شوری آب، نخلستان های خوزستان را تهدید می کند

به گفته مسئولان شهر آبادان، با وجود بهداشتی بودن آب اما در هفته های گذشته، شوری آن به دلایلی چون سدسازی متعدد روی کارون، وجود سد گتوند، کاهش نزولات جوی، دبی رودخانه و پیشروی آب دریا به رودخانه ها از حد استاندارد خارج شده است
با وجود رود کارون در جنوب کشور، مسائلی چون تغییرات اقلیم، شوری آب و زمین، افزایش میزان نیترات، افزایش غلظت هیدروژن آب(PH) و کاهش دوره های آبیاری به دلیل کمبود آب در چند سال اخیر بر خشکیدگی نخلستان های این خطه اثر گذاشته به شکلی که کارشناسان می گویند در سالهای اخیر از ۶ میلیون نفر درخت نخل خرمشهر تنها نزدیک یک میلیون نفر باقی مانده است.

*ایران، دومین تولیدکننده خرمای جهان
ایران با برخورداری از نخلستان های وسیع در استان های خوزستان، کرمان، هرمزگان، فارس، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و بوشهر دومین تولیدکننده خرما در جهان به شمار می رود که سالانه بیش از یک میلیون و ۲۵ هزارتن انواع خرما را در سطح ۲۰۳ هزار و ۷۶۳ هکتار تولید می کند.
در سال ۱۳۹۶ بیش از ۲۶۰ هزار تن خرما معادل ۲۰ درصد تولید کشور به ارزش۳۰۰ میلیون دلار به کشورهای اروپایی، مالزی، اندونزی و هند صادر شد.
میزان تولید خرما در جهان حدود ۷٫۵ میلیون تن در سطح ۱٫۱ میلیون هکتار نخلستان با متوسط عملکردی معادل ۶ ‌هزار و ۸۳۴ کیلوگرم است؛ مصر، ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، پاکستان، الجزایر، عراق، سودان، عمان و لیبی ۱۰ تولیدکننده برتر خرما در جهان هستند که مصر بیشترین میزان عملکرد و الجزایر بیشترین سطح زیر کشت را در اختیار دارند.
متوسط مصرف سرانه جهانی محصول خرما بیش از یک کیلوگرم برآورد می شود که البته این شاخص در عربستان سعودی ۳۴ کیلوگرم و در ایران بر اساس آمارهای تولید، تجارت، ضایعات و جمعیت بین هفت تا ۱۰ کیلوگرم است.

* برنامه بازسازی ۳۵ هزار هکتار نخلیات آبادان و خرمشهر
نگرانی از تاثیر شوری آب بر عملکرد نخلستان های خوزستان از نگاه وزارت جهادکشاورزی پنهان نمانده و به گفته «مسعود لطیفیان» مدیرکل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری این وزارتخانه، اصلاح و بازسازی نخلیات در دستور کار است.
وی در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا اظهار داشت: در طرح احیای ۵۵۰ هزار هکتار از اراضی خوزستان و ایلام (طرح ولایت) اصلاح و بازسازی ۳۵ هزار هکتار از نخیلات شهرستان های آبادان و خرمشهر در دستور کار قرار گرفت.
«طرح ولایت به عنوان بزرگترین طرح کشاورزی کشور با هدف توسعه پایدار کشاورزی، رونق اشتغال، محرومیت زدایی و بازسازی نخلستان های آسیب دیده از جنگ تحمیلی در دستور کار قرار دارد».
لطیفیان اظهار داشت: با توجه به مشکلات بسیار در نخیلات ۱۳ هزار هکتاری شادگان و کمبود شدید آبی در حوزه آبریز مارون، طرح انتقال آب با حجم ۱۰ مترمکعب از رودخانه کارون به رودخانه جراحی به منظور آبیاری نخیلات شهرستان شادگان تهیه شد که اجرای آن از ۲۸ خرداد ماه امسال با حضور وزیرجهادکشاورزی آغاز شد.
وی افزود: در سال ۹۶ از مبلغ ۲۸ میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافته برای نهال یارانه دار، مبلغ ۲۵ میلیارد ریال آن یعنی حدود ۹۳ درصد صرف تامین پاجوش و نهال ارقام تجاری و مرغوب خرما مانند برحی، پیارم، مجول و استعمران شده است.
به گفته لطیفیان ۵۸ درصد از اعتبارات استانی و تخصیص یافه به بخش باغبانی، برای نخیلات هزینه شده است.

