عوامل اثرگذار بر پایداری بنگاه های کوچک و کارآفرین مورد مطالعه: بنگاه های صنعتی شهرستان مشهد

چکیده
باوجود اشتغالزایی بالای بنگاه های کوچک، عمر کوتاه این دسته از بنگاه های اقتصادی، از مهمترین مشکلات آن ها
محسوب میشود. از این رو، مطالعۀ حاضر به بررسی عوامل اثرگذار بر پایداری بنگاه های کوچک صنعتی در شهرستان
مشهد می پردازد. این تحقیق برحسب هدف، کاربردی بوده و برحسب گردآوری اطلاعات توصیفی- پیمایشی با ابزار
کانی » ،« صنایع غذایی » ، پرسشنامه گردآوری می شود. بهواسطۀ سهم بالای ( ۷۰ درصد اشتغال صنعتی) پنج گروه صنعتی
و ناپایداری « ماشین آلات طبقه بندی نشده در جای دیگر » و « محصولات فلزی فابریکی » ،« لاستیک و پلاستیک » ،« غیرفلزی
این دسته از صنایع در شهر مشهد، جامعۀ آماری در این مطالعه شامل این پنج گروه صنعتی می باشد. روش نمونه گیری در
این مطالعه، نمونه گیری طبقه بندی شده تصادفی است. اطلاعات موردنیاز از طریق تکمیل پرسشنامۀ محققساخته توسط
لاجیت » مدیران کارگاه های کوچک صنعتی گردآوری شده و برای بررسی عوامل تاثیرگذار بر پایداری بنگاه ها، از روش
بهعنوان متغیر وابسته بهصورت ترکیبی از متغیرهای تغییر در سرمایه، فروش و « پایداری بنگاه » . استفاده شده است « ترتیبی
اشتغال بنگاه در نظر گرفته شده است. مطابق نتایج این مطالعه، مهمترین عوامل تاثیرگذار بر پایداری بنگاه های کوچک و
کارآفرین عبارتند از: تحصیلات مدیر، نحوه کنترل و نظارت بنگاه توسط مدیر، ریسک پذیری مدیر، آگاهی از فرصت های
بازار، تعداد دوره آموزشی کارکنان، دسترسی به بازار و اتکا به تأمین مالی استقراضی.

مقدمه
بنگاه های کوچک و کارآفرین، تأمین کنندگان اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری
هستند. از اینرو، اهمیت بسیاری در اقتصاد کشورهای درحال توسعه (که اشتغال بهعنوان یکی
از مسائل اصلی آن ها بهشمار می رود) دارند. بررسی ها نشان داده اند که درصد زیادی از کسب-
وکارهای کوچک در سال های ابتدایی تاسیس با شکست مواجه می شوند و پایدار نبودن این
بنگاه ها می تواند خسارت جبران ناپذیری به اقتصاد کشور وارد کند (فیض پور و همکاران،
۱۳۹۰ ، عادل آذر و همکاران، ۱۳۹۱ ). با اینکه در کشورها ی در حال توسعه، پژوهش های
زیادی در زمینۀ پایدار نبودن و خروج بنگاه ها از حیات اقتصادی انجام شده ، اما این موضوع
در کشور ما تقریباً مورد غفلت قرار گرفته است. دسترسی نداشتن به داده های مورد نیاز در این
حوزه از یک سو و توجه بیشتر به ایجاد اشتغال از طریق ایجاد بنگاه های جدید به جای حفظ
اشتغال بنگاه های موجود و رشد آن ها از سوی دیگر، غافل ماندن از خروج بنگاه ها از چرخ ۀ
فعالیت و در نتیجه از بین رفتن فرصت های اشتغال ایجاد شده را باعث شده است. براساس آمار
موجود در کشور، حدود ۲۳ درصد از واحد های کوچک، در سال اول و تقریبا ۴۲ درصد در
پایان سال پنجم از شروع فعالیت به دلایل مختلفی با ناکامی مواجه شده و ناچار به توقف
فعالیت شده اند (وحدت و داداشی، ۱۳۸۹ ). این در حالی است که از سال ۱۳۸۴ اعطای
تسهیلات به بنگاه های کوچک اقتصادی با عنوان تسهیلات زودبازده، با هدف اشتغال زایی
پایدار، انجام شده و براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، تا کنون این
.( برنامه و سایر برنامه های مشابه، موفق نبوده و با شکست مواجه شده است (اژدری، ۱۳۹۱
در کنار اهمیت مسألۀ عدم پایداری برای هر بنگاه اقتصادی، تفاوت هایی در عوامل و
علت های آن برای بخش های مختلف اقتصادی وجود دارد . بخش صنعت به عنوان یکی از
بخش های مهم اقتصادی استان خراسان رضوی بیشترین سهم اشتغال در بنگاه های کوچک و
زودبازده را دارد. براساس حضور قابل توجه این صنایع کوچک در ساختار صنعتی استان و
نقش به سزایی که در توسعه و رشد اقتصادی استان ایفا می کنند، پایداری آن ها بر پایداری
اشتغال و حتی اشتغال زایی مستمر، اثرگذار خواهد بود. براساس طرح آمارگیری از کارگاه های صنعتی سال ۱۳۹۳ ، استان خراسان رضوی در تعداد اشتغال ایجاد شده در کارگاه های صنعتی
کوچک، رتبۀ سوم و در ارزش افزوده ایجادی رتبۀ چهارم را در کشور دارد. از طرفی
شهرستان مشهد در میان شهرستان های استان سهم قابل توجهی (بیش از ۷۰ درصد) از
کارگاه های صنعتی کوچک را به خود اختصاص داده و بیشترین تاثیر را از ناپایداری این
.( بنگاه ها دیده است (مرکز آمار ایران، ۱۳۹۳
با توجه به این مهم که نقش بنگاه های کوچک در ایجاد اشتغال پایدار، تنها در پرتو ثبات و
تداوم این بنگاه ها معنا می یابد و پایدار نبودن آن ها می تواند زمینۀ بیکاری گسترده در اقتصاد را
ایجاد کند، از اینرو بررسی عوامل اثرگذار بر پایداری بنگاه های کوچک در بخش صنعت
استان خراسان رضوی و بهطور خاص شهر مشهد بهعنوان هدف اصلی این تحقیق مدنظر قرار
گرفته است. در این راستا، عوامل مختلفی همچون کارآفر ینی و ویژگی های مدیر، بازار و
پیامدهای خارجی در طبقات مختلف صنعتی بررسی میشود.

