ریاضیات در خدمت کاهش ریسک فعالیت‌های اقتصادی/از پتانسیل‌ها آن‌طور که باید استفاده نمی‌شود

به گزارش کسب و کار نیوز، با اشاره به این‌که همواره مسائلی در حوزه علوم اقتصادی و مالی وجود داشته که برای حل آن‌ها نیاز به ابزارهای گوناگون بوده است، اظهار کرد: در سه چهار دهه گذشته کل اقتصاد جهانی و ابزارهای ریاضی و آماری که ما به همراه داریم، از دو جهت تکامل یافتند و ابزارهای آماری که قبل‌تر در علم ژنتیک، پزشکی، فیزیک و مهندسی استفاده می‌شده، در علوم مالی و اقتصاد کاربرد پیدا کرده است؛ مسأله‌ای که وجود دارد این است که افرادی که رشته اقتصاد را می‌خوانند، معمولاً به راحتی نمی‌توانند مسائل ریاضی را حل کنند؛ ولی دانشجویانی که از علوم کامپیوتر، ریاضیات، فیزیک یا مهندسی وارد حوزه اقتصاد یا علوم مالی می‌شوند، توانایی این را دارند که یک‌سری از مسائل اقتصاد و علوم مالی را حل کنند که خود دانش‌آموختگان اقتصاد و علوم مالی قادر به حل آن‌ها نیستند.

وی در ادامه، ایجاد شاخه‌هایی بین رشته‌های علوم مالی و ریاضیات را نتیجه وجود مسائلی دانست که دانش‌آموختگان اقتصاد و علوم مالی قادر به حل آن‌ها نبودند و افزود: رشته‌هایی که حاصل ازدواج علوم مالی با ریاضیات یا علوم مالی با مهندسی بوده را “ریاضیات مالی” یا “مهندسی مالی” می‌گویند. حتی رشته‌ای به نام اکونوفیزیک هم وجود دارد که ترکیب روش‌های مکانیک آماری برای توصیف پدیده‌هایی است که در بازار می‌بینیم.

آرین ادامه داد: ریاضیات مالی در ابتدای قرن ۲۰ ابداع شد و بعد از آن پیشرفت‌های علم ریاضی باعث شد حرکت براونی توسط “نوربرت وینر” مدل‌سازی ریاضی شود. البته قبل از آن هم “آلبرت انیشتین” به این مبحث به صورت فیزیکی در مقاله خود اشاره کرده بود. به هر حال بعد از این پیشرفت‌ها در حوزه ریاضیات این پیشرفت‌ها به بازارهای مالی سرایت پیدا کرد. در حال حاضر تعداد زیادی از جوایز نوبل اقتصاد به افرادی تعلق گرفته که پیش‌زمینه ریاضی داشتند.

استاد دانشگاه خاتم درباره کاربرد مدل‌سازی ریاضی در مسائل اقتصادی، گفت: یکی از کاربردهای مدل‌سازی ریاضی در اقتصاد قیمت‌گذاری مشتقات مالی است. ما در مبحث مالی یک‌سری مشتقات داریم که این‌ها سهام یا اوراق مشارکت نیستند، بلکه درواقع اوراقی هستند که روی اوراق اصلی شکل می‌گیرند. قیمت‌گذاری این مشتقات کار ساده‌ای نیست و بسیار هم نیازمندیم که در کشور این‌ها را به صورت دقیق قیمت‌گذاری کنیم. معمولاً وقتی شخصی انتظار دارد در آینده یک ریسکی را متقبل شود، در صورت داشتن نیاز مالی می‌تواند به سمت مشتقات مالی بیاید و با وارد شدن به این قراردادها ریسکی که دارد را پوشش دهد؛ یعنی بحث پوشش ریسک مطرح است. ریاضیات برای پوشش ریسک دو ابزار جلوی پای ریاضیدانان مالی گذاشته است که از این ابزارها استفاده کنند و قیمت مشتقات مالی را تخمین بزنند. یکی از این روش‌ها معادلات با مشتقات جزئی است و دیگری آنالیز تصادفی یا قیمت‌گذاری ریسک خنثی است. این یک نمونه از کاربردهای ریاضیات برای قیمت‌گذاری مشتقات مالی است.

رئیس لابراتوار ریسک دانشگاه خاتم یکی دیگر از کاربردهای ریاضیات مالی در علوم مالی را مرتبط با یادگیری ماشینی دانست و افزود: فرض کنید شما می‌خواهید وضعیت الگوی خاصی را در بازار پیش‌بینی کنید؛ مثلاً در بازار از یک طیف بسیار وسیع سهام می‌خواهید نتیجه‌گیری کنید که کدام سهام حرکات مشابه‌ای دارند و کدام سهام حرکت غیرمشابه‌ای دارند. این پیش‌بینی در واقع توپولوژی داده‌کاوی است که درواقع یکی از شاخه‌هایی است که جدیداً شروع شده و پژوهشگران روی آن کار می‌کنند. یادگیری ماشینی شبکه‌های عصبی این پیش‌بینی‌ها، روش‌های جدیدی است که از ابزار آمار ریاضی و احتمال در آن‌ها استفاده می‌شود تا مساله‌هایی با داده‌های حجیم را مورد کنکاش قرار دهند.

