سعدی حکیم دردهای اجتماعی در تمام قرون

نامش برای همیشه بر تارک ادبیات مانده؛ او که عصاره عشق و معرفت و نصیحت را در جامه نثر و نظم بافت تا بسته ای کامل در برابر نیازهای یک روح تشنه باشد که با ظرافت هرچه می خواهد از این بسته برکشد.
مرکز سعدی شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام کرد و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به عنوان روز سعدی نامگذاری شد.
این در حالیست که داروهای ادبی و حکیمانه این سلطان سخن، تاریخی به خود ندارد تا به نام دوره زمانی ثبت شود و در قالب تنگ زمان به گنجینه کهن ها، دل بسپارد.
سعدی شاعر سیر و سلوک و تجربه های معنوی، چنان سخن را در بوریای هنر با ظرافت حکیمانه دوخته که نسخه ای اخلاقی ماندگار برای درمان دردهای اجتماعی و فردی قرون تاریخ باشد.
مشهور است که ابومحمد مصلح بن عبدالله مشهور به سعدی شیرازی در حدود سال‌های ۵۸۵ هجری شمسی برابر با ۶۰۶ هجری قمری در کازرون به دنیا آمد و بعدها به شیراز رفت و به همین دلیل به سعدی شیرازی شهرت یافت، البته درباره نام و نام پدر و تاریخ تولد او البته اختلاف بسیاری است.
او هنوز بهار کودکی را نپیموده بود که پدرش درگذشت، گفته اند پدر سعدی در دستگاه حکومت اتابک سعد بن زنگی فرمانروای فارس شاغل بود، سعدی در دوران کودکی به مکتب رفت و مقدمات علوم آموخت و هنگام نوجوانی به پژوهش و دین و دانش علاقه فراوانی نشان داد.
اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه، سعدی را که هوایی جز کسب دانش در سر نداشت مصمم کرد تا پس از تحصیل مقدمات علوم از شیراز به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه که مهمترین مرکز علم و دانش آن زمان بود به تکمیل دانش خود پرداخت و از درس استادان معروفی چون سهروردی بهره گرفت.
سعدی سپس به حجاز، شام و سوریه رفت و در آخر راهی سفر حج شد، او سفرهای پی در پی خود را جهت کسب تجارب معنوی عنوان می کند، شهرهای خاور نزدیک و خاورمیانه، هندوستان، حبشه، مصر و شمال آفریقا برخی از مقاصد سفر او بود که به روایتی این سفرها ۳۰ سال طول کشید.
سعدی، شاعر جهاندیده، جهانگرد و سالک سرزمین های دور و غریب بود، او خود را با تاجران ادویه و کالا و زئران اماکن مقدس همراه می کرد و با عاشقان و پهلوانان و مدعیان و شیوخ و صوفیان و رندان به جبر و اختیار، همنشین می شد که این همنشینی روح و دهن او را هر چه بیشتر پخته کرد.
سفرهای سعدی تنها جستجوی تنوع، طلب دانش و آگاهی از رسوم و فرهنگهای مختلف نبود؛ بلکه هر سفر تجربه ای معنوی نیز به شمار می آمد یعنی سفری در درون و سفری در بیرون که وارد شدن سعدی به حلقه شیخ شهاب الدین سهروردی خود گواه این موضوع است.
رهاورد سفرهای سعدی برای این شاعر علاوه بر تجارب معنوی و دنیوی، انبوهی از روایت، قصه ها و مشاهدات بود که ریشه در واقعیت زندگی داشت چون هر حکایت پیش از آن که وابسته به دنیای تخیل باشد، حاصل دنیای تجارب عملی است.
شاید یکی از مهم ترین عوامل دلنشینی پند و اندرزهای سعدی در میان عوام و خواص، وجه عینی بودن آنهاست، اگر چه لحن کلام و نحوه بیان هنرمندانه آنها نیز سهمی عمده در ماندگاری این نوع از آثارش دارد.
آثار سعدی علاوه بر آن که عصاره و چکیده اندیشه ها و تاملات عرفانی و اجتماعی و تربیتی وی است، آیینه خصایل، خلق و خوی و منش ملتی کهنسال است و از همین رو هیچ وقت شکوه و درخشش خود را از دست نخواهد داد.
تضمین یعنی خطاب قرار دادن شاعر، ایجاز به معنای خلاصه گویی که در نهایت زیبایی کلام و همراه با اغراق های ظریف تخیلی و تغزلی بود و دوری از عبارت پردازی های بیهوده ای که نه تنها نقش خاصی در ساختار کلی شعر بلکه از زیبایی کلام نیز می کاهند، در شعر و کلام سعدی نقش ویژه ای دارد.
سعدی از موسیقی و عوامل موسیقی ساز نیز در سبک و زبان اشعارش بهره می برد و بیشتر از اوزان عروضی استفاده می کند، تکرارهای هنرمندانه کلمات، هم حروفی ها و وزن مناسب شعر و همچنین لحن عاطفی و تعزلی کلام سعدی آن را باب میل مخاطب می کند.
لحن طنز نیز در کلام سعدی روح حیات و سرزندگی به گفته هایش می دهد تا شنونده مشتاق برای شنیدن گفته بعدی شود، طنزی که تیغ کلامش را تیز و برنده و اثرگذار می کند.
سعدی ماحصل تجربیات و دانسته های با پشتوانه خود را به ویژه در دو کتاب بوستان و گلستان ارزانی عموم و خاصه ادیب دوستان و پندآموزان می کند.
بوستان کتابی است منظوم با مضامین اخلاقی که در سال ۶۵۵ هجری قمری به گفته خود سعدی نگاشته شده، این کتاب در ۱۰ باب تالیف و به ابوبکر بن سعد حاکم وقت تقدیم شده است.
در برخی آثار قدیمی این کتاب به نام «سعدی‌نامه» خوانده می شود و مشخص نیست خود سعدی آن را چه می نامیده است بعدها با عنایت به نام کتاب دیگر سعدی یعنی گلستان، نام بوستان به این اثر داده شد.
برخی از ادیبان معتقدند بوستان بر سبک مثنوی حماسی سروده شده و احتمالا سعدی آن را به تقلید از فردوسی و بر وزن شاهنامه سروده است.
گلستان نیز کتابی است که سعدی یک سال پس از اتمام بوستان آن را به نثر فارسی در هشت باب نوشته است، «رسائل نثر» دیگر اثر و نیز غزلیات سعدی در چهار کتاب طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم گردآوری شده و «مواعظ»، آخرین اثر سعدی است.
شیخ اجل سخنور شیرازی در سال ۶۹۱ هجری قمری مصادف با ۶۷۱ هجری شمسی در شیراز دیده از جهان فرو بست و در خانقاهی که محل زندگی او بود به خاک سپرده شد که اکنون در شمال شرقی شیراز در کنار باغ دلگشا قرار دارد.
سعدی ایمان را مایه تسلیت می دانست و راه التیام زخم های زندگی را محبت و دوستی قلمداد می کرد، برخی از اساتید ادب علت عمر طولانی سعدی را در همین ایمان قوی دانسته اند.
سعدی بی شک یکی از برازنده ترین اندام های پیکره شکوهمند فرهنگ و ادبیات کهن ایرانی و پایه های بنای استوار ادب پارسی است که هرگز مرگ برایش
متصور نیست و تا قرن های متمادی بر اریکه نکونامی باقی خواهد ماند.
گزارش : فاطمه رحمتی
فراهنگ**۳۰۰۹**۱۰۵۵