آتش رو به خاموشی تنور سازی

امروزه نان صنعتی به دلیل سهولت و سرعت پخت، گوی سبقت را از نان های سنتی ربوده و اساسی ترین ماده مغذی سفره های ایرانی بگفته برخی از کارشناسان تحت تاثیر تکنولوژی روز قرار گرفته است.
اما لذت نان های سنتی و توصیه های کارشناسان بهداشتی همچنان در برخی از مناطق کشور از جمله ارومیه موجب ترغیب تنورسازان سنتی برای حفظ این صنعت در حال افول شده است.
تنها بازماندگان این هنر سنتی در محله تنورسازان یا «تندیرچیلر» ارومیه نیز هزاران حرف از گذشته پرفروغ تا آینده نامعلوم این میراث ناملموس دارند.
یکی از تنورسازان این محله قدیمی که این صنعت را از پدر به ارث برده، معتقد است که وقتی صنعت ۵۰۰ ساله تنورسازی ارومیه از میان برود، کارشناسان عرصه سلامت برای درمان بسیاری از بیماری ها، نان سنتی یا نان تنور تجویز خواهند کرد اما آن روز تنورساز و محله ای به نام ‘ تندیرچیلر' وجود نخواهد داشت.
زلفعلی اسحق پور افزود: هر از چندگاهی یک مشتری از اصفهان، مشهد، تبریز یا دیگرهای شهرهای کشور وارد منطقه می شود و تنورهای سنتی دست ساز و گلی را خریداری می کند.
این هنرمند که همچنان دغدغه حفظ این صنعت در ذهن و خاطره خود دارد ، ادامه داد: محله تنورسازان ارومیه جایگاه خود را از دست داده و جولانگاه بسازبفروش ها شده است.
به گفته وی، از ۷۰ تنورساز این محله تنها سه تنورساز باقی مانده است که آنان نیز در سایه بی مهری ها و بی توجهی ها حال خوشی برای فعالیت در این صنعت در حال افول ندارند.
وی که در میان مردم به ‘زلفعلی' مشهور است با اشاره به اینکه افول این صنعت ۱۰۰ نفر را به صورت مستقیم بیکار کرده است، ادامه داد: تنورسازی در ارومیه طی سال های گذشته با بی مهری های زیادی مواجه شده و نهادهای مربوطه از جمله اتحادیه نانوایان موانعی بر سر راه نانوایی های سنتی قرار داده است تا ماشین آلات جایگزین تنورهای سنتی شود؛ آنان با ارایه نرخ های غیرواقعی نانوایان سنتی را از صحنه بیرون راندند.
اسحق پور معتقد است که مردم هنوز نان سنتی را دوست دارند و قیمت بالاتر نان سنتی هرگز موجب نمی شود تا از خرید آن خودداری کنند.
به گفته وی، نان تنوری می‌تواند توریست جذب کند و در دیدارهایی که گردشگران خارجی از این محله داشتند، علاوه بر خرید تنور و انتقال آن به کشور خود از ما خواسته اند تا به کشور آنان برویم و در آنجا به صنعت تنورسازی ادامه دهیم.
زلفعلی افزود: بسیاری از گردشگران خارجی به خاطر نبود این صنعت در کشورشان افسوس می خورند و معتقدند که صنعت تنورسازی این محله ظرفیت تبدیل شدن به اثار تاریخی و میراث صنعتی را دارد.
وی اضافه کرد: خریداران خارجی تنور در سال های اخیر از کشورهای آلمان، ارمنستان، عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان، روسیه و دیگر کشورها هستند و مشتریان داخلی نیز از تسوج، شبستر، تبریز و مهاباد به این محله مراجعه می کنند.
یک کارشناس تغذیه نیز معتقد است که استفاده از نان های سنتی نسخه ای جامع و شفابخش برای درمان بسیاری از ناراحتی های گوارشی در زمان حاضر است و مهمتر از همه جلوی بیماری هایی چون دیابت را می گیرد.
