سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
که کهن‌ترین ترجمه منظوم کلام امام علی (ع) به زبان فارسی است.
به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایرنا،از امیرالمؤمنین (ع) که امروز، ۲۱ رمضان المبارک، سالگرد شهادت مظلومانه او است، وصیت هایی روایت و نقل شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به وصیت‌های آمده از ایشان در نهج البلاغه اشاره کرد. مانند وصیت امیرالمؤمنین (ع) به امام حسن مجتبی (ع) پس از بازگشت از صفین یا وصیت ایشان به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) پس از ضربت ابن ملجم مرادی (علیه العنه) بر فرق مبارک امام (ع) که در نامه ۴۷ این کتاب شریف آمده است.
به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از ایرنا،از امیرالمؤمنین (ع) که امروز، ۲۱ رمضان المبارک، سالگرد شهادت مظلومانه او است، وصیت هایی روایت و نقل شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به وصیت‌های آمده از ایشان در نهج البلاغه اشاره کرد. مانند وصیت امیرالمؤمنین (ع) به امام حسن مجتبی (ع) پس از بازگشت از صفین یا وصیت ایشان به امام حسن (ع) و امام حسین (ع) پس از ضربت ابن ملجم مرادی (علیه العنه) بر فرق مبارک امام (ع) که در نامه ۴۷ این کتاب شریف آمده است.
** کهن ترین ترجمه فارسی منظوم از کلام امیرالمؤمنین (ع)
اما به جز اینها، در برخی منابع وصیتی دیگر از امیرالمؤمنین علی (ع) نقل شده که خطاب به حضرت امام حسین (ع) ایراد شده است. از جمله منابعی که این وصیت را نقل کرده‌اند، می‌توان از این آثار نام برد: «تُحف العقول عن آل الرسول»؛ نسخه ای خطی به نام «منتخب وصایا امیرالمؤمنین و حکمه» مورَّخ ۹۹۱ ه. ق. که در کتابخانه خدیویه مصر (منتقل شده به دارالکتب مصر) نگاهداری می‌شود؛ جلد ۷۴ بحارالانوارِ علامه مجلسی و شماری نسخه خطی به تاریخ های گوناگون.
جدای از متن عربی این وصیت، ترجمه فارسی منظومی نیز از آن موجود است که در سده ششم هجری سروده شده و از این حیث، کهن‌ترین ترجمه فارسی منظوم از گفته‌ها و سفارش‌های حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) به شمار می‌رود که تاکنون در تاریخ زبان و ادبیات فارسی از دستبرد روزگار در امان مانده است.
** شاعر ترجمه منظوم وصیت امام علی (ع) به امام حسین (علیهماالسلام) کیست؟
این ترجمه منظوم در ۱۰۱ بیت پدید آمده و آن چنان که مصحح آن، جواد بشری، توضیح داده است، قدیمی‌ترین نسخه خطی موجود از آن، در تاریخ ۶۸۱ هجری قمری کتابت شده و هم‌اکنون جزوی از جُنگی است که به شماره ۳۷۷۵ در کتابخانه اسماعیل صائب ترکیه نگهداری می‌شود. مرحوم استاد مجتبی مینوی سال‌ها پیش میکروفیلمی از این نسخه را برای دانشگاه تهران تهیه کرده است.
به جز این نسخه، پنج نسخه خطی دیگر نیز در دسترس مصحح بوده که در جدیدترینِ آن‌ها که متعلق به کتابخانه دانشگاه استانبول است و به احتمال در سده ۱۰ و ۱۱ قمری کتابت شده، افزون بر بیت‌های مربوط به وصیت، چند بیت «دیباچه» نیز وجود دارد:
«در بُستان اُنس بگشادم / نافه مُشک قدس بگشادم
کمری بر میان جان بستم / جان کمروار بر میان بستم
به‌در آوردم از برای شرف / دُرّ دریای علم را ز صدف
بستم از باغ حیدر کرّار / دسته ای گل چو صد هزار نگار…
این گُل از بوستان جدّ من است / هرچه خواهم، کنم که حدّ من است
تا اگر چابک آید و طرفه / پیش سلطان فرستم این تحفه
گوهر تاج خسرو مسعود / که شد اختر ز طالعش مسعود
آن که در رزم یادگار علی است / در کَفَش تیغ ذوالفقار علی است…» (ترجمه منظوم وصیت امام علی (ع) به امام حسین، علیهماالسلام؛ به تصحیح جواد بشری).