جایگاه شغلی فارغ‌التحصیلان ریاضیات مالی

آرین با بیان اینکه مکان‌های مختلفی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان ریاضیات مالی وجود دارد، گفت: قطعاً بانک‌ها یکی از مقاصد اصلی فارغ‌التحصیلان ریاضیات مالی است؛ به جز بانک‌ها کارگزاری‌ها که مراکز ارائه خدمات به افراد مشغول در بازار سرمایه‌اند، یکی دیگر از مقاصد دانش‌آموختگان ریاضیات مالی است. علاوه بر آن‌ها شرکت‌های نوبنیان فین‌تک هم وجود دارد. واژه فین‌تک از دو واژه “فایننس” و “تکنولوژی” گرفته شده. در این شرکت‌های نوبنیان قراردادهای هوشمند تنظیم می‌شود که برای تنظیم این قراردادها به ریاضیدانان و مهندسان مالی نیاز است. مثال خوبی از این قراردادهای هوشمند چیزی است که در نرم‌افزارهایی است که به کاربر اجازه پرداخت می‌دهند، وجود دارد. مثلاً وقتی شما از نرم‌افزارهای حمل‌ونقل شهری استفاده می‌کنید، برنامه فقط زمانی به کاربر اجازه پرداخت می‌دهد که جی‌پی‌اس راننده، رسیدن به مقصد را نشان دهد و مسیر طی شده باشد.

وی فعالیت در صندوق‌های سرمایه‌گذاری را یکی دیگر از فرصت‌های شغلی پیش‌روی دانش‌آموختگان ریاضیات مالی معرفی کرد و افزود: در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مدیریت سبد سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد و هرقدر که سبد سرمایه‌گذاری بزرگ‌تر باشد، مدیریت آن سخت‌تر خواهد بود. حوزه پنجمی که فارغ‌التحصیلان ریاضی می‌توانند در آن به فعالیت مشغول شوند، مدیریت ریسک است. مدیریت ریسک در بانک‌ها، کارگزاری‌ها، شرکت‌های فین‌تک، شرکت‌های سبدگردانی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری کاربرد دارد و هرقدر هم که جلوتر برویم، مدیریت ریسک و مدیریت صنعت بیشتر با هم همراه می‌شوند.

استاد دانشگاه خاتم با بیان این‌که یکی از فواید علم در بازارهای جهانی همکاری ریاضیدانان مالی با اقتصاددانان برای سیاست‌گذاری‌هاست، اظهار کرد: ما به تازگی در دانشگاه خاتم لابراتوار ریسک را راه‌اندازی کردیم که این لابراتوار به صورت یک پل ارتباطی میان صنعت و دانشگاه عمل می‌کند. قطعاً این فعالیت‌هایی که در ریاضیات مالی انجام می‌دهیم، باید یک زمانی فایده خود را در بازارهای مالی و سیستم مالی ما نشان دهد. فرض کنید در حوزه‌ای از پزشکی کار کنید که هیچ کس از آن سودی نبرد، خب این فایده‌ای ندارد. حالا نکته‌ای که خیلی جالب است، این است که در کشورهای توسعه‌یافته هم به کرات دیده می‌شود که در دانشگاه‌ها افراد فعالیت‌های تحقیقاتی می‌کنند که در عمل هیچ فایده‌ای ندارد؛ این چیزی نیست که فقط مختص کشور ما باشد، این مشکل در همه کشورها و حتی کشورهای پیشرفته وجود دارد و فرد صرفاً برای چاپ مقاله این تحقیقات را انجام می‌دهد. ولی خوشبختانه ایران از نظر نیروی انسانی که آن را از سایر کشورها در منطقه متمایز می‌کند، شرایط خوبی دارد و امیدواریم که در آینده از این پتانسیل‌ها در کشور بیشتر استفاده شود و فارغ‌التحصیلان ریاضی مالی از دانشگاه‌های مختلف بتوانند در بازارهای سرمایه، بورس، بانک و بیمه نقش پررنگ‌تری داشته باشند.

آرین در پاسخ به سوالی درباره میزان علمی بودن روندهای مالی در بانک‌ها، بیمه و بورس و درنتیجه کاربرد عملی ریاضیات مالی در حوزه‌های اشاره‌شده، گفت: علمی بودن نسبی است. سه حوزه بانک، بورس و بیمه در حال حاضر به نسبت قابل توجهی در حال استفاده از مدل‌های کلاسیک هستند. یکی از ویژگی‌های خوبی که در حال حاضر در ایران وجود دارد، این است که بسیاری از این مدل‌های کلاسیک هم ترجمه شده‌اند و هم استادان تالیفاتی در این حوزه داشته‌اند و منابع مطالعاتی را در اختیار جامعه بازاری و بانکی قرار داده‌اند؛ اما قطعاً فضا برای پیشرفت‌های بیشتر چه در حوزه بازرسی‌ای که باید در مدیریت ریسک در بانک‌ها صورت بگیرد و هم‌چنین فعالیت‌هایی که باید در حوزه بازار سرمایه انجام شود تا سرمایه بیشتری وارد خود بورس شود، وجود دارد.