*آبشویی ۲۵۰۰ هکتار نخلستان
مدیرکل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهادکشاورزی درباره آبشویی نخلستان ها گفت: در سال زراعی ۹۷-۹۶ در منطقه آبادان و خرمشهر که بخش عمده ای از نخیلات استان در آنجا قرار دارد، مساحتی بالغ بر ۲۵۰۰ هکتار آبشویی و برای کشت و کار نخیلات فراهم شده است.
لطیفیان تصریح کرد: برای بهره برداری بهینه از فضای بین نخیلات و حفظ رطوبت و حاصلخیزی خاک ۲۷۰۰ هکتار از فضای موجود بین نخیلات با محصولاتی مانند سبزی و صیفی و علوفه، میانه کاری شده که منجر به افزایش درآمد نخلدار شده است.
وی ادامه داد: عملیات «خود اجرایی» مانند تغییر الگوی آبیاری، مبارزه با علف های هرز، شخم بین نخیلات و مدیریت کف باغ با اعتباری بالغ بر ۱۲۰ میلیارد ریال در سطح سه هزار هکتار انجام شده که بهره وری بهینه آب، تقویت خاک و در نهایت افزایش تولید را در پی داشته است.
به گفته این مسئول در وزارت جهادکشاورزی، حدود ۱۴۰۰ هکتار شبکه آبیاری در منطقه آبادان اجرا شده است که نقش مهمی در بهبود مدیریت آبیاری، انتقال و بهره برداری بهینه آب دارد.
وی افزود: مجموع عملیات بهره وری در نخلیات ۹۶۰۰ هکتار برآورد می شود که شامل ۲۵۰۰ هکتار آبشویی، ۲۷۰۰ هکتار میانه کاری، سه هزار هکتار عملیات خود اجرایی و ۱۴۰۰ هکتار شبکه آبیاری است و در کنار آن در حدود یک هزار هکتار از نخلیات نیز عملیات توسعه و احداث نخلستان از محل اعتبارات ملی یارانه دار، استانی و خوداجرایی انجام شده است.
لطیفیان ادامه داد: مبلغ ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار از سوی دولت به منظور تامین آب برای نخلستانهای شادگان و جلوگیری از پیامدهای ناشی از خشکیدگی نخلستانها در این شهرستان، در سال جاری اختصاص یافته است.
مدیرکل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهادکشاورزی گفت: پیامدهای ناشی از تهدیدهای اقلیمی منجر به شوری آب در خوزستان شده، البته باید گفت خشکسالی پدیده ای است که بیشتر کشورهای جهان با آن دست به گریبان هستند و این موضوع منحصر به کشاورزی، باغداری و نخلستان های ایران نیست.

* رهاسازی آب، چاره کار نیست
لطیفیان گفت: هرچند نخلستان ها تا حدی به شوری مقاوم هستند اما تولید تجاری خرما نیازمند آب شیرین است.
وی اظهار داشت: طبق توافق وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی برای کاهش شوری آب کارون، تامین آب مورد نیاز نخلستان ها در دستور کار قرار گرفت؛ البته باید گفت دلیل خشکیدگی نخلستان ها به رهاسازی دیرهنگام آب کارون برمی گردد و اکنون هم رهاسازی زیاد آب می تواند منجر به خسارت هایی شود.
مدیرکل دفتر میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهادکشاورزی برخی محصولات باغبانی همچون مرکبات، خرما و کیوی را دارای مزیت دانست و افزود: طی سالیان اخیر مازاد این محصولات به کشورهای هدف صادر می شود که ارز آوری مناسبی برای کشور به همراه دارد.
لطیفیان تصریح کرد: برخی مناطق تحت تاثیر تغییر اقلیم، از شرایط کشت خارج شده اند اما در مقابل مناطق جدیدی به عنوان منطقه مستعد کشت خرما اضافه شده اند؛ به طور مثال اگر آبادان و خرمشهر ۶۰ درصد مستعد تولید خرما هستند در مقابل شرایط کشت در شمال خوزستان همچون دزفول، شوشتر تا مرز پلدختر و خرم آباد فراهم است.
این مسئول در وزارت جهادکشاورزی ادامه داد: هرچند منطقه آب پخش بوشهر و جنوب کرمان نیز با تنش های شدید ناشی از خشکسالی مواجهند اما به دلیل رشد تولید خرما در استان های مستعد، امسال کاهش چندانی در تولید این محصول نخواهیم داشت.
وی افزود: معاونت باغبانی وزارت جهادکشاورزی تلاش دارد ضمن تعدیل خشکسالی در برنامه های میان مدت و بلندمدت الگوی کشت مناسبی را برای مناطق جنوبی کشور تبیین کند تا با افزایش بهره وری آب بتوانیم تولید مناسبی داشته باشیم.
وی تولید نهال های کیفی با ارقام تجاری خرما را از جمله این راهکارها دانست و گفت: در سالهای اخیر از تکنیک کشت بافت خرما بهره مند شده ایم که چندین شرکت در این بخش فعالند و قرار است تعداد این شرکت ها افزایش یابد.
به گفته لطیفیان، تولید نهال گلدانی خرما یک روش مورد استفاده در برخی کشورهاست که ایران نیز در تلاش است به آن دست یابد.