در عنوان این دیباچه ۳۱ بیتی آمده است: «ترجمه وصیت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب – کَرَّم الله وجهه – الی ابنه الحسین – رضی الله عنه – مِن مقالت السید اشرف الدین الحسن الغزنوی – رحمت الله علیه-».
پس با توجه به این دیباچه که برخلاف ظاهر عنوان آن که به نوشته‌های اهل سنت می‌ماند، محتوایی بشدت شیعیانه دارد، می‌توان گفت که این ترجمه منظوم منتسب است به «سید حسن غزنوی»، معروف به اشرف.
** سید حسن غزنوی کیست؟
اما سید حسن غزنوی متخلص به اشرف کیست؟ شاعری که این ترجمه منظوم بدو نسبت داده شده، یکی از سخن سرایان بزرگ ادبیات فارسی است که در قرن ششم می‌زیسته و در شعر «اشرف» تخلص داشته است. سید حسن غزنوی شاعری شیعه مذهب بوده که بیشتر عمر خویش را در غزنین و در دربار سلطان بهرام شاه بن مسعود بن ابراهیم بن مسعود بن محمود بن سبکتکین غزنوی به شعرسرایی به سر برده است.
این شاعر قصیده‌سرا جزو استادان شعر فارسی است که خوشبختانه دیوانی از اشعار نیز بر جای مانده که به تصحیح استاد روانشاد محمدتقی مدرس رضوی و به همت انتشارات اساطیر منتشر شده است.
نمونه ای از یکی از قصیده‌های سید حسن غزنوی:
«چو ساخت در دل تنگم چنین مکان آتش / نیافت جای مگر در همه جهان آتش
مرا دو چشم چو ابر است و شاید ار چون برق / جهد از آب دو چشمم زمان زمان آتش
وصال تو ز برم رفت و ماند آتش هجر / بلی بماند لابد ز کاروان آتش…
شدم ز گنبد نیلوفری چو نیلوفر / که گردگرد من آب است و در میان آتش
ز عشق روی نگاری که شمع خوبان است / کنم به سر بر چون شمع جاودان آتش…» (دیوان سید حسن غزنوی به تصحیح استاد مدرس رضوی، قصیده پنجاهم)
** ترجمه منظوم وصیت امیرالمؤمنین (ع) به فرزندش، امام حسین (ع)
افزون بر نسخه‌های خطی این ترجمه راوندی نویسنده نامدار قرن ششم نیز در کتاب راحه الصدور و آیه السرور خویش بیت‌هایی از این ترجمه منظوم کهنِ سید حسن غزنوی را آورده است.
در متن این ترجمه، متن اصلی وصیت حضرت نیز به زبان عربی آورده شده است. بدین ترتیب که شاعر بر اساس ۱۰۱ بخش و جمله و فرازِ عربیِ متن وصیت، ۱۰۱ بیت را به فارسی در ترجمه هر یک از این فرازها، پس از تک تکِ آن‌ها آورده است. برای نمونه آغاز این ترجمه این‌گونه آمده است:
«1- بسم الله الرحمن الرحیم
کردم آغاز این به نام خدای / هم عطابخش و هم خطابخشای
۲- اَوصَی امیرالمؤمنین علیُّ ولدَهُ الحُسین – علیهماالسلام-
گفت سلطان اولیا به حسین / کاِی دلارام جان و قره عین
۳- فقالَ: یا بُنیَّ، اوصیکَ بتقوی الله – عزّوجلّ – فی الغَیبِ و الشّهاده
گوش می‌دار جانب یزدان / در همه حال آشکار و نهان
۴- و کلمه الحقِّ فی الرّضا و الغضب
راست گوی ای نگار مردم‌چشم / در نسیمِ رضا و آتش خشم…» (ترجمه منظوم وصیت امام علی به امام حسین، علیهماالسلام؛ به تصحیح جواد بشری)
و این ساختار تا پایان فراز و بیت صد و یکم که پایان متنِ ترجمه است، ادامه دارد.
