«چک چک» راز سر به مهر

«چک چک »یا پیر سبز، نام زیارتگاهی در ۴۳ کیلو متری شهر اردکان در استان یزد است که نزد پیروان آیین زرتشت، پیامبر جهان باستان ایران، از قداست خاصی برخوردار است.
به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایرنا، کارشناسان مذهبی و تاریخی در باره چگونگی به وجود آمدن این زیارتگاه اتفاق نظر ندارند، گویی این محل همچون رازی سر به مهر در قلب یک کوه قرار گرفته و فقط اعجاز خلقت را به رخ رهگذران می کشد.
زرتشتیان با تمام وجود، عاشق این زیارتگاه هستند و آن را نماد وحدت و همگرایی جامعه خود می دانند.
در کنار اهمیت دینی این محل، وجود آب و درختان سرسبز نیز یکی از عواملی است که آن را از سایر زیارتگاه های زرتشتی در استان یزد متمایز می سازد.
نکته بسیار مهم و قابل توجه این زیارتگاه ، مشخص نبودن چگونکی ساخت و ایجاد آن است ضمن آنکه رشد درختان و وجود آب، آنهم در دل کوه، بر اسرار آن افزوده است.
رئیس انجمن زرتشتیان استان یزد روز یکشنبه به ایرنا گفت: بر اساس اعتقاد بسیاری « آشو زرتشت» و همچنین نظر موبد موبدان (رشید شهمردان)، در کتاب «پرستشگاه زرتشتیان» و سایر منابع مانند «عروس مداین و انتقامخواهان مزدک » آمده این زیارتگاه محل اختفا و غایب شدن « نیک بانو» یکی از دختران یزدگرد سوم ساسانی است.
« شاه بهرام بلیوانی» اظهار داشت: به احتمال بیش از ۵۰۰ سال پیش بر اساس روایت هایی که در منابع مورد اشاره وجود دارد کراماتی به وسیله بعضی افراد در محل کنونی زیارتگاه دیده شده که به تدریج باعث تبدیل این مکان به زیارتگاه شده است.
وی افزود: همه ساله ۲۴ تا ۲۸ خردادماه، زرتشتیان سراسر جهان در این مکان سپندینه (مقدس) گردهم می آیند و با انجام مراسم هایی مانند سدره پوشی، گهنبار خوانی، پخش نذری، نیایش همگانی و همچنین در اوقات فراغت با تفریحات سالم، زمان خود را در این زیارتگاه سپری می کنند و نوعروسان و تازه دامادها نیز آغاز زندگی جدید را در این مکان، متبرک می کنند .

***لزوم افزایش بهای ورودی برای تامین هزینه ها
رئیس انجمن زرتشتیان استان در ادامه با اشاره به نیازهای این زیارتگاه ، گفت: در زمان حاضر این محل به یک بالابر یا تله کابین نیاز دارد.
وی یادآور شد: برای تامین هزینه های سنگین ، لازم است اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با افزایش بهای ورودی که اکنون ۱۰ هزار ریال است موافقت کند.

*** حضور ۲۰ هزار مسافر نوروزی در زیارتگاه چک چک
عضو انجمن زرتشتیان شریف آباد اردکان هم اظهار کرد: زیارتگاه چک ‌چک یکی از اماکن مقدس پیروان دین زرتشت و مهم‌ترین مقصد گردشگری مذهبی پیروان این آیین در شهرستان است که از توجه، قداست، اهمیت و ارزش بالایی برخوردار هست و در ایام خاصی از سال برای عبادت، نیایش و انجام فرایض مخصوص دین خود در آن حضور می‌یابند.
« آرشام بلیوانی» تصریح کرد: چک چک، نیایشگاه زرتشتیان به نام‌های دیگری چون پیرسبز و چکچکو نیز شناخته می‌شود، در دل کوه‌های بین اردکان و انجیره در فاصله ۶۰ کیلومتری مرکز استان یزد جای گرفته است.
وی با اشاره به حضور بیش از ۲۰ هزار مسافر نوروزی در ابتدای هر سال در این محل، اضافه کرد: این مکان که در خصوص موجودیت آن چند روایت وجود دارد، اکنون یکی از مهمترین اماکن مقدسه زرتشتیان جهان به شمار می‌رود .
اما پس از قرنها هنوز هم دلیل به وجود آمدن این زیارتگاه بر کسی آشکار نیست و روایت های مختلفی درباره آن نقل کرده اند، اما آنچه مسلم است ارزش و قداست این نیایشگاه برای زرتشتیان بسیار است .

