گریز مالیاتی صاحبان سود و ثروت

ثمانه نادری

به گزارش کسب و کار نیوز  طی سال‌های گذشته با وجود اینکه سودجویان از هر فرصتی برای انباشت ثروت استفاده کرده و فضای اقتصاد و تصمیم سیاست‌گذاران را نیز با آن موافق دیده‌اند، اما پیشنهاد بخش خصوصی و کارشناسان برای دریافت مالیات از ثروت‌های آنها نادیده انگاشته می‌شود. به نظر می‌رسد دست‌هایی مانع از تصویب مالیات‌ستانی از این نوع ثروت‌هاست که بر بحران‌های اقتصادی ناشی از وجود آن در جامعه و سرگردانی آن می‌افزاید. رانت اطلاعاتی این افراد به همراه معافیت‌های مالیاتی بسترهای دلالی را جذاب و سرمایه‌های سرگردان را بیشتر کرده است. به اعتقاد کارشناسان، ۷۰ درصد سپرده‌های بانکی دست ۵ درصد سپرده‌گذاران است که به دنبال افزایش آن، هر زمان که فرصت سودجویی را مناسب ببینند، بازار را به هم می‌ریزند اما در رابطه با این سپرده‌گذاران خاص خبری از نظام مالیاتی نیست.فرشاد مومنی، اقتصاددان در این خصوص می‌گوید: مطالعات اخیر ما نشان می‌دهد بار مالیاتی افزایش‌یافته از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ برای بنگاه‌های تولیدی کوچک و متوسط، بیش از ۶۵ برابر بار مالیاتی صاحبان ثروت است؛ یعنی دستکاری ارزش پول ملی یک عنصر از مجموعه عناصری است که نشان می‌دهد نظام قاعده‌گذاری ما پشتش به منافع تولیدکنندگان و فرودستان است و خودش را در اختیار واردکنندگان، رانت‌جویان و رباخوارها قرار داده است.

۴۰ سال تورم تکرارشونده در کشور
حسن فروزان‌فرد، عضو اتاق بازرگانی تهران در این خصوص به «کسب‌وکار» توضیح می‌دهد: نقدینگی و موضوعات حاصل از آن بیش از ۴۰ سال است که زمینه‌های به‌هم‌ریختگی و تورم تکرارشونده و بلندمدت در اقتصاد ایران را دامن زده است. اینکه می‌گوییم تورم یک بیماری خطرناک است، منظور همین است. بیماری تورم در این سال‌ها ارگان‌های مهم اقتصادی را از بین برده است. درست مثل بیماری قند خون که با وجود آن در بدن آرام و در بلندمدت ارگان‌های مهم یکی یکی قابلیت خود را از دست می‌دهند. وی با اشاره به اینکه از سال ۵۴ تورم که ناشی از درآمدهای ارزی و تبدیل آن به ریال است در فضای کسب‌وکار ادامه دارد، می‌گوید: این تورم بالا ارگان‌های مهم اقتصادی کشور را از بین می‌برد و جایگاه بانک و فعالیت‌های تولیدی و رفتارهای حرفه‌ای را تضعیف می‌کند. اگر دهه ۴۰ را با این دهه مقایسه کنید، در آن زمان هر سرمایه‌ای به راحتی وارد فعالیت مولد می‌شد و هر کسی منابعی داشت، آن را وارد فعالیت اقتصادی می‌کرد، چراکه منفعت و سود داشت، اما در این شرایط که فضای عمومی کسب‌وکار زمینه افزایش سود را ندارد پول‌ها در نظام بانکی ذخیره می‌شوند، به طوری که ظرف دهه گذشته بالاترین منفعت و ارزش‌افزوده را بانک‌ها داشته‌اند. معنی این امر در فضای تورمی آن است که منابع در بانک‌ها می‌مانند و نمی‌توان به کسانی که منابع را در بانک‌ها نگهداری می‌کنندبا توجه به اینکه کاری خلاف قانون انجام نمی‌دهند، خرده گرفت.

