اسطوره‌های مشترک،زمینه روابط فرهنگی ایران و آسیای میانه است

به گزارش کسب و کار نیوز، خدایار که عصر امروز به مناسبت روز فردوسی در میزگردی در شهرکتاب سخن می‌گفت، افزود: مردمان آسیای میانه شاهنامه فردوسی را دوست دارند؛ زیرا تاریخ اسطوره‌ای خود را در قاب شاهنامه به تماشا نشسته‌اند.
وی درباره تاثیر شاهنامه فردوسی به زندگی مردم تاجیکستان اشاره کرد و گفت: ‘روشن رحمانی' پژوهشگر برجسته تاجیک، کتابی به نام ‘شاهنامه در بین تاجیکان' نوشته و در آن، گزارشی کامل از حضور شاهنامه در جامعه تاجیک ارائه کرده است. بر اساس این کتاب، نشر شاهنامه، انتشار آثار علمی درباره، تالیف آثار ادبی درباره شاهنامه، نمایشنامه و فیلم‌نامه بر اساس داستان‌های شاهنامه و بالاخره تاثیر شاهنامه فردوسی بر نقاشی و فرهنگ مردم، پنج حوزه اصلی از حضور فردوسی در زندگی تاجیکان است.
خدایار درباره تاثیر شاهنامه بر بخش‌های ترک‌نشین آسیای میانه نیز گفت: ‘یوسف خاص حاجب' نویسنده نخستین کتاب به زبان ترکی است. اثر او ‘قوتادغوبلیک' ( دانش سعادت‌بخش) نام دارد و درست ۶۲ سال پس از شاهنامه فردوسی به رشته تحریر در آمده است. جالب است بدانید که این کتاب دقیقا بر وزن شاهنامه سروده شده است.
استاد ادبیات فارسی به تاثیر شاهنامه بر ادبیات قرقیزی اشاره کرد و گفت: ‘آیدا قالدیر علیوا' در رساله دکترای خود به ‘بررسی و نقد تطبیقی شاهنامه فردوسی و حماسه ماناس' پرداخته است.
ماناس که در قرن هجدهم میلادی مکتوب شده، حماسه ملی قرقیزستان است. این اثر البته یک نویسنده ندارد و نویسندگان مختلفی آن را به رشته تحریر در‌آورده‌اند. به این نکته نیز باید اشاره کرد که همسر ماناس، یک تاجیک اهل بخارا بوده است.
خدایار همچنین به تاثیر شاهنامه فردوسی بر ادبیات ترکمنستان اشاره کرد و توضیح داد: مختوم‌قلی، پدر ادبیات ترکمنستان که ایرانی‌تبار هم بود، همواره شاعران ایرانی را الگوی خود قرار می‌داد. او در یکی از سروده‌هایش به زبان ترکمنی گفته است ‘ای‌کاش در ردیفِ ابوسعید، عمرخیام، یوسف همدانی، فردوسی، نظامی، حافظ و جلال‌الدین رومی قرار می‌گرفتم.'
استاد ادبیات فارسی تاکید کرد: مختوم‌قلی به‌ویژه در سرایش داستان‌های حماسی، تاثیرپذیری و علاقه خود به فردوسی را به‌روشنی نشان داده است.
به گفته این استاد دانشگاه، ازبک‌های آسیای میانه نیز به دلیل ارتباط نزدیک با تاجیکان، با شاهنامه به‌خوبی آشنا بوده‌اند.
خدایار یادآورشد: تعدادی از ضرب‌المثل‌های ازبکی از شاهنامه تاثیر گرفته است. برای مثال، آنها به قهرمانان خود لقب ‘رستم دک' (مثل رستم) می‌دهند. نام‌های شاهنامه‌ای مانند رستم، بهرام، منیژه، فرنگیس، اسفندیار، افراسیاب و… جزو نام‌های محبوب در ازبکستان هستند. بسیاری از ادیبان ازبکستان نیز از فردوسی به نیکی یادکرده‌اند و داستان‌های مختلفی از شاهنامه، بارها توسط افراد مختلف به زبان ازبکی ترجمه شده است. همچنین نمایشنامه‌های زیادی بر اساس داستان‌های شاهنامه در ازبکستان به رشته تحریر در‌آمده است.
به گفته خدایار، پروفسور حمیدجان حامدی کتابی با عنوان ‘تاثیر شاهنامه فردوسی بر ادبیات ازبکی' نوشته است.
استاد ادبیات دانشگاه شهید مدرس همچنین به تاثیر شاهنامه بر ادبیات قزاق اشاره کرد و گفت: ‘بولاتبیک باتیرخان' پژوهشگر قزاقستانی، رساله دکترای خود را درباره تاثیر شاهنامه بر ادبیات قزاقی نوشته است. در بخشی از این رساله، به تاثیرپذیری ‘آبای' پدر شعر قزاقستان از فردوسی نیز اشاره شده است.
در نشست ‘فردوسی و آبای' که عصر امروز در شهر کتاب تهران برگزار شد، ‘محمود جعفری دهقی' استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی ، ‘گلبخت خدایبرگناوا' پژوهشگر ادبیات اهل قزاقستان و ‘طهمورث ساجدی' استاد ادبیات تطبیقی نیز به بررسی جنبه‌هایی از شاهنامه فردوسی و آثار ‘آبای' پرداختند.
شبد*** ۹۱۶۳ **۱۰۱۰