*** روایتی از پیدایش چک چک/ بانوهای تاریخ ساز
آنچه که در ادامه می خوانید برداشتی آزاد از نوشته ای است که توسط مرحوم رستم بلیوانی، رئیس سابق انجمن زرتشتیان شریف آباد اردکان تهیه شده و در چک چک هم وجود دارد.
بر اساس شواهد و اسناد تاریخی و مذهبی در زمان سلطنت یزدگرد سوم قبل از حمله اعراب به ایران، آخرین شاه ساسانی، اوضاع ایران دچار آشفتگی شد و وی را ناگزیر کرد تا برای حفظ امنیت خود و خانواده اش چاره ای بیندیشد.
وی پس از تامل بسیار و سنجیدن موقعیت و شرایط، تصمیم گرفت تا از مدائن به یزد کوچ کند و دستور داد تا شهری مستحکم با حصار و برج و خندق برای محافظت از او و خاندانش بنا شود.
آنچه که امروز با نام یزد می شناسیم همان شهر مستحکم بوده که با گذشت زمان به شکل امروزی خود در آمده و به احتمال آثار برج و حصار به جا مانده در محله یزاران، نشانی از همان دوران باشد.
یزدگرد که از پیروان دین زرتشت بود به همراه همسرش کتایون، فرزندانش و خدمه ای به نام مروارید به شهر یزد وارد شد، او هفت فرزند داشت که شامل ۲ پسر به نام های هرمزان و اردشیر و پنج دختر به نام های شهربانو، پارس بانو، مهربانو، نیک بانو ( حیات بانو ) و نازبانو هستند.
یزدگرد به جنگ با سپاه مسلمانان پرداخت اما در رسیدن به پیروزی ناکام ماند و به خراسان فرار کرد.
در خراسان، مرد آسیابانی او را به قتل رساند و خبر مرگ شاه ساسانی به یزد رسید، خانواده وی برای در امان ماندن از شر دشمنان از یکدیگر جدا شدند و هر یک به گوشه ای از یزد گریختند.
در میان فرزندان، هرمزان و شهربانو که پسر و دختر بزرگ یزدگرد بودند دستگیر و به عنوان کنیز و غلام به عربستان فرستاده شدند.
پارس بانو و مهربانو به سمت شمال غربی یزد رفتند اما در حدود ارجنان (روستایی از توابع بخش عقدای شهرستان اردکان ) با هم خداحافظی کردند.
مهربانو به سمت شهر عقدا به راه افتاد و در اثر گرسنگی و رنج راه درگذشت، جسد وی در گوشه باغی در عقدا به خاک سپرده شد که امروزه به «مزرعه مهر» شهرت دارد.
مردم آن منطقه نیز آن را با عنوان محل مهربانو می شناسند و با روشن کردن شمع، یادش را زنده نگه می دارند.
پارس بانو با گریز به غرب عقدا به روستایی به نام زرجوع می رسد و در کوهی غایب(پنهان) می شود، امروزه در این مکان، زیارتگاهی وجود دارد که شکاف سنگیِ موجود در آن را محل غایب شدن پارس بانو می دانند.
گفته می شود در گذشته، لباس مقنعه مانندی در شکاف سنگ دیده می شده که آن را برای تبرک از کوه جدا کرده و حفظ کردند، اردشیر، پسر کوچک یزدگرد به همراه مادرش کتایون راه خرابه های شرقی یزد را در پیش می گیرند.
کتایون در پشت حصار یزد در درون چاهی می رود که امروزه به زیارتگاه «ستی‌ پیر» معروف است و در شهر یزد قرار دارد، اردشیر هم در شرق یزد در محلی که امروزه زیارتگاه «نارستانه» نام دارد در میان کوه، غیب می شود.
نازبانو به سمت جنوب یزد می رود و در کوه تیجنگ غیب می شود که آن محل نیز به زیارتگاه « پیر نارکی» شهرت دارد.
نیک بانو و مروارید (خدمه یزدگرد سوم و خانواده اش) در بیابان از هم جدا می شوند و هر یک به سوی مقصدی تازه به راه می افتند که مروارید در کوهی در ۱۷ کیلومتری اردکان ناپدید می شود که امروزه به نام « کوه هریشت» شناخته می شود و نزد زرتشتیان از قداست خاصی برخوردار است.
نیک بانو به سمت کوهی در ۳۷ کیلومتری شرق اردکان در حرکت بود که در راه، سیاهی دشمن را مشاهده می کند و با ترس و گریه از کوه بلند و خشکی بالا می رود، دشمن به او می رسد و به قصد گرفتن او جلو می رود.
اما در این لحظه این بانوی پاکدامن، آهی از دل می کشد و نگاهی به کوه می اندازد و می گوید: «مرا چون مادری مهربان در آغوش خود بگیر و از دست دشمنانم برهان».
با گفتن این جملات، شکافی در کوه پدید می آید و نیک بانو را به درون می کشد و دشمن پس از دیدن این اتفاق، از آن محل دور می شود.
روایت است که چوپانی در همان نزدیکی، گله خود را گم می کند و در پی آن می گردد، پس از جست و جوی زیاد خسته می شود و تشنه و گرسنه به آن کوه می رسد و از قطره آبی که از دیواره سنگی آن بر زمین می چکیده، سیراب می شود و از خستگی به خواب می رود.
در خواب بانویی فرهمند را می بیند که گله اش را در پناه خود گرفته است و از آن محافظت می کند، بانو به او می گوید:« در این محل اتاقی به نام من بساز و شمع و چراغ بیفروز و به دیگران نیز خبر بده که چنان کنند».
وی از خواب بر می خیزد و گله اش را می بیند که سالم است، از شادی بسیار به سراغ بزرگان زرتشتی می رود و به کمک آنها این زیارتگاه را بنا می کنند.
برخی روایات نیز گم شدن گله را انکار می کنند و معتقدند نیک بانو به خواب یک چوپان آمده و از او خواسته تا زیارتگاه پیر سبز را بسازد.
این کوه، امروزه چک چک نام دارد و محل غیب شدن نیک بانو است و به عنوان مقدس ترین آتشکده و زیارتگاه زرتشتیان شناخته می شود و در این محل نیز آثار لباس وی وجود داشته که برای تبرک کنده شده است.

