعلیان ملایر قابل مشاهده است و حدود هفت سال بازسازی درها و پنجره های اُرُسی و لمه کوبی سقف های موزه لطفعلیان و عمارت مصدقی طول کشید.
او از فایده های منحصر به فرد درهای اُرُسی می گوید که از چهار رنگ زرد، قرمز ارغوانی، سبز و آبی تشکیل شده است و زمانیکه آفتاب به داخل اتاق می تابد، طیفی از تمام رنگ ها را می دهد که بسیار زیباست.
استاد ولیزاده به خواص پزشکی درهای اُرُسی اشاره می کند و می گوید: نوزادی که در این خانه ها متولد می شد، هرگز دچار کوررنگی نمی شد و به دلیل انتشار منشوری از رنگها در اتاق، هیچگونه حشره و یا مگسی نمی توانست در اتاق حرکت کند، به گونه ای که این رنگ ها روی چشم حشرات تاثیر می گذاشت و حالت گیجی به آنها می داد.
علاوه بر این ویژگی ها، هنگام شب وقتی چراغ یا فانوسی در اتاق روشن بود، انعکاس رنگ های درهای اُرُسی در بیرون هم قابل مشاهده است.
استاد ولیزاده در کنار هنر اُرُسی، به سبک های مختلف گره چینی اشاره می کند که از اشکال هندسی منظم تشکیل شده و بیشتر در درهای سنتی شهرهای کاشان، اصفهان و یزد دیده می شود.
وی ادامه می دهد: برخی طرح های گره چینی برگرفته از نقش های قالی است که به آن لچک و ترنج می گویند و یا طرح های اسلیمی که من بیشتر از طرح های منظم و اسلیمی استفاده می کنم.
نمونه آثار استاد ولیزاده را می توان در موزه ها همچون لطفعلیان ملایر، عمارت مصدقی، ساختمان مقصودی تویسرکان، ساختمان دارالاسلام بروجرد، ویترین های موزه هگمتانه، بوعلی، موزه شهر نهاوند و مقبره سیف الدوله مشاهده کرد، هنری که استاد می گوید نباید به فراموشی سپرده شود.
در این میان اما همت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان و شهرستان ملایر بسیار استاد ولیزاده را خرسند و امیدوار به ادامه کار کرده است تا بتواند مانع از رنگ باختن این هنر شود؛ تا آنجا که اداره میراث فرهنگی و شهرداری ملایر از استاد برای مرمت و بازسازی اماکن تاریخی همچون موزه لطفعلیان، عمرات مصدقی و مهمانسرای پارک سیف الدوله این شهر دعوت کرده اند.
استاد ولیزاده این جمله را اضافه می کند که کار اصلی من ساخت درهای اُرُسی، درهای چوبی سنتی و لمه کوبی است و بیشتر از چوب های جنگلی راش، چنار و افرا به مقدار کم استفاده می کنیم.
استاد ولیزاده با شور و اشتیاق کامل آماده آموزش این هنر به علاقه مندان است، اما موضوعی برای استاد همیشه درد است که هنر اُرُسی و گره چینی همانند رشته های گلیم بافی، سفالگری یا سبدبافی نیست و کسی که بخواهد این هنر را یاد بگیرد، باید ابتدا یک نجار خوب باشد.
او از نبود علاقه مندی جوانان و دانش آموختگان به هنر نجاری می گوید و پیشنهاد می کند: می توان برای زنده نگه داشتن این هنر از استادکاران نجار استفاده کرد و آموزش های لازم را به آنها ارائه داد.
استاد ولیزاده در عین حال مساعدت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان و ملایر در مهیا کردن بستر کار و جلوگیری از فراموشی این هنر را قابل تقدیر می داند و ادامه می دهد: در این مسیر نواقص را مطرح و رفع کردیم و استفاده از تجربه های اساتیدی در یزد و اصفهان موجب رشد ما در این هنر شد.
تا اینجا که شنونده سختی های کار استاد و سرنوشت هنر فاخر اُرُسی و گره چینی بودم، بسیار برایم جذاب و جالب بود، اما دانستن این موضوع که استاد ولیزاده حدود پنج سال پیش در یک سانحه تصادف دست چپ خود را از دست داده، برای من و هر کس دیگری سخت و دردناک است.
استاد با لحنی از سنگینی سانحه، می گوید که اگر همسرم نبود، نمی توانستم کارم را ادامه دهم و باز هم راضی به رضای خدا بود که دست راستش سالم است.
برایم درک این موضوع سخت بود، در فکر حلاجی این اتفاق و صبوری و سختکوشی او بودم که استاد رشته افکارم را پاره کرد و در ادامه توضیحاتش گفت: برش شیشه های درهای اُرُسی در حد و اندازه برش چوب در گره چینی سخت و دشوار و دارای ظرافت بالایی است که با توجه به گرانی شیشه ها باید کار به خوبی به نتیجه برسد.
