آسیب فیلترینگ به زیر ساخت ها و کسب و کارها

شایلی قرایی

قوه قضائیه طی دستور قضایی، مسدودسازی اپلیکیشن تلگرام را به تمام اپراتورها و شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرده و به دنبال آن، این اپلیکیشن پرطرفدار در ایران فیلتر شد. کش‌وقوس‌های زیادی برای فیلترینگ این پیام‌رسان طی هفته‌های اخیر وجود داشت که سرانجام قوه قضائیه با دستور یک قاضی دادگاه رسانه حکم را ابلاغ کرد. در این میان، اما موافقان و مخالفان بسیاری در این مورد اظهارنظر کرده‌اند که گویا مخالفان این طرح بیشتر از موافقان آن بوده است، اما آنطور که به نظر می‌رسد مخالفان آن تمایلی برای رفع این فیلتر و درگیر کردن خود با این موضوع ندارند، با اینکه بر این موضوع آگاهند که هزاران کسب‌وکار تلگرامی در این پیام‌رسان درآمدزایی می‌کردند و برای رسیدن به این موقعیت راه دشواری را طی کرده‌اند. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از پایان جلسه‌ پرحاشیه‌اش با رئیس‌جمهوری، درباره چالش‌های فیلترینگ تلگرام هشدار داده و حتی درباره مشکلاتی که کشور روسیه در هنگام تلاش برای فیلترینگ تلگرام با آن مواجه شد، صحبت کرد. وی گفت: «درباره فیلترینگ ما بارها اعلام کرده‌ایم که فیلترینگ تنها راه‌حل نیست و درباره چالش‌های آن نیز نظرات را مستدل و مستند به مراجع مربوطه اعلام کرده‌ایم. شواهد حاکی از بروز مشکلاتی در فیلتر تلگرام در روسیه نیز هست و ممکن است اینگونه مشکلات در ایران هم رخ دهد.»مشاور رئیس‌جمهوری نیز با اشاره به فیلتر شدن تلگرام در پی صدور دستور قضایی در این زمینه اظهار کرد: فیلترینگ به تنهایی به حذف تلگرام، رشد پیام‌رسان‌های داخلی یا صیانت از داده‌های بزرگ ملی منجر نمی‌شود. حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهوری و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری در مطلبی با عنوان «ملاحظاتی درباره فیلترینگ بدون لحاظ ابعاد اجتماعی» در کانال تلگرامی خود نوشت: «موفقیت فیلترینگ از لحاظ فنی قطعی و دائمی نیست. بار اجتماعی و عکس‌العمل کوتاه‌مدت و میان‌مدت کاربران فعلی ارزیابی نشده است، ولی فیلترینگ از نظر ابعاد سیاسی داخلی و حقوق بشری بین‌المللی تبعات قابل پیش‌بینی جدی دارد. فیلترینگ به تنهایی به حذف تلگرام، رشد پیام‌رسان‌های داخلی یا صیانت از داده‌های بزرگ ملی منجر نمی‌شود. احتمال فراگیری بدافزارها یا جاسوس‌افزارها برای مقابله با فیلترینگ وجود دارد. فیلترینگ در مواجهه با فناوری بلاک‌چین و اینترنت آزاد کاربرد ندارد.