وی ادامه داد: یکی از دغدغه‌هایی که دوستان دارند، این است که بورس آن طور که باید و شاید نقدینگی جذب نکرده است، در واقع اگر بخواهیم نقدینگی سرگردان که به اقتصاد کشور لطمه وارد می‌کند، نداشته باشیم باید تلاش کنیم این نقدینگی جذب بورس شود. به نظر من تا این جایی که تا الان پیش رفتیم، سازمان‌ها به نسبت خوبی، استفاده از روش‌های علمی برای بازارگردانی را آغاز کرده‌اند و من خیلی امیدوار هستم که در دهه آینده بتوانیم بهتر و بهتر اقتصادمان را با روش‌های علمی جلو ببریم.

آرین درخصوص فعالیت‌های انجام شده در لابراتوار ریسک دانشگاه خاتم، گفت: این لابراتوار با حمایت مستقیم دکتر مجید قاسمی، رئیس دانشگاه خاتم شروع به کار کرده و در حال حاضر تعدادی از پژوهشگران داخل کشور در آن مشغول به کارند و همچنین ما از همکاری استادان دانشگاه‌های خارج از کشور هم برخورداریم. حدوداً ۵۰ درصد پروژه‌هایی که داریم، پژوهشی است و ۵۰ درصد دیگر پروژه‌ها صنعتی است؛ یعنی ما در واقع با دادن پروپوزال به بورس، شرکت‌های بانکی و بیمه از آن‌ها پروژه می‌گیریم. قسمت دوم کار به پژوهش مربوط است که بیشتر فعالیتی آکادمیک است؛ البته این را هم باید اعتراف کرد که خیلی از این پروژه‌های پژوهشی به هیچ‌عنوان در صنعت کاربردی ندارند و ما هم نمی‌خواهیم خودمان را گول بزنیم. به هر حال فعالیت‌های پژوهشی هم قسمتی از کار است. وقتی ادیسون توانست در آزمایش خود برای یکی از اختراعاتش موفق شود، می‌گفت من هزار بار سعی کردم و نشد؛ اما هر هزار بار برای خود ارزشمند بوده است. برخی از پروژه‌هایی که داریم، خیلی عملی‌تر است و برخی حالت تئوری دارد. ضمناً باید یادی از انجمن فین‌اکت کنم. لازم به ذکر است که دکتر آسا از دانشگاه لیورپول، دکتر پویانفر از دانشگاه خاتم، دکتر باستانی از دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان و دکتر کاظمی از دانشگاه خوارزمی در این لابراتوار حضور دارند.

به گفته رئیس لابراتوار ریسک دانشگاه خاتم، غالباً شرکت‌های خصوصی پروژه‌های خود را برای تحلیل در اختیار این لابراتوار قرار می‌دهند.

این استاد دانشگاه درباره استقبال دانشجویان از رشته ریاضیات مالی گفت: تا جایی که من متوجه شدم، استقبال از این رشته زیاد است و ما از لحاظ نیروی‌انسانی واقعاً کم نداریم. برای همین بچه‌ها خیلی استقبال می‌کنند؛ اما این را در نظر بگیرید که بچه‌ها ممکن است توانایی خیلی بالایی داشته باشند، اما در نهایت می‌خواهند ببینند چقدر آورده برای خود و خانواده‌هایشان دارد. مهم‌ترین دغدغه افرادی که در حوزه ریاضیات مالی مشغول فعالیت هستند، این است که چندان آورده مالی برایشان ندارد. اگر یکی از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس متخصص در حوزه بورس، بیمه و بانک بخواهند، به هیچ عنوان نمی‌توانند متخصصان را از میان مردم کشور خود بیابند، بلکه باید منبع انسانی را از اروپای غربی، آمریکا، ژاپن، هند و کشورهای دیگر وارد کنند. ولی خوشبختانه ما در این زمینه کمبود نداریم و هرچقدر هم جلوتر می‌رویم، بخش مدیریتی در شرکت‌های سرمایه‌گذاری در بانک‌ها بیشتر راغب می‌شوند که فعالیت‌های تحلیلی خود را به پژوهشگران ریاضیات مالی بسپارند. چون این‌ها قطعاً می‌دانند که اگر بخواهند مدیریت ریسک یا مدیریت سبد کنند، به افرادی نیاز دارند که نه‌تنها در حوزه تحلیل قوی هستند و می‌توانند برنامه‌های پیچیده کامپیوتری را بنویسند، بلکه اگر این شرکتها اشتباهی هم داشته باشند بتوانند ایراد آن‌ها را برطرف کنند. خدا رو شکر در این زمینه ما در حال پیشرفت هستیم.

انتهای پیام