نایپل بریتانیایی و هندی تبار بیش از آن که رمان نویس باشد نویسنده بود؛ حدود ۳۰ اثر رمان، داستان و رساله نوشت و همواره کوشید به افول استعمار و مساله هویت به پردازد. مساله هویت، سرزمین مادریاش هند و مساله استعمار همواره دغدغه اصلی نویسندهای بود که شهرتش به ادبیات محدود نشد و در بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی عصر خود، موضع گیری کرد.
سِر ویدیادار سوراجپراساد نایپل در ماه اوت در تاگو به دنیا آمد و در همان ماه اما بعد از ۸۵ سال درگذشت. رمان نویس و مقالهنویس هندو ترینیدادیتبار بریتانیایی که در طول حیات ادبی خویش بیش از ۳۰ کتاب نوشته بود و در سال ۱۹۷۱ برنده جایزه بوکر و در سال ۲۰۰۱ برنده جایزه نوبل ادبیات شد.
نایپل حین جوانی زمانی که توانست بورسیه بگیرد و به لندن برود، تبدیل به خبرنگار نیمه وقت شبکه بی بی سی شد.
او همانقدر که به نوشتن کتاب و داستان سرایی علاقه داشت، به سفر کردن و جهانگردی هم توجه داشت و آن را بخشی از نویسندگیاش میدانست، البته در قالب گزارش نگاری.
او نخستین رمانش را در آکسفورد حین تحصیل نوشت اما موفق به انتشار آن نشد، سال ۱۹۵۴ بعد از پایان تحصیلاتش در گالری ملی لندن به عنوان فهرستبردار مشغول به کار شد و رمان «مشتمالچی عارف» را در سال ۱۹۵۵ منتشر کرد اما توفیقی به دست نیاورد.
نویسنده بنامی است و ایرانیها هم با او تا حدودی آشنا هستند؛ او دو بار به ایران سفر داشت و حتی کتابی هم درباره ایران به نام «انقلاب ایران به روایت نایپل» نوشته است.
** روز جنجالی دریافت جایزه نوبل
نایپل در سال ۲۰۰۱ برنده جایزه نوبل شد، آکادمی سوئد اعلام کرد که جایزه نوبل به دلیل «داشتن چشماندازی پیوسته در روایت و موشکافی بدون نقص در آثارش که خواننده را به درک ملتهای سرکوب شده در تاریخ سوق میدهد» به نایپل اعطا شده است.
وقتی آکادمی نوبل او را شایسته دریافت نوبل ادبیات اعلام کرد و جایزه به این نویسنده ترینیدادی رسید، بسیاری اعتراض کردند، اما نایپل فروتنی که نکرد هیچ، بلکه خودش را از بسیاری از همعصرانش جلوتر دانست.
در زمان گرفتن جایزه نوبل هم بیانیه تندی نسبت به مخالفانش ارائه کرد و بعدها درباره جایزه نوبل خود گفت: «جایزه نوبل برای من دردسری درست نکرده است ولی مسئولیتی هم در برابر آن احساس نمیکنم. در کل درک میکنم کسی که برنده جایزه نوبل میشود ممکن است یک مسئولیتهایی حس کند که از این به بعد بر دوشش قرار دارد اما خوشبختانه من این جایزه را خیلی دیر به دست آوردم.»
پانزدهتایی رمان و بیستتایی سفرنامه و مجموعه مقالات نوشته اما پرفروشترین و مشهورترین رمانش همچنان «خانهای برای آقای بیسواس» است که به فارسی هم منتشر شده است، با این حال بیش از آنکه رمانهایش جنجالبرانگیز باشند، معمولا اظهارنظرهایش در حیطههای سیاست و مسائل اجتماعی او را به صدر خبرها برده است.
**سفر به ایران
نایپل دو سفر هم به ایران داشت؛ اندک مدتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و یکی هم در بهار ۱۳۷۶ که به گفته خودش هر بار با ایرانی متفاوت روبهرو شده به طوری که نمیتواند باور کند در هر بار سفرش به یک کشور واحد سفر کرده است.
اما شاید جالبترین کتاب غیرداستانی نایپل برای ما ایرانیان کتاب «در میان مومنان، سفری در دنیای اسلام» باشد که موضوع این گزارشنگاری از سفر به ایران آغاز شده و به چند کشور دیگر همچون پاکستان و اندونزی ختم میشود. این کتاب بنا به دلایل مختلف ترجمه رسمی نیافته اما بخشهای مختلف و برخی فصول آن در بعضی سایتها و خبرگزاریهای داخلی قابل مشاهده است. او جدا از مطرح کردن مسائل سیاسی به مواردی همچون ترسناک بودن رانندگی در تهران هم اشارات بامزهای دارد و گزارشهایش هم از طنز ظریف همیشگی قلم او بهره میبرد.
برخی کتاب های نایپل به زبان فارسی هم ترجمه شده است؛ مانند: شیوه های نگرش و احساس، خیابان میگل، انتخابات الویرا، آقای استون و شهسواران ملازم، نیمه زندگی، مشت مالچی عارف، خانهای برای آقای بیسواس، خم رودخانه، در کشور آزاد و پسر قاتل من که شامل دو داستان کوتاه از اوست.
بسیاری از منتقدان رمان خانهای برای آقای بیسواس را که نایپل در سال ۱۹۶۱ نوشت، مهمترین اثر او میشمارند؛ او این رمان را بر اساس زندگی پدرش، سیپرساد، که گزارشگر روزنامه گاردین ترینیداد بود، نوشت.
نایپل صبح روز گذشته، ۱۲ ماه اوت ۲۰۱۸ در سن ۸۵ سالگی در منزل خود در لندن از دنیا رفت.
فراهنگ** ۷۳۲۹**۱۰۵۵