جام‌های جهانگیر داشتیم وقتی جام جهانی مد نبود

این روزها که چندصد میلیون چشم، به «جام جهانی فوتبال» روسیه دوخته شده، تا ببینند بالاخره این «جام زرین زیبا» از آن که می شود و باد به پرچم چه کشوری خواهد وزید، از «جام‌های جهانی ایرانی» بگوییم که تا ابد از آن ماست و چشم جهانیان به آن.

به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایرنا ،  از پهنۀ ایران هرجا را بنگری، درازای تاریخ در آن پیداست؛ اوایل قرن نوزدهم بود که اکتشافات باستانی در ایران قوت گرفت و بریتانیایی ها و فرانسوی ها البته برای دستیابی به امیال خود، سبب خیر شدند و اکتشافات و کاوش های باستانی در ایران را کلید زدند تا دیرینه ترین و پربها ترین آثار باستانی این جغرافیای کهن را به جهانیان و البته خود ما معرفی کنند.
از جمله مهمترین آثار باستانی و اشیای تاریخی کشف شده در ایران، جام های زرینی هستند که داشتن هر یک از آنها آرزویی دست نایافتنی برای اغلب کشورهای جهان است.
بد نیست به بهانه به نمایش درآمدن «هفت شاهکار زرین هنر ایرانی از دوران باستان» که جام های کلاردشت و مارلیک نیز بین آنهاست، با ذکر شرحی از مهمترین جام های زرین ایرانی که در موزه های ایران و جهان نگهداری می شود بار دیگر به تمدن پویا و پایای خود ببالیم.

**جام مارلیک
کاوش های مارلیک یکی از بی سابقه ترین کاوش های جهان است زیرا تاکنون کمتر دیده شده است که در کاوش های باستان شناختی، گنجینه ای چنین گران‌بها چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت به دست آید.
در این کاوش ها همچنین انبوهی جام های طلا، نقره، مفرغ، موزاییک، چینی و بدل چینی به دست آمد که در میان آنها نمونه های بی مانندی وجود دارد که در هیچ یک از کاوش های علمی جهان مانند آن‌ها پیدا نشده است.
«جامی به نام مارلیک»؛ جام مارلیک جامی از زر ناب و به ارتفاع ۱۸ سانتی‌متر است، ارتفاع نقش‌های برجسته جام به ۲ سانتی‌متر می‌رسد.
نقش میانی جام، درخت زندگی است که در هر دو سوی، ۲ گاو بالدار از درخت بالا می‌روند. هویت ایرانی سازندهٔ این جام از نمایش نیم رخ بدن حیوان‌ها و سر آن‌ها از رو به رو آشکار است. در کفّ این جام نیز گلی نقش بسته که در میان آن یک خورشید با شعاع منظم نمایانگر است.
اسکناس‌های پانصد ریالی ایران بعد از تأسیس بانک مرکزی با تصویری از نقش جام مارلیک چاپ و نشر می‌شد. نقش جام مارلیک از سال ۱۳۴۱ هجری شمسی تا سال ۱۳۵۸ بر یک سوی این اسکناس‌ها جلوه گر بود.

**جام حسنلو
جام طلای حسنلو یکی از آثار باستانی برجسته ایران است که در جریان کاوش‌های «رابرت دایسون» در تپه حسنلوی نقده در سال ۱۳۳۶ کشف شد. این اثر قدمتی ۳۲۰۰ ساله دارد و احتمالاً نقش بسزایی در شکل‌گیری هنر دوره بعدی یعنی دوره مادها داشته ‌است.
این اثر ۲۱ سانتی‌متر بلندی، ۲۵ سانتی‌متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن دارد و بر روی جام، نقش خدایگان سه گانه: خدای زمین، خدای آب و خدای خورشید حک شده‌ است. نقش پهلوانی که با هیولا می‌جنگد، الهه‌ای ایستاده روی دو قوچ، نقش بدن انسان بر پشت یک پرنده و مطابقت صحنه‌ها با یک حماسه حوری از نقش‌های موجود بر روی این جام است.
وقتی برای اولین بار این جام در سال ۱۳۷۷ به نمایش عمومی گذاشته شد، بازدیدکنندگان دیدند که بر روی بدنه این جام معروف، نقش‌های بسیاری حک شده ‌است که احتمالاً داستانی حماسی را روایت می‌کند.
در جلد اول کتاب کهن دیار که قسمتی از مجموعه آثار ایران باستان در موزه‌های بزرگ جهان را به تصویر کشیده، در رابطه با این جام آمده‌ است:
«در ردیف بالایی، ایزدی بالدار سوار بر گردونه‌ای که یک گاو نر آن را می‌کشد، به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالاً نماد حیات و باروری محسوب می‌شود. در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است. از تصاویر قلم زنی شده آن سوی جام می توان به ایزدهای شاخدار سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ‌های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد.
این جام که در زیر اسکلت مردی یافته شده، ضربه خورده و کج می‌باشد. کارشناسان بر این باورند که این مرد با در دست داشتن جام در حال فرار از دست سپاه مهاجمان بوده، و چون در حال فرار جانش را از دست داده جام در زیر فشار بدنش ضربه خورده و کج شده است. در حال حاضر این جام در موزه ایران باستان نگهداری می شود.»