فراگیری فیلترشکن‌ها، بدافزارها و تبعات بین‌المللی
فرشید اسلامی، کارشناس رسانه
موضوع فیلترینگ تلگرام از دو بعد قابل بررسی و تامل است؛ ضرر و زیانی که متوجه کسب‌وکارهای تلگرامی می‌شود و آسیب‌هایی که زیرساخت‌های اینترنتی کشور به دلیل مشکلات فیلترینگ تلگرام درگیر آن می‌شوند. همان‌طور که در حال حاضر نیز بسیاری از سایت‌ها و درگاه‌های پرداخت دچار اختلال شده‌اند و تا بازگشت شرایط به حال عادی به طور قطع ضرر و خسارت‌های زیادی متوجه آنها خواهد شد. درباره فعالیت کسب‌وکارهای تلگرامی بسیار صحبت شده است. برای دستیابی به این موقعیتی که این کسب‌وکارها برای خود دست و پا کرده بودند، مدت‌زمان بسیار و انرژی زیادی صرف شده بود و روا نبود با فیلترینگ تلگرام تمام سرمایه‌های این افراد که تعدادشان کم هم نبود، به باد برود. کسب‌وکارهای تلگرامی مدت زیادی را برای اینکه جا بیفتند و اطمینان مشاغل خود را به مشتریان خود بدهند مدت‌زمان زیادی را صرف کردند. این کسب‌وکارها از این راه کاسبی می‌کردند و به هر حال نمی‌توان منکر ایجاد مشاغلی شد که در تلگرام راه‌اندازی شده بود. راه‌اندازی کسب‌وکارهای اینترنتی مانند کسب‌وکارهای فیزیکی نیست که فوری پا بگیرد.
مدتی زمان نیاز دارد تا به مصرف‌کننده معرفی شود. این شبکه‌های اجتماعی یک راه‌ ارزان و موثر ارتباطی کسب‌وکارها با مردم را ایجاد کرده بود و خیلی از کسب‌وکارهای خرد و متوسط به واسطه این پیام‌رسان شکل گرفته و توجیه‌پذیر شده بودند. همچنین هزینه تبلیغات بسیاری از شرکت‌های بزرگ در این فضا کاهش پیدا کرده بود، چون با هزینه کمتر امکان دیده شدن هم داشتند. باید یک بار و برای همیشه این مشکل حل شود. باید با یک راهکار موثر و اساسی به این موضوع پرداخته می‌شد. در حال حاضر با فیلتر تلگرام کسب‌وکارها به راحتی این شبکه را ترک نمی‌کنند، چراکه مشتریانی دارند که برای به دست آوردن آنها زحمات زیادی کشیده‌اند. تمام کاربران با استفاده از فیلترشکن‌ها از ماندن در تلگرام استقبال کرده‌اند، همان‌طور که در تجربه‌های قبلی شاهد این اتفاق بودیم. آماری که در گوگل‌ترند داریم، نشان می‌دهد جستجوی عبارت «فیلترشکن» با بیش از هزار درصد در میزان جستجو در دو روز اخیر روبه‌رو بوده است. بنابراین برای کسب‌وکارها ترک تلگرام به این راحتی نیست که بخواهد یک شبه اتفاق بیفتد؛ اتفاقی که درباره فیلتر تلگرام افتاد؛ اتفاقی یک شبه. دولت هم در این رابطه موضع جدی نشان نداده است. دولت می‌توانست تقاضای تجدید نظر کند، اما به نظر می‌رسد اگر دولت موافق فیلترینگ نبود شاید اعتراضی می‌کرد، اما عدم مقاومت دولتمردان حکایت از موافقت آنها نیز دارد. همان‌طور که در رابطه با دیگر شبکه‌های اجتماعی فیلترشده نظیر توئیتر هیچ پیگیری‌ای انجام نشد. بعد دیگر فیلترینگ تلگرام آسیب رسیدن به زیرساخت‌های اینترنتی و ارتباطی کشور است. مشاهده کردیم که با آغاز نخستین ساعات فیلترینگ تلگرام چگونه برخی از سایت‌های داخلی و اینترنتی از دسترس خارج و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی هم مختل شدند. این روند همچنان ادامه دارد و دسترسی به برخی از سایت‌ها، مخصوصا سایت‌هایی که از پروتکل HTTPS استفاده می‌کنند به راحتی گذشته انجام نمی‌شود. همچنین شاهد کاهش نسبی سرعت در خدمات اینترنت هستیم.
باید یک‌بار برای همیشه این مشکل حل شود و باید یک برنامه معرفی شود که همه از آن استفاده کنند؛ برنامه‌ای که مورد تایید باشد و دولت هم از آن پشتیبانی کند. برنامه‌ای مشابه تلگرام یا حتی بهتر که قطعا همه از آن استفاده ‌کنند. این حرکت تنها موجب کوچ کاربران به یک پیام‌رسان خارجی دیگر می‌شود و دوباره همین جریان تلگرام و فیلترینگ اتفاق می‌افتد. به عبارت بهتر، فیلترینگ تلگرام بدون آماده شدن زمینه اجتماعی و توانمندسازی دولت و شرکت‌ها به احتمال زیاد به آماده شدن بازار برای ظهور پیام‌رسان‌های انحصارگر خارجی دیگر و فراگیری فیلترشکن‌ها، بدافزارها و تبعات اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی منجر خواهد شد.