** باش راضی به حکم یزدانی…
در فرازهایی از این ترجمه منظوم، شاعر سفارش حضرت را به فرزند بزرگوار خویش در راضی بودن به رضای حق، به زیبایی و روانی این‌طور به شعر برگردانده است:
«باش راضی به حکم یزدانی / گاه دشواری و تن آسانی
بد نباشد بدِ بهشت‌گشای / خوش نباشد خوشِ جحیم‌نمای
هرچه آن جز بهشت و دیدار است / گرچه باشد عزیز، بس خوار است
هر بلا را که هست جز آتش / چون گُلِ باغ عافیت دان خوش
هر که در چشم خویش خَس بیند / چون تواند که عیب کس بیند
هر که تن دردهد به قسمت‌ها / نخورد غم به فوت نعمت‌ها…» (همان)
شاعر غزنین در ادامه نیز با ترجمه این جمله معروف حضرت امیرالمؤمنین علی (ع): «مَن حَفَرَ بئراً لاخیه وَقَعَ فیها»، آورده است:
«هر که بهر برادران در راه / چاه سازد، هم اوفتد در چاه
وَر دَرَد پرده برادرِ خویش / پاره بیند نقاب خواهر خویش
چون نباشد به جُرمِ خود نگران / سهمش [= هراسش، شرمش] آید ز کَرده‌ی دگران…
هر که مغرور شد به عقلِ خراب / پایش از جای رفت همچو سراب…
هر که خار حسد زند آتش / گُلِ دل‌ها ازو بخندد خوش
چیست عزت؟ بگویمت سخنی / بی‌نیازی ز همچو خویشتنی
از قناعت خزانه ساز که آن / هست گنجی که نیستش پایان
دل گر از یاد مرگ زنده کنی / به، دمی زین جهان بسنده کنی
سخنت نیز در شمار آید / تا نگویی جز آنکه کار آید
ای که می‌ترسی از جزای گناه / پس دگر می‌کنی، تعالی الله
شرم بادت چو می بخواهی مُزد / شوخ‌چشمی [= گستاخی، بی‌حیایی] مکن، زِ کار مَدُزد
یاد حق، روشنی و نزدیکی است / غافلی، گمرهی و تاریکی است…» (همان)
** همه را روزیی است در عالم / روزه مرگ، بچه‌ی آدم
در این وصیت‌نامه، حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) در نکوهش رذیله‌هایی چون آز، حسد، بردن آبروی دیگران، عجب و غرور، تکبر، بی‌خردی، نشست و برخاست با فرومایگان، بی‌حیایی، بی‌تدبیری و بُخل سخن گفته‌اند و در حالی که روی سخنشان به همه بشریت در سرتاسر زمان است، همگان را به نیک‌رفتاری و داشتن صفت‌ها و کردارهای پسندیده، همچون قناعت، کم‌گویی، پرهیزکاری، دادگری، عیب‌پوشی، خوش‌خلقی، علم‌جویی، شکیبایی سفارش می‌کنند.
در واقع درست است که امیرالمؤمنین علی (ع) این وصیت را خطاب به فرزندشان که خود امامی معصوم است، بیان کرده‌اند، اما در اصل وصیت ایشان به همه آدمیانی است که اگر دل به خدا دهند از فرشتگان نیز فراتر روند؛ و اگر گوش و چشم به شیطان سپارند، از دَد و دیو پست‌تر شوند.
** ختم کلام با توصیف کیستیِ «مرد»
در بخشی از فرازهای پایانی این وصیت، شاعر چیره دست کلام امیرمؤمنان علی (ع) را درباره اینکه «مرگ» روزی همگان است و از آن گریزی نیست، این‌طور به نظم فارسی کشیده و با گشودن درِ «امید و بیم» ادامه داده است:
«همه را روزیی است در عالم / روزی مرگ، بچه‌ی آدم
ای پسر خلق را مکن نومید / که شگفت است نور این خورشید
بس سیه‌روی کو به آخر حال / دولتی [= خوشبخت، دولتمند] گشت و روزبه چو هلال
وِی بسا پارسای عالی‌قدر / که کم آمد پس از کمال چو بدر…» (همان)
دست آخر نیز سید حسن غرنوی ترجمه وصیت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) را این‌طور به پایان آورده است:
«هر که گفتار خویش نرم کند / دل بر او سنگ خاره گرم کند
هر کِش [= هر که او را] از جود و شرم نیست خبر / مرگش از زندگانی اولی‌تر
مرد را گرچه هست گوهرِ درد / نتوان خواند مطلق او را مرد
تا نگردد ز بندِ اینها فرد [= جدا] / که چه پوشید دی [= دیروز] و دوش [= دیشب] چه خورد» (همان)
ترجمه منظوم وصیت امام علی به امام حسین (علیهماالسلام)، ترجمه و سروده سید حسن غزنوی، ملقب به «اشرف»، با مقدمه و تصحیح جواد بشریف به همت انتشارات میراث مکتوب منتشر شده است و نگارنده در معرفی متن و نسخه‌های آن، از توضیح‌های مصحح ارجمندِ این اثر بهره برده است.
