دوتار، میراث خانه پدری

ساز و آواز در فرهنگ ترکمن دارای جایگاه ویژه ای بوده است و اغلب با جنبه های مختلف مذهبی و فرهنگی مردمان ترکمن پیوند عمیقی دارد، مادران بچه های خود را با لالایی می خوابانند، کودکان در طول بازی آواز سر می دهند، صدای ساز و آواز فاصله خانه عروس تا داماد را پر می کند، زنان در حال بافتن فرش و دوشیدن شتر آواز زمزمه می کنند و چوپانان ترانه های خود را برای آرام کردن حیوانات فریاد می کشند.
آواز به همراه نواختن دوتار مهمترین اشتراک تاریخی موسیقی ایران و ترکمنستان است که از عنصر هنر به تکلیفی بدل شده است که پسر، سکوت دوتار پدر را تاب نمی آورد.
دوتار یکی از سازهای مضرابی موسیقی ایرانی است که دو سیم دارد و معمولاً به جای مضراب با ناخن، نواخته می شود و با قدمت چند هزار ساله، نه تنها در ایران و ترکمنستان، بلکه با کمی تغییر در هند، پاکستان و افغانستان نیز مشهور است.
«توره نوبادوف» استاد دوتار نواز اهل کشور ترکمنستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: دوتار ترکمن علیرغم فقدان تئوری کتبی یا سنت موسیقی کلاسیک، دارای عناصری از موسیقی است که همچنان مسیر پیشرفت را طی می کند و نکته جالب در آن سبکی خاصی از تکنیک های شهودی است که هرکس برای خود به ارمغان می آورد و اساس، تک نفره بودن ساز دوتار است.
او تلاش کرده است آموزش دوتار را از مسیر سنتی آن وارد آموزشگاه کند و اکنون در موزه شهر لباب کلاس های آموزشی این ساز را برای کودکان و نوجوانان برگزار می کند.
نوبادوف ارتباط نزدیکی با دوتار نوازان ایرانی دارد و موسیقی را زبانی می داند که فارغ از مرزها بستری برای گفت و گو با همه فرهنگ ها و تمدن ها است.
دوتار نواز ترکمنستانی بارها از تمایلش برای یک دوتار نوازی مشترک با هنرمندان ایرانی سخن گفت و اشتراکات موسیقی ایران و ترکمنستان را پیوندی عمیقی دانست که در طول تاریخ همچنان قوی تر شده است.
«بایرام گدای اف» پیرمرد ترکمنستانی با ریش های بلند و کلاه سفید پشمی، میراث دار دوتار پدر است و نواختن این ساز را برای گذراندن امور زندگی به صورت حرفه دنبال می کند.
این دوتارنواز پیشکسوت نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از استقبال اخیر مردم ترکمنستان از موسیقی های مدرن ابراز ناراحتی کرد و گفت: فراموشی صدای دو تار، فراموشی صدای مردان ترکمن است، جوانان به سوی سازهای الکترونیک و مدرن گرایش دارند و دوتار نوازی هر روز در مراسم ها محدودتر می شود.
صفر مراد نیازاف، نخستین رئیس جمهوری ترکمنستان پس از استقلال آن کشور، با هدف «حفظ فرهنگ ترکمنی، از جمله سنت های موسیقی و آواز مردم ترکمن»، آواز و پخش موسیقی ضبط شده از رادیوی ماشین، اپرا، باله، تلویزیون، جشنهای عروسی و مراسم های ملی را ممنوع کرد تا نوازندگان و موسیقی سنتی ترکمنستان از فراموشی در امان بماند.
بایرام خاطره دوتار نوازی پدربزرگش را به یاد دارد که مراسم دوتارنوازی با آیین خاصی برگزار می شد و در کنار آلاچیق های ترکمنی آتش های بزرگی برپا می کردند و هزاران نفر با پختن غذاها و نان های سنتی و همچنین نوشیدن شربت آرزوهای در دل را به صدای دوتار می سپردند.
آواز بلند بایرام بر اساس اشعار سنتی و حماسه ها با آهنگ ملایم دوتار چنان به هم تنیده می شوند که سخت است به این تضاد دوست داشتنی گوش نداد و دل نسپرد.
آواز حماسی، عاشقانه، افسانه ها و داستان های سنتی همراه با دوتار خوانده می شود و نوع زیسته مردم ترکمن تحت تاثیر زندگی در کوه ها و بیابان ها، سبب شده است آوازها با صدای بلند خوانده شوند و گاه، رنگ فریاد به خود بگیرد.
به گزارش کسب و کار نیوز، موسیقی ترکمن در سرزمین خراسان شمالی ایران نیز به عنوان یکی از غنی ترین انواع موسیقی نواحی شناخته می شود که تاثیرات موسیقایی اقوام مهاجر ترک و کرد موجب شد تا بخش اعظمی از فرهنگ موسیقی این سرزمین جغرافیایی را در خود جای دهد و با حفظ ارزش های موسیقیایی، پند داستان هایی همچون شاه برام، شاه اسماعیل، سلیم شاه، خسته قاسم، سید یتیم، زهره و طاهر، اصلی و کرم، کور اوغلی، غریب، شاه صنم، لیلی و مجنون، گل افروز و دوست محمد را آسان تر منتقل کنند.
دوتار شمال خراسان نیز با مشکلات مشابه همسایه ترکمنستانی خود روبه‌رو است و در راستای عضویت ایران در کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس در اردیبهشت امسال بررسی پرونده ثبت جهانی دوتار ایران را با هدف حفظ، احیا و اشاعه موسیقی سنتی در دو بخش ساخت و نواختن این ساز ملی در سال ۲۰۱۹ پیشنهاد داده ‌است.
از برجسته ترین نوازندگان ایرانی و ترکمنستانی این ساز می توان به حاج قربان سلیمانی، استاد غلامعلی پورعطایی، حاج عثمان محمد پرست، الیا قلی یگانه، پورلی ساری، آق مراد چاریف، نوربردی قولوف، چاری تاج محمد اف، یازگلدی کوواد و قارغی تویتیک اشاره کرد.
فراهنگ** ۹۰۳۱**۱۰۵۵