 نتیجه گیری
این پژوهش با هدف بررسی سطح اثرگذاری هریک از عوامل و متغیرهای اثرگذار بر پایداری
بنگاه های کوچک کارآفرین در استان خراسان رضوی (شهر مشهد به عنوان پایلوت) انجام
شده است. برای رسیدن به این هدف کارگاه های صنعتی کوچک در پنج گروه صنعتی که در
جمع ۷۳ درصد کل اشتغال صنایع کوچک استان را دربر می گیرند به عنوان جامع ۀ آماری
مدنظر قرار گرفتند و از مدل لاجیت ترتیبی برای دستیابی به هدف تحقیق استفاده شده است.
بهدلیل تفاوت ها در روند اشتغال، تولید و سرمای ۀ در گردش، شاخص پایداری بنگاه در این
پژوهش ترکیبی از متغیرهای تغییر در سرمایه، فروش و اشتغال بنگاه در نظر گرفته شده است.
براساس نتایج تحقیق، با افزایش متغیرهای میزان تحصیلات مدیر و ریسک پذیری مدیر
اشتغالزایی و پایداری بنگاه افزایش می یابد. ۱ مدیران ریسک پذیر برخلاف مدیران
ریسک گریز بهمنظور طراحی و تدوین انتخاب راهبردهای نو و تبدیل ایده ها به واقعیت و
درنهایت دستیابی به موفقیت، ریسک می کنند. در حالی که مدیران ریسک گریز تمایلی به
انتخاب طرح هایی با ریسک بالا ندارند و از قبول فناوری پیشرفته اجتناب می کنند. از این رو
بهره وری و عملکرد بنگاه کاهش یافته و بقا و پایداری بنگاه بهخطر می افتد.
همچنین نتایج مطالعه نشان داد بنگاه هایی که تامین مالی آن ها از طریق بدهی (استقراض)
انجام شده است، نسبت به بنگاه هایی که تامین مالی آن ها با اتکا به سرمایۀ شخصی و خانوادگی
انجام شده است از پایداری کمتری برخوردارند. تامین مالی از طریق بدهی اگرچه به
کارآفرین این اجازه را می دهد که مالکیت کامل شرکت را در اختیار داشته باشد، با این حال
او باید بدهی ایجاد شده در ترازنامه را تعهد کند و به همین ترتیب آن را به همراه بهره متعلق به
آن، در آینده بازپرداخت کند. افزون بر این، بهدلیل ریسک بیشتر کسب و کارهای کوچک،
آن ها باید نرخ بهره بیشتری را نیز پرداخت کنند. اتکاء صرف بر بدهی و استقراض برای تامین
مالی راه اندازی و یا رشد و توسعۀ بنگاه، ممکن است مشکلات بی شماری را به وجود آورد.
سرمایۀ بهدست آمده از استقراض، سرمایۀ صبوری نیست. مدت زمان وام های آن به ندرت از ۳
تا ۵ سال فراتر می رود. از سوی دیگر سرمای ۀ ناشی از بدهی (استقراض)، سرمای ۀ متعهدی
نیست. بدهی بازپرداخت های دوره ای بهره (فرع وام) و پرداخت نهایی اصل وام را ایجاب
می کند. از اینرو بنگاه هایی که به این روش تامین مالی ، اتکای بیشتری دارند در طبقات
پایین تری از پایداری قرار دارند.
نتیجۀ دیگر این تحقیق، بیانگر تاثیر مثبت آموزش کارکنان بر اشتغالزایی و پایداری بنگاه
است. بنگاه های کوچک کارآفرین بیشتر بر مبنای نهاده نیروی کار استوار هستند تا سرمایه. از اینرو کسب آموزش ها و مهارت های لازم می تواند بهره وری نیروی کار را که یکی از
مهمترین عوامل در افزایش بقا و پایداری بنگاه است، افزایش دهد.
متغیر مهم دیگری که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفت، سطح دسترسی به بازار می –
باشد. نتایج این مطالعه مشابه با نتایج رگاسا ( ۲۰۱۵ ) بیانگر این است که دسترسی به بازار و
آگاهی مدیر از فرصت های بازار منجر به افزایش پایداری بنگ اه می شود. صنایع کوچک
عموماً توسط افراد کارآفرین که فاقد مهارت های مدیریتی خاص مانند بازاریابی هستند ایجاد
می شود. از اینرو افزایش آگاهی مدیر در زمینۀ بازاریابی در شرایطی که بنگاه با رقبای زیادی
در بازار داخل و خارج روبهرو است، بهعنوان یک عامل اصلی در حفظ بقای بنگاه در میان
سایر رقبا محسوب می شود.