**جام شیردال و گاو بال‌دار
جام شیر دال و گاو بال‌دار یکی از اشیای باستانی است که در تپه مارلیک در رودبار استان گیلان واقع در ایران کشف شده است. در قسمت بالای این جام زرین، نقش شیر افسانه‌ای دال وجود دارد که نیمی از بدنش شیر و نیم دیگرش دال (عقاب) است.
این جام متعلق به حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ سال پیش از میلاد است که از غاری در شمال غربی ایران دزدیده شد، سال ۲۰۰۳ از یک قاچاقچی عتیقه مصادره شد و اکنون در آمریکا نگهداری می شود.
ایرانیان باستان، شیردال‌ها را دارای قدرت شفابخش و همچنین پاسبانی از گنجینه‌ها می‌دانسته‌اند، از همین رو طرح این موجود افسانه‌ای در بسیاری از مجسمه‌ها و بناهای باستانی ایران به کار رفته است.

**جام نقره‌ای زن عیلامی
جام نقره‌ای زن عیلامی از آثار باستانی دوره عیلام است. بر روی این سنگ نگاره نقش زنی عیلامی و در دستانش دو شیء ناشناس وجود دارد و لباس زیبایی بر تن کرده ‌است. بر بالای این جام نوشته‌ای به صورت نوار باریکی از خط عیلامی حکاکی شده ‌است. جام نقره‌ای زن عیلامی در یک و نیم کیلومتری شمال غربی صفحه تخت جمشید در شهرستان مرودشت استان فارس در حال کندن قناتی کشف شده و قدمت آن به سال ۲۲۰۰ پیش از میلاد یعنی اواخر هزاره سوم (دوره ایلامی کهن) بر می‌گردد. این جام معروف به جام سیمین مرودشت است و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می‌شود.

**جام هیولای دوسر و غزال
جام هیولای دوسر و غزال از آثار به جا مانده از فرهنگ و تمدن مارلیک است. کاربرد اصلی این جام نامشخص است اما به نظر می‌رسد ساغر یا از این قبیل ظروف بوده‌ است.
جنس این ظرف الکتروم (آلیاژ نقره و طلا) است و روی آن، قلم‌کاری و برجسته‌کاری صورت گرفته ‌و تصویر هیولا یا اژدهایی با فک باز به چشم می خورد که با هر پنجه خود غزالی را در چنگ گرفته است.

**تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه
تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه از آثار باستانی دوره هخامنشی است که در هگمتانه کشف شده است. این ریتون به شکل سر یک بز کوهی ساخته شده است. تکوک طلایی بز کوهی هگمتانه در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

** تُنگ زرین املش
تُنگ زرین املش در نیمه هزاره چهارم خورشیدی ایرانی ساخته شده است و یک دسته دارد که بر روی بدنه پرچ شده و نگارهای زنجیره ای بر روی تنه قرار دارد.
در زیر آن نگار ستاره چهار پَر و چهار نگار پیکان مانند دیده می شود، پهنای دهانه تُنگ زرین املش، چهار سانتی‌متر، تَه آن پنج سانتی‌متر و بلندی آن نزدیک به ۱۰سانتی‌متر است.

**جام عمارلو
یکی دیگر از جام‌های جذاب ایرانی، جام عمارلو است که در تپه تاریخی عمارلو در ۱۴ کیلومتری رودبار کشف شده و قدمت آن به هزاره اول پیش از میلاد بر می‌گردد.
جام زرین عمارلو ۱۱٫۵ سانتی‌متر ارتفاع دارد که در ردیف زیرین آن، نقش انسانی زانو زده و گلدان به دست، مشاهده می شود و این نقش چهار بار از چپ به راست تکرار شده است. در کنار هر کدام از این آدم‌ها، درخت زندگی در گلدانی دیده می‌شود که بالاتر از سطح زمین قرار گرفته و با رشته هایی به گلدان‌های در دست انسان متصل است. در ردیف بالا نقش شیری درنده در حال حمله به گوزنی چهار بار از چپ به راست تکرار شده است.
شیر با دست‌های بلند شده در حال فشار آوردن بر گوزنی است که پاهای عقبش به حالت زانو بر روی خاک قرار گرفته است. ارزش بیمه‌ای این جام نمایش داده شده در نمایشگاه بن، یک میلیون و دویست هزار یورو برآورد شد.

**جام زرین کلاردشت
جام زرین کلاردشت یکی از عجیب‌ترین جام‌های کشف شده در ایران است؛ این جام طلایی نقش برجسته‌ای از تصویر شیر دارد که سر شیر‌ها از اطراف به آن پرچ شده است. گفته می‌شود که این جام در سال ۱۳۱۸ در جریان سخت و ساز در تپه گنج طلا کلاردشت در محل قصر اجابیت کشف شده است.
ساخت این جام به حدود سه هزار سال پیش بر می‌گردد و هنر فلزکاری این جام در آن زمان، این اثر را تبدیل به یکی از جام‌های دیدنی و عجیب کشور کرده است. این جام ۲۳۵ گرم وزن دارد و ارتفاع آن ۱۰ سانتی‌متر است. کف جام با نقش ترنج هندسی محصور در نوار زنجیره‌ای که درون آن گل‌های شش پر حک شده، تزئین شده است. ارزش بیمه این جام نمایش داده شده در نمایشگاه بن، یک میلیون یورو تعیین شده است.
به گزارش کسب و کار نیوز، میراث فرهنگی منحصربه‌فرد، غیرقابل جایگزین و در میان همه مردم جهان از ارزش و احترام برخوردار است.
میراث بر جای مانده از گذشتگان در مطالعهٔ تاریخ بشر مؤثر هستند چرا که حفظ آن‌ها نیازهای گذشتگان را بازگو می‌کند و در پس هر یک داستانی نهفته است، از دیدگاهی دیگر حفظ آثار می‌تواند به اعتبارسنجی خاطرات گذشتگان کمک کند.
وقتی چشم به جذابیت های جهانی داریم، گوشه چشمی هم به داشته های غرورانگیز خود کنیم.
گزارش: علی اسدی
فراهنگ**۳۰۷۹**۱۰۵۵