کاهش ریسک استارت‌آپ‌ها با تامین مالی جمعی

ثمانه نادری

قانونمند شدن تامین مالی جمعی استارت‌آپ‌ها و تدوین شیوه‌نامه‌های آن به عقیده کارشناسان، عامل مهمی برای تامین مالی استارت‌آپ‌ها در شرایط تحریمی است که کم‌کاری صندوق‌های جسورانه در این فرایند را جبران می‌کند.
سرمایه‌گذاران خارجی علاقه زیادی به سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ‌ها در داخل کشور دارند. گواه این موضوع نیز سرمایه‌گذاری‌های میلیونی آنها روی استارت‌آپ‌ها در ایران طی مدت اخیر بوده است. به عنوان مثال چند سال پیش هلدینگ Iran Internet Group موفق به جذب سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیون یورویی روی نرم‌افزار کرایه تاکسی خود یا همان «اسنپ» شده و این سرمایه‌گذاری از سوی شرکت تلفن همراه آفریقای‌جنوبی یعنی MTN صورت گرفته است. نمونه دیگر جذب میلیاردی سرمایه‌گذاری خارجی ازسوی شرکت‌های استارت‌آپی ایرانی است که در یک مورد مثل سایت شیپور به جذب سرمایه ۳۸ میلیارد تومانی داخلی و خارجی جهت توسعه فعالیت‌های این شرکت منتهی شده است، اما به اعتقاد کارشناسان، با وجود باز شدن باب مذاکرات طی سال‌های گذشته که امید سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ‌ها را بالا برد، از این پس تحریم‌ها مانعی جدی‌ برای جذب سرمایه خارجی برای استارت‌آپ‌هاست.
موفق نبودن صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جذب نقدینگی نیز مشکل تامین مالی استارت‌آپ‌ها از این شیوه معمول را دشوارتر کرده است. قرار بود در سال ۱۳۹۶ و اوایل سال ۱۳۹۷ صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر بیش از هزار میلیارد تومان نقدینگی جمع کنند، اما آنها در جذب حتی ۵ درصد این مبلغ موفق نبوده‌اند؛ یعنی سرمایه‌گذاران بازار سرمایه ایران رغبتی به سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر نداشته‌اند تا از فرصت سرمایه آنها برای سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ‌ها بهره جست.
بسیاری از این شرکت‌ها به موفقیت‌های زیادی در زمینه جذب سرمایه خارجی دست پیدا کرده بودند که از این پس با توقف جریان سرمایه‌گذاری تامین مالی استارت‌آپ‌ها دشوارتر می‌شود. به گفته برخی، VC‌ها نیز قادر به تامین مالی عمده متقاضیان استارت‌آپی نخواهند بود. از آنجایی که فرهنگ تامین مالی استارت‌آپ‌ها از سوی سرمایه‌گذاران در کشور ما ضعیف است، امیدی به تامین مالی استارت‌آپ‌ها از سوی سرمایه‌گذار داخلی نیز نیست. ضمن آنکه باید تاکید کرد در شرایط کنونی تحریم و همچنین شرایط بی‌ثبات اقتصادی، انگیزه سرمایه‌گذاران برای تامین مالی به‌شدت کاسته شده است. تنها نکته امیدبخش بازار خوبی است که برخی از استارت‌آپ‌ها داشته‌اند و تلاشی است که آنها برای جبران این نقطه‌ضعف دارند. بر همین اساس رقابت شدیدی میان استارت‌آپ‌ها برای جلب نظر سرمایه‌گذاران وجود دارد.
تدوین شیوه‌نامه تامین مالی جمعی استارت‌آپ‌ها
افشین کلاهی، رئیس مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان ایران در این خصوص به «کسب‌وکار» توضیح می‌دهد: یکی از راهکارهایی که به عنوان جایگزین در تامین مالی استارت‌آپ‌ها از طریق سرمایه خارجی در شرایط تحریمی مطرح است، استفاده از «کراود فاندینگ» (CrowdFunding) یا تامین مالی جمعی است. این شیوه حتی می‌تواند جایگزینی برای VC‌ها یا صندوق‌های جسورانه باشد که در فرایند تامین مالی، موفق نبوده‌اند. خوشبختانه مقررات این شیوه نیز تصویب شده و شیوه‌نامه آماده است که با کمک شرکت‌های عامل این کار قابل انجام است. بنابراین استارت‌آپ‌ها می‌توانند با ثبت ایده و اطلاعاتی که در اختیار دارند و با اشتراک گذاشتن آنها، علاقه‌مندان را برای تامین مالی تشویق کنند. از یک ریال تا ده‌ها میلیارد تومان سرمایه در این شیوه قابل جذب است. در خارج از کشور نیز جواب داده و خیلی‌ها از این طریق سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه تحریم‌ها، استارت‌آپ‌ها را از ابعاد مختلفی تحت‌تاثیر قرار می‌دهد که بحث تامین مالی یک بعد آن است، می‌افزاید: تحریم‌ها تاثیرات منفی متفاوتی بر استارت‌آپ‌ها می‌گذارد. یک مورد توقف فعالیت شرکت‌هایی است که مشتریان خارجی داشته و به این منظور فعالیت داشته‌اند. به دلیل تحریم‌ها بازار خارجی آنها از دست می‌رود و به تبع فعالیت شرکت‌هایی که با آنها در داخل کشور همکاری دارند را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. این امر به‌ویژه درباره شرکت‌های بزرگ مصداق دارد که ارتباط آنها با شرکت‌های مشتری قطع شده است. به عنوان نمونه تحت‌تاثیر این وضعیت، شرکت‌های قطعه‌سازی دیگر نمی‌توانند فعالیت کنند و قراردادهای آنها باطل می‌شود. شرکت‌های کوچکی که با این شرکت‌ها در حوزه‌های نرم‌افزار و سخت‌افزاری همکاری دارند، دست از کار می‌کشند و همین بازار را به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و برای برخی از استارت‌آپ‌ها دشوار است.

تاثیر منفی تحریم بر مواد اولیهدانش‌بنیان ها
وی ادامه می‌دهد: مشکل دیگر در رابطه با تامین مواد اولیه است. در زمان تحریم خیلی از شرکت‌های دانش‌بنیان که رابطه تنگاتنگی با خارج از کشور داشته‌اند، از این ارتباط محروم می‌شوند و فشار تامین مواد اولیه بر دوش آنها سنگینی خواهد کرد؛ یعنی هم صادرات این شرکت‌ها محدود خواهد شد و هم بازار خارجی آنها از دست خواهد رفت. در این میان تنها برای شرکت‌های با فناوری پایین‌تر و شرکت‌های استارت‌آپی خدماتی فرصت هست. به این دلیل که بسیاری از شرکت‌های خارجی از کشور رفته‌اند فضای خالی برای حضور آنها فراهم می‌شود و آنها می‌توانند از این فضا برای جایگزین شدن با شرکت‌هایی که رفته‌اند، استفاده کنند.