به قول استاد این هنر بسیار اصیل و فاخر است و به تازگی استقبال برای خرید تولیدات هنر اُرُسی سازی و گره چینی زیاد شده است، به گونه ای که او سال گذشته بیش از ۳۰ درخواست داشته است.
وی به تنوع دیگری از هنر گره چینی و اُرُسی اشاره می کند و می افزاید: در برخی موارد در وسط کار گره چینی به جای شیشه از چوب استفاده می شود که برای منبرها و درهای سنتی قابل استفاده است و در هنر صنایع دستی به آن آلت و لغت و در اصطلاح نجاری قاب تونیک می گویند.
استاد ولیزاده نبود نیروی کار برای فراگیری این حرفه و گرانی مصالح اولیه را از عمده ترین مشکلات بر سر راه این هنر برشمرد و ادامه می دهد: شیشه های قرمز ارغوانی متری ۸۰۰ هزار تومان و سه رنگ دیگر متری ۲۵۰ هزار تومان است که تهیه آن از ایتالیا و آلمان برای ما هزینه بر و سنگین و در مواردی کمیاب است.
استاد ۵۸ ساله از سال ۶۰ کار نجاری را به صورت حرفه ای آموخته و هنر گره چینی و اُرُسی سازی را نیز به صورت رسمی از دهه ۷۰ آغاز کرده است و همچنان نبض این دستافرینه در دستان او است.
هشت سال پیش زمانیکه استاد ولیزاده مشغول مرمت و بازسازی موزه لطفعلیان و عمارت مصدقی بود، صدا و سیمای مرکز همدان گزارشی از وی تهیه و پخش می کند، گویا قرار بوده سریالی نیز از فعالیت هنری وی تهیه شود که هنوز محقق نشده و استاد همچنان چشم انتظار است.
و اما همسر استاد ولیزاده که به خوبی کار را از دست همراه همیشگی اش برچیده، از نظر طراحی و برش قطعات شیشه بسیار با حوصله و با دقت تر از استاد کارش را انجام می دهد.
اینکه می گویند یک دست صدا ندارد، حقیقتی انکارناپذیر است که من به خوبی آن را در کارگاه استاد لمس کردم؛ اینجا همسر استاد ولیزاده با سر انگشتانش چکش به ساز زندگی شان می زند و همراه با استاد پرآوازه هنر، نقش در نقش پازل اُرُسی و گره چینی را تکمیل می کند.
«معصومه رضایی» که ذوق هنری و استعدادش در این رشته سرشار و فوت و فن گره چینی و اُرُسی را به خوبی از سال ۸۰ از همسرش آموخته است، این هنر از یاد رفته را به تار و پود زندگی شان گِرِه زده و با عشق، هنر خلق می کند و به این بخت سفیدش در کار و زندگی می بالد.
ثمره زندگی آنان ۲ فرزند دختر و یک فرزند پسر است و امیدوار به این هستند که فرزندان شان بتوانند ادامه دهنده این هنر فاخر باشند.
رضایی که در مدت یک سال به خوبی هنر گره چینی، طراحی و برش چوب و شیشه های اُرُسی را از استاد ولیزاده آموخته است، آثار زیبایی خلق کرده که قابل نگهداری در موزه است و همواره عشق و علاقه را عامل ماندگاری در این هنر می داند و می گوید: برای این هنر نمی توان قیمت گذاشت و هر چه زمان می گذرد این هنر ارزش و قیمت بیشتری پیدا می کند.
او تلخ ترین خاطره خود در این مسیر طلایی را سانحه تصادف همسرش و شیرین ترین خاطره را تشویق همگان از آنان برای خلق این آثار هنری زیبا و فاخر عنوان می کند.
رضایی یادآوری می کند: هنر گره چینی و اُرُسی سازی همانند پازلی است که اگر گُل آخر از کار جا بیفتد و یا در وسط کار شیشه ای بشکند، باید تمام گُل ها را از روی یک در اُرُسی پایین آورد تا بتوان آن یک گُل را تکمیل کرد و به نوعی کار باید از صفر شروع شود.
او که به همراه همسرش آروز دارند فرزندانشان راه آنها را ادامه دهند ادامه می دهد: نسل امروزی بسیار کم حوصله و عجول است و می خواهد زود به پول برسد، اما این هنر حوصله و عشق می خواهد.
هرچه دیوار نمایشگاه و کارگاه استاد را کنکاش کردم، لوح یا تقدیرنامه ای از تنها به جا مانده هنر اُرُسی و گره چینی این خطه ندیدم؛ اما استاد ولیزاده بسیار امیدوارانه و بدون هیچ ادعایی برای رونق این هنر تلاش می کند و به ثمر رسیدن این هنر را مدیون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان و ملایر و حضور همیشگی همسرش را نعمت خداوند می داند.
استاد در پایان از صمیم دل جمله ای می گوید که به دل می نشیند: تا وقتی زنده ام، برای زنده ماندن این هنر تلاش می کنم.
گزارش از: معصومه موسوی