*** نعمت آب و درخت در دل کوه
آب و درخت ۲ عنصر شکوهمند این زیارتگاه هستند اما وجود آنها در این کویر خشک،؛ کمی دور از ذهن به نظر می رسد.
برای برخی زرتشتیان، حضور این ۲ عنصر به معجزه ای شبیه می ماند که برای سبز نگه داشتن یاد نیک بانو دختر یزد گرد سوم رخ داده است.
برخی از پیروان این آیین کهن معتقدند که نیک بانو در حال گریز از دشمنان بوده و در این محل از اهورامزد(خدا) طلب کمک می کند، دهانه ای در کوه باز می شود و دختر را به درون می کشد اما به هنگام بسته شدن دهانه، قسمتی از چوبدستی وی بیرون می ماند، پس از مدتی از بالای این کوه بی آب و علف قطره آب مانند اشک چشم یتیمان و ستم دیدگان به زمین می چکد و آن عصا تبدیل به درختی تنومند می شود .
جوشش آب به قدری بود که اگر مسافری از آنجا عبور کرد، سیراب شود اما اگر جمعیت بیشتر یا گله گوسفندی به آنجا می رسید میزان آن بیشتر می شد تا به همه برسد.
بعضی از زایران، آب جاری در این زیارتگاه را قطره اشک نیک بانو می دانند و معتقدند او در جایی که از نظرها پنهان است نشسته و اشک می ریزد.
اشک او از دیواره های این زیارتگاه می چکد و به همین دلیل بسیاری برای تبرک از آن استفاده می کنند.