علی حسن زاده با اشاره به اینکه نان صنعتی دیر هضم است، ادامه داد: خمیر نان سنتی چندین ساعت قبل از پخت آماده می شود و حرارت مناسب تنور سنتی نیز پخت بهینه این خمیر را به ارمغان می آورد.
به گفته وی،نان های سنتی ایرانی که در تنورهای قدیمی پخته می شود، معمولا نازک است و به راحتی رطوبت خود را از دست می دهد.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی نیز گفت: از هزاره ششم قبل از میلاد سفال هایی شبیه به تنور وجود داشته و این سفال ها به مرور زمان تغییر شکل یافته و برای پخت نان سنتی بکار گرفته شده است.
حسن سپهر فر ادامه داد: تاریخچه تولید نان سنتی به حدود ۱۰ هزار سال پیش یعنی عصر نوسنگی برمی گردد؛ عصری که در آن بشر به کشاورزی و اهلی کردن دام پرداخته است.
معاون فرهنگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان افزود: روزگاری در روستاهای ارومیه زنان به صنعت تنور سازی می پرداختند ولی پس از دهه ۵۰ شمسی، آرام آرام مردان وارد میدان شدند و تنورسازی و پخت نان سنتی را در کنار زنان بر عهده گرفتند.
کارشناس مردم شناسی ادامه داد: در محله تنورسازان ارومیه بیش از ۵۰ خانوار به صنعت تنورسازی مشغول بودند ولی امروز تنها سه کارگاه تنور سازی پابرجا مانده است و تا حدودی بازار خوبی دارند و تولیدات خود را به کشورهای خارجی، استان های همجوار و روستاهای دور دست می فرستند.
وی با تاکید بر اینکه در شهرستان های بوکان و اشنویه تنها ۲ زن در صنعت تنورسازی و پخت نان سنتی فعالیت می کنند، افزود: زندگی مدرن و استفاده از دستگاه های جدید پخت نان، بازار پر رونق صنعت تنورسازی و نان سنتی را بی رونق کرده است.
وی با بیان اینکه پخت نان های سنتی و صنعت تنورسازی ارومیه بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد، گفت: صنعت تنورسازی ارومیه در حال حاضر به ثبت ملی رسیده و در فهرست آثار ناملموس جای گرفته است.
به گزارش کسب و کار نیوز پیش از این در خانه های شهری و به ویژه روستایی و در کنار اتاق نشیمن، اتاق ویژه تنور و پخت نان قرار داشت و هفته ای یکبار نان و کلوچه در این تنور پخته می شد اما با گسترش نان های صنعتی و تولید شده توسط دستگاه ها، مردم از نان سالم بی بهره ماندند.
برای ساخت تنور سنتی، خاک را باید خوب الک و خشک کرد تا رطوبت در آینده موجب تَرَک تنور نشود؛ پس از خشک شدن کامل خاک به آن آب اضافه و مخلوط می شود.
بعد از اینکه گِل به عمل آمد، با دست به آن موی بز اضافه می‌شود و از آن ‘پیته' (استوانه‌های گلی) ساخته می شود؛ موی بز باعث قوام بیشتر گِل و دوام بیشتر فرآورده نهایی می‌شود و جلوی ترک خوردن آن را می‌گیرد.
سپس این استوانه‌های گلی به طول مساوی را به شکل نیم ‌دایره در می آورند و بعد از ترکیب با یکی دیگر یک دایره کامل درست می‌کنند.
دایره‌ها یکی یکی روی هم چیده می شود و بعد از اینکه ارتفاع تنور به اندازه مناسب رسید، داخل و خارج آن با کاردک صاف می شود؛ کار که تمام شد، تنور باید خوب خشک شود تا ۵۰ سال برای پختن نان سنتی به کار گرفته شود.
۳۰۷۲/۸۱۳۵