ریخت شناسی شیوه بازی انتظامی – محمود رئیسی*

ریخت شناسی یا مورفولوژی بازی عزت الله انتظامی در سینمای ایران، گواه آن است که بخش عمده ای از موفقیت های این بازیگر سینما، مرهون نگاه تئاتری به بازیگری در مقابل دوربین بود.
داریوش مهرجویی یکی از مستعدترین کارگردانان ایرانی است که در بازی گرفتن از کاراکترها با روش ‘ لی استراسبرگ ‘ تبحر خاصی دارد که در همان ابتدا در سینمای ایران از این سیستم در بازی های عزت الله انتظامی بهره می گرفت.
عزت الله انتظامی به دلیل سالها حضورش در صحنه تئاتر به ویژه آشنایی با تئاتر آلمان، به روش و متد بازی لی استراسبرگ آشنا بود و نقش های او بیشتر بازی رئال حسی بودند، که موفقیت هایی نیز در این زمینه از آن خود کرد.
بازی عزت الله انتظامی در فیلم' گاو ‘ داریوش مهرجویی نمونه بارز بازی رئال حسی او بر اساس متد لی استراسبرگ بود، هرچند در آن زمان بازیگران به این متدها و تکنیک ها چندان توجه نمی کردند.
اما جنس کارگردانی سینمای مولف علی حاتمی بر اساس سیستم ‘بولسلاوسکی' پی ریزی می شد، که شخصیت سازی و دراماتیزه کردن بازی را در فاصله گذاری بازی ها انجام می داد و عزت الله انتظامی هر گاه در کلاس سینمایی علی حاتمی نقش آفرینی می کرد، این شیوه را نیز به خوبی ایفا می کرد.
در بیشتر کارهای سینمای علی حاتمی و حتی فیلم ‘ کمیته مجازات ‘ که نسخه سینمای سریال هزار داستان بود، عزت الله انتظامی دارای یک بازی شخصیت ساز دراماتیک است.
اما بازیگران سینمای مولف و داستان محور ناصر تقوایی نیز ‘ روش استانیسلاوسکی ‘ در بازی خود پیاده می کردند و عزت الله انتظامی نیز همان بازی تئاتریکال روی صحنه را جلوی دوربین می برد.
شاید بازی در فیلم سینمایی ‘ صادق کرده ‘ ناصر تقوایی که عزت الله انتظامی در نقش سرگروهبان ولی‌خان بازی می کند، گونه ای از بازی های او در متد و تکنیک استانیسلاوسکی باشد.
عزت الله انتظامی در هر فیلمی شخصیت اصلی (پروتاگونیست) نقش ها را به شکل واقعی و رئال اجرا می کرد و این اجرا برخاسته از جایگاه تئاتری او و صحنه تئاتر بود.
داریوش مهرجویی از جمله کارگردانان صاحب سبک ایرانی است که دست عزت الله انتظامی را برای بازی در هر فیلم باز می گذاشت و هر جا نقش او در داستان به آنتاگونیست (ضد قهرمان) ختم می شد، روش بازی خود را از حسی به ادراکی تغییر می داد و مخاطب داستان را در یک تعلیق بازی قرار می داد.
علی حاتمی اما در بازی گرفتن از این بازیگر به شیوه ‘استلا آدلر' توجه ویژه داشت چرا که شخصیت ثابت عزت الله انتظامی در تن صدا و میمک صورت این کارگردان مولف به این شیوه وادار می کرد.
بازی عزت الله انتظامی در کمدی سینمای ‘ اجازه نشین ها ‘ داریوش مهرجویی نگاهی پدیدار شناسانه اگزیستانسیالستی به بازی و اجرا بود و این شاید به دلیل آموختن از اجراهای آلمانی انتظامی نشات می گرفت.
تعامل میان آگاهی و عمق تجربه را عزت الله انتظامی در این پدیدارشناسی بازی های خود به صحنه آورد و توانست زندگی تئاتر را در سینما جلوه گر کند.
بازی عزت الله انتظامی در فیلم سینمایی گاو رویکرد تئاتر پسادرام دارد، که مهرجویی می کوشد در روایت این داستان ، انتظامی خود نه یک تجسم شیء، که هستی شیء فرض کند و در نهایت نیز عزت الله انتظامی موفق به بازی در این موقعیت می شود.
نمونه بارز زیبایی شناسی فاصله گذاری ‘ برشتی' در بازی های عزت الله انتظامی را باید در سینمایی حاجی واشنگتن علی حاتمی دانست ، در همان سکانی که عزت الله انتظامی به بشکن زدن با انگشتان دست و ساز زدن می پردازد.
این سکانس معروفترین حادثه سینمای ایران با بازی عزت الله انتظامی است، اما چه می شود کرد که تمامی منتقدان سینما همچنان نقش او در سینمایی گاو را اثرگذارترین لحظه بازی او می دانند.
تونالیته صدای او مختص تئاتر بود که با خود به سینما آورد، سینمایی که این فن بیان را تا دهه ۸۰ با خود داشت ولی بعد این نه در داستانهای سینمایی و نه در بازی های بازیگران جوان دیده نشد.
بازی او در سینما ریشه در دانش آموختگی اش از تئاتر بود و تئاتری که حمید سمندریان به او آموخته بود و جنس بازی ایرانی او، در سینما همان بازی مرسومی بود که سالها پیش در تعزیه خوانی ها نمود داشته است.
به گزارش کسب و کار نیوز، عزت الله انتظامی بازیگر کهنه کار سینمای ایران صبح جمعه بیست و ششم مردادماه دار فانی را وداع گفت.
**خبرنگار ایرنا
۲۰۹۷/۱۰۴۲