ناتوانی بانک‌ها در مدیریت نقدینگی

ثمانه نادری

رشد فزاینده نقدینگی افزایش بی‌سابقه نرخ دلار را طی ماه‌های اخیر در پی داشت و چنین پیش‌بینی می‌شود که با تلاش بانک‌ها برای افزایش حجم سپرده‌گذاری از این پس مهارنشدنی شود.به عقیده کارشناسان و تحلیلگران بازار پولی، یکی از عواملی که به رشد نقدینگی دامن زده، تسهیلات‌دهی ناکارآمد شبکه بانکی و همچنین تخصیص سودهای زیاد به سپرده‌گذاران بانکی است، در حالی که خود شبکه بانکی بازدهی چندانی برای جبران این حجم پرداختی از تسهیلات و سودهای سپرده‌گذاری را نداشته است. از آنجایی که بانک‌ها هنوز هم برای جبران کسری منابع دست به دامن سپرده‌گذاران برای سپرده‌گذاری هرچه بیشتر می‌شوند، نرخ سود بانکی در بانک‌ها بالا رفته است و بانک مرکزی و مسئولان نیز طبق آنچه در برخی از خبرها شنیده می‌شود، به این اقدام بانک‌ها رضایت داده‌اند. به بیانی دیگر باید گفت در شرایط کنونی شبکه بانکی راه‌حلی برای تامین منابع موردنیاز جز از طریق سپرده‌گذاری ندارد و مسئولان ناظر در امر سیاست‌گذاری نیز به این امر واقف هستند. افزایش نرخ سود بانکی اگرچه حجم سپرده‌گذاری را بالا می‌برد و به طور مقطعی به کمک بانک‌ها می‌آید، اما در بلندمدت به آسیب‌پذیری هرچه بیشتر شبکه بانکی و بدتر از آن افزایش حجم نقدینگی که یکی از معضلات کنونی اقتصاد است، منتهی می‌شود. با این اوصاف بانک‌ها مقصد بعدی نقدینگی هستند و در این چرخه حجم نقدینگی روز به روز افزایش پیدا می‌کند. به گفته کارشناسان، اگر بانک مرکزی راهکاری برای مهار نقدینگی در نظر نگیرد و به مقابله با سوددهی بی‌برنامه شبکه بانکی به سپره‌گذاران نپردازد، حجم نقدینگی به سیلی مبدل خواهد شد که اقتصاد را فرا خواهد گرفت. این حجم عظیم به دلیل جذابیت بازارهای سوداگرانه به سمت تولید نخواهد رفت و تلاش بانک‌ها برای جذب آن نیز تضمینی به هدایت آن در جهت تولید و صنعت کشور نیست.

تسهیلات‌دهی بانک‌ها به واسطه‌گران
کمیل طیبی، کارشناس اقتصادی در این خصوص به «کسب‌وکار» توضیح می‌دهد: یکی از عواملی که به رشد نقدینگی در کشور دامن زده، روش نامناسب تسهیلات‌دهی شبکه بانکی است که باعث شده متقاضیان واقعی تسهیلات و کسانی که تسهیلات بانکی را برای تامین پروژه‌های تولیدی دریافت می‌کنند، به حاشیه ببرد، در حالی که از همین شبکه بانکی مبالغ گزافی به واسطه‌گران و دلالان تسهیلات پرداخت می‌‌شود. همین امر در بلندمدت با توجه به بدهی بدهکاران بانکی به شبکه بانکی و همچنین امتناع آنها از بازپرداخت آن، به رشد نقدینگی منجر شد و پس از آنکه نرخ سود بانکی کاهش پیدا کرد، بازارهای ارز، سکه و طلا را ملتهب کرد، اما شرایط موجود در شبکه بانکی و بحران سیستم بانکی بدتر از آن چیزی است که بتوان به کاهش ادامه‌دار سود در شبکه بانکی رضایت داد. از آنجایی که بانک‌ها در بنگاه‌داری به سود موردنظر دست نیافته و دارایی‌های آنها در شرایط رکودی بلااستفاده باقی مانده، پرداخت حجم عظیم هزینه‌ها برای آنها دشوار است. کامزدی که دریافت می‌کنند کافی نیست و بازپرداخت تسهیلات آنها به موقع انجام نمی‌گیرد. بدهکاران کلان بانک‌ها و آنهایی که تسهیلات با رقم‌های بالایی دریافت کرده‌اند بیشتر از همه تسهیلات گیرندگان در بازپرداخت تسهیلات کوتاهی کرده‌اند، بنابراین بانک‌ها چاره‌ای جز افزایش نرخ سود ندارند و خود مسئولان نیز به این امر واقف هستند. در غیر این صورت، فشار به بانک‌ها حتی می‌تواند سرنوشت موسسات غیرمجاز را برای برخی از آنها که شرایط حادتری دارند، تکرار کند و این فارغ از همه تضمینی است که بانک مرکزی در قبال برخی از بانک‌ها داده است.

هزینه بازگشت نقدینگی برای بانک‌ها
وی با اشاره به اینکه بودن نقدینگی در بازارهایی مثل سکه و ارز به هر جهت بدتر از وجود آن در شبکه بانکی است، ادامه می‌دهد: بازگشت نقدینگی به سیستم بانکی تا حد زیادی از تلاطمات بازار‌ها می‌کاهد، اما این بازگشت با توجه به سود زیادی که بازارهای موازی دارد، به شروطی وابسته است. نقدینگی برای بازگشت به بانک‌ها هم به تضمین سود و هم به اعتماد سپرده‌گذاران به شبکه بانکی نیازمند است که خود بر هزینه سیستم بانکی هم درباره افزایش نرخ سود و هم جلب اعتماد عموم می‌افزاید. بنابراین بازگشت نقدینگی بانک‌ها هم هزینه‌بر است و هم با توجه به شرایط غلط بانکداری مشکلی از اقتصاد کشور را حل نمی کند، چراکه بانک‌ها سیاست‌های درستی برای هدایت نقدینگی به سمت تولید در پیش نگرفته‌اند و به دلیل رانت‌های موجود از مدیریت نقدینگی عاجز هستند. تنها راهکاری که در شرایط فعلی می‌تواند به مشکلات حاصل از افزایش حجم نقدینگی کمک کند، افزایش بازدهی تولید و رغبت به سرمایه‌گذاری است که آن نیز به بازه زمانی طولانی مدتی نیاز خواهد داشت. با این حال با توجه به شرایط وخیم اقتصادی که در آینده نیز بدتر خواهد شد، این تصمیم اجتناب ناپذیر است و حداقل مانع از مشکلات پیش‌بینی‌ناپذیر حاصل از حجم عظیم نقدینگی خواهد شد. با نزدیک شدن به زمان سررسید سپرده‌های بلندمدت بانک‌ها با ترفندهای مختلفی سعی در حفظ این سپرده‌ها دارند. برخی از بانک‌ها با ارسال پیامک به سپرده گذاران مبنی بر تمدید سپرده‌گذاری با همان سود پیشین و برخی نیز با وعده‌های سودهای بالاتر به حفظ سپرده‌گذاران روی آورده‌اند. نوسانات نرخ ارز و بالا رفتن میزان نرخ تورم نیز بانک‌ها را ناگزیر از افزایش نرخ سود کرده است که طبیعتا با رقم‌های سابق برای سپرده‌گذاران جذابیتی نخواهد داشت.