راه‌های موفقیت بورس نفت ایران/ مشتریان خارجی را هم شریک کنیم

سابقه عرضه نفت خام در بورس، چندان درخشان نیست. اولین عرضه در تیر ماه سال۹۰ با شکست مواجه شد. در ادامه نیز چندین عرضه ناموفق دیگر سبب شد تا طلای سیاه در بورس ایران بی مشتری بماند و پس از آن بود که فروش نفت در بورس به فراموشی سپرده شد.
اکنون اما با توجه به احتمال بازگشت تحریم های نفتی، دوباره زمزمه های عرضه طلای سیاه در بورس به گوش می رسد. در تازه ترین اظهارنظرها، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری خبر از فروش نفت به بخش خصوصی به منظور صادرات داد.
به گفته وی نفت خام ایران در بورس داخلی عرضه خواهد شد و بخش خصوصی می‌تواند به طور شفاف نفت بخرد و صادر کند.
جهانگیری هدف از این کار را تلاش برای جلوگیری از کاهش فروش نفت عنوان کرد و گفت: باید کاری کنیم که شعار آمریکا را به شکست بکشانیم.

**بخش خصوصی خارجی پالایشگاه هم دارد
سید حمید حسینی، عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در گفتگو با ایرنا، با استقبال از عرضه نفت خام و میعانات در بورس، گفت: دولت آمریکا تا زمان تحریم ها علیه صنعت نفت ایران در آبان ماه، از تمام ابزارهای خود برای کاهش صادرات نفت ایران استفاده خواهد کرد. بنابراین لازم است ما نیز به همه ظرفیت های احتمالی برای مقابله با آن توجه کنیم و با دیپلماسی و ارتباط با مشتریان، برای حفظ صادرات نفت تلاش کنیم.
وی ادامه داد: البته این که بخش خصوصی بتواند در بازارهای صادراتی حضور داشته باشد، به مواردی مانند نحوه قیمت گذاری و عرضه در بورس باز می گردد و از سوی دیگر وضعیت روابط با اتحادیه اروپا نیز در این زمینه موثر خواهد بود.
حسینی افزود: اگر شرایط مناسبی ایجاد شود، حتی اگر بخش خصوصی داخل کشور نتواند منابع مالی مورد نیاز را تامین کند، بخش خصوصی خارجی با توجه به پالایشگاه هایی که در سراسر جهان در اختیار دارد، توانایی صادرات و پالایش را خواهد داشت.

** ظهور بابک زنجانی های تازه بعید است
به گفته وی شرایط امروز ایران به گونه ای نیست که بابک زنجانی های دیگری بتوانند بوجود آیند.
عضو اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد: در دوره قبلی تحریم ها ایران غافگیر شد و کسی گمان نمی کرد در فروش نفت تحریم شویم. به همین دلیل تولید نفت ادامه پیدا کرد و با تحریم ها حجم بالایی از نفت خام و میعانات بدون مشتری بر روی آب وجود داشت. اما این بار اگر نتوانیم مشتریانی برای نفت پیدا کنیم، تولید خود را کاهش می دهیم و این مشکلات به وجود نمی آید.
وی ساز و کار معاملات در بورس را شفاف دانست و گفت: قیمت گذاری ها مشخص است و می توانیم از ابزارهای موجود استفاده کنیم.
حسینی راه حل دیگر مقابله با تحریم ها را فروش نفت و میعانات به واحدهای کوچک و متوسط مقیاس در داخل کشور عنوان کرد و افزود: این واحدها با تولید فرآورده های نفتی امکان صادرات را به کشورهای همسایه بوجود می آوردند.

**سایه مناسبات بین المللی بر عرضه طلای سیاه
با وجود این اظهار نظرها با توجه به مشکلات بر سر عرضه نفت در بورس، باید برای آن برنامه ریزی کرد. مشکلات بانکی، نوسانات ارزش ریال در برابر دلار، تاثیر تحریم ها بر روابط بین المللی و … از جمله مشکلاتی است که برای رفع آن باید به دنبال راه حل باشیم.
در همین خصوص یک کارشناس ارشد بازار سرمایه نیز امکان حضور خریداران خارجی و همچنین انجام معاملات با ارزهای بین المللی را از الزامات فروش نفت در بورس برشمرد و افزود: در شرایط فعلی ایران به عنوان صادرکننده نفت می تواند با محوریت سرزمین اصلی و یا یکی از بنادر مناطق آزاد، فروش نفت در بورس را آغاز کند. اما این موضوع که سطح معاملات چه خواهد بود، ارتباط مستقیمی با موقعیت بین المللی ایران و روابط با کشورهای جهان دارد.
حسین عبده تبریزی، کارشناس ارشد بازار سرمایه در گفتگو با ایرنا، گفت: اگر ایران بخواهد نفت خود را در یک بازار متشکل فروخته و در جهان به مرکزی برای فروش نفت تبدیل شود، الزاماتی را می طلبد که مهمترین آن داشتن روابط بین المللی مناسب با جهان است. زیرا این بازار با کمک خارجی ها و کسانی که در این حوزه فعالیت دارند تشکیل می شود .
وی ادامه داد: بورس، امکان بازار حراج را فراهم می کند .

