سیکل معیوب تدوین قانون کپی‌رایت

شایلی قرایی

زمانی که از قانون کپی‌رایت و مالکیت معنوی سخن به میان می‌آید، ناخودآگاه ذهن بسیاری از افراد به سمت خرید سی‌دی‌های اورجینال و حمایت از فیلم‌های سینمایی و یا خواننده‌های کشور می‌رود، اما این شاید تنها بخش کوچکی از این موضوع باشد؛ چراکه امروز استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا بخش بزرگی از اقتصاد را تشکیل می‌دهند و رعایت قانون کپی‌رایت از الزامات موفقیت آنها به شمار می‌رود. در بسیاری از کشورها و به‌ویژه آمریکا، قواعد سختگیرانه‌ای درباره حقوق مالکیت معنوی ایده‌های تجاری وجود دارد. درواقع در صورتی که ایده خاصی برای مدت‌زمانی مشخص ثبت شود، تکرار آن ایده یا اجرای ایده‌ای مشابه می‌تواند به پرداخت غرامت‌های سنگین و تعطیلی «کپی‌کار» منجر شود. در این رابطه رئیس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از راه‌اندازی سامانه‌ای برای حمایت از کپی‌رایت ازسوی این مرکز خبر داد. سید مرتضی موسویان گفت: این سامانه با استفاده از فناوری بلاک‌چین (Block Chain) به زودی ایجاد خواهد شد. وی اظهار کرد: هم‌اکنون چند نماد در فضای مجازی وجود دارد که با عنوان اعتباربخشی به کسب‌وکارهای فعال در فضای مجازی ایجاد شده و مشکلاتی را برای کسب‌و‌کارها ایجاد کرده است که در جلسات این مرکز با وزارت امور اقتصادی و دارایی مقرر شده همه این نمادها در یک نماد تجمیع شوند. همچنین ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورایعالی فضای مجازی کشور در این رابطه بر اهمیت مالکیت و دارایی‌های معنوی در کشور تاکید کرد و گفت: در صورتی که در این زمینه قانونی تصویب نشود در واقع بخش بزرگی از دارایی یک فرد بدون ارزش و قیمت‌گذاری خواهد بود. وی با اشاره به اینکه گسترش تکنولوژی به‌ویژه در حوزه ICT در جامعه عدم تعادل ایجاد می‌کند، تصریح کرد: وظیفه مرکز ملی فضای مجازی سیاست‌گذاری است و در این حوزه باید نهادهای مربوطه اقدام به قانون‌گذاری کنند که با توجه به اینکه در این زمینه با تاخیر مواجه هستیم، باید خود جامعه تکنولوژی کمک کند تا با بزرگ کردن اندازه بازار در قدرت توازن ایجاد شود. هرچند دبیر شورایعالی فضای مجازی و دیگر مسئولان از نیاز به قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری در این زمینه می‌گویند، اما شاید بسیاری با شنیدن این موضوع یاد قوانین مالکیت معنوی در حوزه آثار هنری بیفتند که هرچند وجود دارند، اما اجرای آنها با مشکلات بسیاری همراه بوده و عملا ناقص اجرا می‌شوند.

سال‌ها جنجال در حوزه کپی‌رایت و مالکیت معنوی
آرش ناصری، کارشناس مشاوره استارت‌آپ
پایبند نبودن به کپی‌رایت در واقع یکی از عوامل عدم رونق کسب‌وکارهای نو و استارت‌آپ‌ها در ایران است. متاسفانه در کشور ما هنوز برخی فکر می‌کنند ویندوز و آفیس و دیگر نرم‌افزارهای کامپیوتری رایگان در اختیار آنها قرار داده می‌شوند و این واقعیت که این موارد نسخه‌های کپی‌شده آنهاست را نمی‌دانند. در این بین ایده‌های استارت‌آپی نیز به این مشکل برخورد کرده‌اند و تا زمانی که قانون کپی‌رایت در کشور درست و صحیح وجود نداشته باشد، بسیاری از ایده‌های خلاقانه قربانی خواهند شد. متاسفانه رعایت نشدن حقوق ایده‌پردازان طرح‌های استارت‌آپ مشکلی است که نتیجه عدم رعایت حق مولف یا همان قانون کپی‌رایت است. خلاقان و جوانان با داشتن ایده‌های بسیاری پا به عرصه خلق استارت‌آپ می‌گذارند، اما از همان ابتدای راه قدم‌هایی با شک و تردید برمی‌دارند که نمی‌تواند موفقیتی را برای آن تضمین کند و هرچقدر هم ایده‌ها ناب و بکر باشند تا زمانی که قانون کپی‌رایت در رابطه با کسب‌وکارهای نو اجرایی نشود نمی‌توانیم آینده اقتصاد را برپایه رشد استارت‌آپ‌ها بسازیم.
سیکل معیوبی در تدوین قوانین کپی‌رایت و مالکیت معنوی این کسب‌وکارها حاکم است که موجب شده انگیزه کافی برای صاحبان ایده وجود نداشته باشد تا بتوانند ایده‌های خود را به سرانجام برسانند. چندی پیش یک لایحه با همین مضمون یعنی کپی‌رایت به مجلس برده شد، اما در این لایحه بحث حفظ ایده‌ها و خلاقیت‌ها که حوزه استارت‌آپ و کسب‌وکارها را شامل می‌شود، در نظر گرفته نشده بود که به همین دلیل نمایندگان خواستار رفع اشکالات لایحه شده‌اند. برای ادامه موفقیت‌آمیز راه استارت‌آپ‌ها در کشور و امید به بهره‌گیری ار نتایج آنها و تاثیر در رشد اقتصادی باید این موضوع سریع‌تر حل شود و به هیچ‌وجه وقت‌کشی وجود نداشته باشد. آمادگی کامل برای حل مساله کپی‌رایت وجود دارد و اگر بنا باشد در دولت مطرح و اقدام شود، پیگیری‌های لازم باید انجام شود و تعللی در کار نباشد. در تمام کشورها به‌ویژه کشورهایی که اعتقاد بسیار به اقتصاد استارت‌آپی دارند برای صاحبان اثر و ایده این حقوق رعایت می‌شود، اما متاسفانه در ایران بسیاری از مواقع این قانون نادیده گرفته شده؛ بنابراین ضرورت دارد امروز بعد از سال‌ها جنجال در حوزه کپی‌رایت و مالکیت معنوی، شورایعالی فضای مجازی و دیگر سازمان‌های دست‌اندرکار دست به اقدامی بزنند تا بتوانند مشکلات این حوزه را هموار کنند.