*** پیشینه تاریخی چک چک
زیارتگاه چک چک شامل یک محوطه، مجموعه ای از ساختمان ها و بنای آتشکده است که به صورت پلکانی بنا شده و پنج طبقه نامنظم دارد.
بام هر طبقه حیاط طبقه بالایی خود است و این ساختار تا بالاترین نقطه زیر کوه ادامه می یابد و به مهم ترین قسمت زیارتگاه یعنی آتشکده ختم می شود.
برای ورود به زیارتگاه باید از تعداد زیادی پله که گویی در قلب کوه هستند بالا رفت، از آغاز پله ها تا رسیدن به زیارتگاه، بر روی دیوار، نوشته هایی از اوستا به چشم می خورد که در یکی از آنها نوشته شده «در دنیا، راه، یکیست و آن راه رستگاری است».
و در آخر هم ساختمان آتشکده یا همان زیارتگاه است که خود نمایی می کند؛ ساختمانی سنگی در دل کوه دارد و همچون دهانه یک غار به نظر می رسد.
از درون این غار، درخت چنار کهنسالی بیرون زده که نامش با شماره ۲۶۹ ‎در فهرست میراث طبیعی ملی کشور به ثبت رسید و بر دیوار سنگی غار، آبشار کوچکی جریان دارد که در مسیرش، گیاه سیاوشان و گیاه مورد و انجیر کوهی به چشم می خورد و قطره آب با گذر از آنها به درون حوضی سنگی می ریزند تا تشنگی زائران را برطرف کنند.
راه ورود به آتشکده، یک در فلزی طلایی است که نقش سرباز هخامنشیِ نیزه به دست دارد، فضای سرپوشیده زیارتگاه، بنایی کوچک با سقفی سنگی است که در وسط آن یک چلچراغ خودنمایی می کند و به محض ورود آن چه که به چشم می آید شکل ناهموار و ناصاف دیواره هایی است که به صورت طبیعی شکل گرفته و دست نخورده باقی مانده اند.
پوشش کف فضای کوچک زیارتگاه، از سنگ مرمر است که به دلیل ریزش قطره های آب از سقف همیشه « نم »دارد.
در قسمت هایی از این پوشش مرمرین، ظرف هایی به چشم می خورد که آب چکیده از سقف در آنها جمع می شود و بخشی از این آب به عنوان تبرک در اختیار زایران قرار می گیرد و بخش دیگر نیز به مصرف می رسد.
همانند بسیاری از زیارتگاه های سایر ادیان که تصاویری از بزرگان دینشان را در خود جای داده اند، بر روی طاقچه های طبیعیِ دیوارِ زیارتگاه چک چک نیز تصاویری از بزرگان دین زرتشت خودنمایی می کند و گاهی در جلوی آن ها شمع هایی روشن می کنند.
در وسط فضای زیارتگاه، مجمر یا آتشدان قرار دارد که شعله های آن هیچ وقت نباید خاموش شوند، در کنار آنها محلی نیز برای سوزاندن عود یا چوب مقدس نیز تعبیه شده است و بوی آن همیشه به مشام می رسد.
در داخل یکی از اتاق های این بنا چاهی به عمق بیش از ۵۰ متر قرار دارد که زرتشتیان اعتقاد دارند با بستن نخ به طناب این چاه، حاجت می گیرند و خواسته هایشان برآورده می شود.
در محوطه زیارتگاه، ساختمان های دیگری نیز وجود دارد که برای اسکان و پذیرایی از زایران استفاده می شوند و هزینه ساخت و نگهداری آنها بر عهده زرتشتیان داخل و خارج از کشور است.

*** اما چک چک امروزی
زیارتگاه پیر سبزیا چک‌چک در اردکان امروزه به یکی از محبوب‌ترین نیایشگاه‌ها و مقاصد گردشگری اقلیت‌های مذهبی در ایران و یزد تبدیل شده و بازدید از این مکان معنوی می‌تواند علاوه بر آشنایی گردشگران با ادیان و آیین‌های مختلف، نزدیکی فرهنگ‌ها را نیز به همراه داشته باشد.
به سبب چکیدن قطره آب از سقف و دیواره این زیارتگاه به آن چک چک می گویند.
برخی نیز این زیارتگاه را با عنوان پیر سبز می شناسند این عبارت از دو واژه پیر و سبز تشکیل شد، در آیین مهر (آیین پرستش الهه میترا)، پیر به آخرین گام عرفانی اتلاق می شود و به سبب وجود درختان کهنسال چنار، واژه سبز را به آن افزوده اند.
چک چک در ۴۳ کیلومتری شرق اردکان و در میان کوه های انجیر واقع شده و برای رفتن به این مکان می توان از یزد، میبد یا اردکان، راهی آنجا شد و همه آنها دارای جاده ۲ طرفه و آسفالت هستند.
۱۵۰ هزار زرتشتی در جهان زندگی می کنند که ۳۰ هزار نفر آنان در ایران و حدود ۶ هزار نفر در استان یزد (شهرستانهای تفت، اردکان و یزد) ساکن هستند.
مرکز شهرستان ۹۸ هزار نفری اردکان در ۶۰ کیلومتری شمال شهر یزد قرار دارد.