** دادن بخشی از مالکیت بورس نفت به خارجی ها، موفقیت را بیشتر می کند
به گفته وی اگرچه ایجاد بورس نفت و انجام معاملات داخلی عملی است، اما برای پوشش ریسک قیمت، این بورس باید بین المللی شود. به این صورت که علاوه بر حضور خریداران خارجی، بخشی از مالکیت آن نیز بر عهده خارجی ها باشد تا درجه موفقیت بیشتر شود.
وی با بیان اینکه در ابتدا باید مشخص شود که هدف از عرضه نفت در بورس چیست، گفت: در این مورد دو حالت وجود دارد: در حالت اول بورسی داخلی با معاملات ریالی طراحی می شود، اما در حالت دوم بورس بین المللی بر مبنای معاملات ارزی تشکیل می شود.

** فضا برای بین المللی شدن بورس نفت در کشور مهیا نیست
عبده تبریزی با تاکید بر لزوم حرکت نفت به سمت بین المللی شدن، ادامه داد: نکته اصلی آن است که در شرایط موجود، فضای کافی برای بین المللی شدن بورس نفت در کشور وجود ندارد.
وی اصلی ترین مشکل بر سر راه بین المللی شدن معاملات در بورس نفت را فشار موجود برای پرداخت ها و مناسبات مالی با ایران دانست و گفت: با این حال لزوم تشکیل این بورس در سطح ملی و تا حدودی منطقه ای رد نمی شود.
این کارشناس ارشد بورس با بیان اینکه فروش کالا در بورس مانع ایجاد رانت می شود، افزود: بورس فضایی رقابتی با قیمتی رقابتی است، با این حال ابزارهای مناسبی مانند بازار سرمایه می تواند مورد سوء استفاده قرار گیرد اما با وجود این احتمالات نیز ایجاد بورس نفت توصیه می شود.
وی با اشاره به اینکه ایده ایجاد بورس نفت در دهه ۸۰ با مرکزیت بورس کیش مطرح شد، ادامه داد: اگرچه در آن زمان وزارت نفت نماینده ای معرفی کرد و جلساتی برگزار شد، اما در نهایت ایجاد بورس نفت عملیاتی نشد.
عبده تبریزی ادامه داد: البته در سال های بعد بورس انرژی برای معاملات در زمینه برق و محصولات پتروشیمی تاسیس شد.

**علامت سوال های عرضه نفت در بورس
البته ابهامات در خصوص عرضه نفت در بورس همچنان وجود دارد. مهمترین ابهام آن است که نفتی که با هدف صادرات در بورس عرضه خواهد شد، چگونه قیمت گذاری می شود؟ زیرا قیمت نفت در جهان مشخص است. بنابراین اگر خریداران داخلی موفق به خرید محموله‌ای شوند، نمی توانند آن را به قیمتی بالاتر از قیمت رسمی بفروشند. مگر اینکه محموله در بورس زیر قیمت عرضه شود که این هم رانت بزرگی به شمار می رود. از سوی دیگر دولت چرا باید کالایی را که خود می تواند با قیمت بالاتری در جهان به فروش برساند با قیمت های پایین تری در اختیار صادرکنندگان برای صادرات قرار دهد؟
همچنین مشخص نیست نفت برای عرضه در بورس با ریال معامله می شود و یا ارزی بین المللی در این معامله مورد استفاده قرار می گیرد. سوال دیگری که به وجود می آید این است که در صورت فروش نفت با ریال، به دلیل چند نرخی بودن دلار، تبدیل قیمت جهانی نفت از دلار به ریال با کدام نرخ خواهد بود؟ این در حالی است که اگر نرخ رسمی ارز مورد استفاده قرار گیرد، می تواند به ایجاد رانت دامن زند.
نکته مهم دیگری که در عرضه نفت در بورس نسبت به آن غفلت شده، این است که عرضه محصولات در بورس با حضور چند فروشنده و چند خریدار، به منظور قیمت گذاری انجام می شود. بنابراین عرضه کالایی که در جای دیگری قیمت گذاری شده، در بورس بی معنا خواهد بود.
حتی اگر دولت به منظور مقابله با تحریم فروش نفت این کار را انجام دهد، این مسئله وجود دارد که ایران برای صدور نفت که طبق قانون در انحصار دولت است مشکلی ندارد؛ بلکه مشکل خریداران نفت هستند که به خاطر تحریم حاضر به خرید نفت نیستند بنابراین فرقی نمی کند که دولت یا بخش خصوصی صادرکننده باشند.

گزارش از حوری قاسمی
**اداره کل اخبار چندرسانه ای**ایرنا پلاس**