بانک‌ها بالای هزار میلیارد در روز سود می‌دهند
فروزان‌فرد با تاکید بر اینکه دریافت مالیات از سود و ثروت زمانی می‌تواند موثر باشد که با فضای مستعد کسب‌وکار همراه شود، ادامه می‌دهد: در این شرایط که مردم مایلند پول خود را صرف سوداگری کنند، نمی‌توان به آنها ایرادی گرفت، بلکه باید از اقتصادی ایراد گرفت که زمینه را برای فعالیت‌های آنها فراهم کرده است. این فعال اقتصادی با بیان اینکه بحران حاصل از این شرایط طی ۳ دهه جمع شده و به اینجا رسیده، اضافه می‌کند: نه صرفا فشار مالیاتی، بلکه فضای نامساعد کسب‌وکار عاملی است که منجر شده بخش مولد جذاب نباشد. در حال حاضر بانک‌ها تقریبا بالای هزار میلیارد در روز سود بانکی می‌دهند و این نقدینگی بسیار بزرگ وارد بازار می‌شود و در هر صورت حتی با گرفتن مالیات هم شاید میلی به تولید نداشته باشد، در حالی که اگر فضا مناسب بود، می‌توانست در مسیر فعالیت‌های تولیدی و واقعی قرار بگیرد. از طرفی تصمیمات بزرگ سیاسی و اقتصادی‌ که در کشور گرفته می‌شود، زمینه را برای تحرک این ثروت‌های کلان فراهم می‌سازد. با این سطح از تورم و پرداخت سود بانکی که بانک‌ها گریزی از آن ندارند، لازم بود جراحی‌هایی اتفاق بیفتد، اما مسائل سیاسی و رفتارهای غیرحرفه‌ای آمریکا دوباره فضا را به هم زد و مشکلاتی به وجود آورد که فرصت برای جراحی اقتصادی از میان رفت. در حال حاضر زمینه برای تصمیم‌گیری‌ها متوقف شده است و در شرایط حساس کنونی اگر همین رفتارها به همین شکل ادامه پیدا کند، عموم سرمایه‌داران با ترفندهای تازه‌ای ثروت‌های خود را بیشتر می‌کنند.

محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی رانت‌ها را فعال‌تر می‌کند
فروزان‌فرد با اشاره به اینکه محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی رانت‌ها را فعال‌تر می‌کند، می‌گوید: چرا رانت جذاب شده است؟ چون استفاده منطقی از ارز به هم خورده است. اگرچه تغییر مهمی در عرضه و تقاضا به وجود نیامده، اما به‌هم خوردن فضای سیاسی، زمینه را بری تقاضای هیجانی فراهم کرده و قیمت‌ها تغییر می‌کند.

دریافت عادلانه مالیات سخت شده است
مرتضی عزتی، کارشناس اقتصادی
رویه ما در اخذ مالیات تابعی از رویه کشورهای اروپایی است. با این تفاوت که آنها در یک ساختار مساعد اقتصادی این مالیات را دریافت می‌کنند و ما در یک اقتصاد نامساعد. بنابراین اول از همه باید دید چرا کشورهای اروپایی در شیوه اخذ مالیات موفق بوده‌اند و چگونه موفق به رصد مالیاتی شده‌اند. مهم‌ترین ابزاری که در موضوع مالیات‌ستانی کاربرد دارد، بحث شفافیت اقتصادی است. در اقتصاد کنونی که برخی قدرت لازم برای مخفی‌کاری و پرده‌پوشی بر فعالیت‌های سودآورانه خود را دارند و از طرفی با وجود مکانیزم‌های نظارتی توانی در آنها برای مقابله با این افراد نیست، دریافت عادلانه مالیات سخت شده است، در حالی که این بنگاه‌های تولیدی و فعالیت‌های خدماتی هستند که باید مورد بازرسی مسئولان سازمان امور مالیاتی قرار بگیرند. افراد زیادی به راحتی از رصد‌های مالیاتی فرار می‌کنند و ثروت کلانی از این راه به جیب می‌زنند. باید یاد بگیریم با استفاده از سیستم‌های اروپایی بر تراکنش‌های مالی نظارت کنیم یا اینکه با استفاده از نهادهای فراقوه‌ای و نهادهایی که مردم در امور آن مداخله مستقیمی دارند بر فعالیت‌های غیرشفاف کنترل بیشتری داشته باشیم. از آنجایی که فراریان مالیاتی و صاحبان سرمایه قدرت لازم برای فرار از مالیات را دارند، تشکیل این نهاد می‌تواند مانع از نفوذ رانت باشد.