* خشکیدگی، بیش از ۱۰۰ هزار تن خرمای خوزستان را از بین برد
«محسن رشید فرخی» رئیس انجمن ملی خرمای ایران نیز در گفت و گو با ایرنا، دلیل شوری آب ورودی نخلستان های خوزستان را ناشی از آب سد گتوند، پساب های نیشکر و اجرای طرح های انتقال آب دانست و گفت: با وجود اینکه نخلیات تا حدودی به شوری مقاوم هستند اما شوری استاندارد آب برای نخلیات نیز باید کمتر از ۲ هزار میکروموس و غلظت هیدروژن آب (PH) کمتر از ۸ دهم باشد زیرا در کیفیت محصول خرما اثرگذار است.
این مقام صنفی اظهار داشت: کاهش کیفیت خرما نه تنها در بازار داخلی بلکه در بازارهای صادراتی نیز موثر است و می تواند کاهش صادرات را به دنبال داشته باشد.
وی افزود: براساس آمارها سالانه ۳۵۰ هزارتن خرما از ۴۰۰ هزار هکتار نخلستان های خوزستان و بوشهر تولید می شود که یک سوم تولید خرمای کشور است.
رئیس انجمن ملی خرمای ایران اظهار داشت: به نظر می رسد تولید خرمای کشور امسال بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تن کاهش یابد که اگر بهای هر کیلوگرم خرمای صادراتی یک دلار و ۳۰ سنت باشد، خسارت قابل توجهی خواهد بود.
وی خسارت سرمایه ای نخلستان های را مقوله ای جدا دانست و تصریح کرد: نخلستان های ایران سرمایه ملی هستند که خشکیدگی نزدیک ۴ میلیون نفر درخت نخل مثمر دارای سن بین ۱۲ تا ۱۵ سال نشان می دهد خسارت هنگفتی به این صنعت وارد شده است.
به گفته رشید فرخی، کشت نهال خرما تا به ثمر رسیدن آن حداقل بین ۱۰ تا ۱۲ سال زمان می برد در حالی که این درخت می تواند قدمتی نزدیک ۱۰۰ سال داشته باشد.

*فرجام سخن
در سالهای اخیر دولت برای حمایت از تولیدکنندگان خرما که به دلیل خشکسالی های پی در پی زیان دیده اند، اقدام به خرید حمایتی خرما در استان های خرماخیز کرده است به طوری که امسال نیز با ابلاغ وزیر جهادکشاورزی در سه ماهه بهمن ماه سال گذشته ۸۵۸۰ تن خرما با قیمت هر کیلو ۵۵۰۰ تومان از کشاورزان سیستان و بلوچستان و جنوب کرمان خریداری شد.
سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور نیز با هماهنگی ستاد تنظیم بازار برای ایجاد تعادل در بازار، عرضه این محصول به قیمت هر کیلوگرم ۶ هزار و ۱۷۵ تومان را در تابلوی بورس کالای کشاورزی پیگیری کرده است که این کار تا زمان ارتقای قیمت آن به نفع کشاورزان و رسیدن به قیمت منصفانه ادامه خواهد داشت.
با این حال به نظر می رسد، تدوین برنامه ای منسجم برای تامین آب مورد نیاز و نیز جایگزینی نخل های خشکیده با نهال های جوان برای تضمین جایگاه بین المللی ایران در تولید و صادرات این محصول ضروری است.
گزارش از هما همت خواه
اقتصام**۹۱۸۶*۲۰۲۵