طراحی مدل کسب و کار برای چابکی سازمان مطالعه موردی: شرکت خودروسازی سایپا)

چکیده
دستیابی به جایگاه رقابتی مناسب برای یک شرکت، فقط با کمک مدل مناسب کسب و کار امکان پذیر است. هدف این پژوهش، طراحی مدل کسب و کار مناسب برای چابکی سازمان در شرکت سایپا است. پژوهش حاضر رویکردی کبفی دارد و از نظریه برخاسته از داده ها استفاده می کند. پس از انتخاب هفت نفر از خبرگان شرکت سایپا با روش نمونه گیری هدفمند و مصاحبه نیمه ساختار یافته، داده ها گرد آوری شدند. سپس در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تحلیل شدند و در نهایت ۵۳ گزاره مفهومی اولیه از کدگذاری باز، ۱۸ گزاره مقوله ای از کدگذاری محوری و ۶ عامل اصلی از کدگذاری انتخابی، شناسایی شد. نتایج تأیید می کند مقوله اصلی فرایند، مدل کسب و کار است که با توجه به عوامل على (مانند قابلیت دسترسی فزاینده به فناوری، جهانی شدن بازارها و رقابت تجاری)، عوامل زمینه ای (مانند بستر سازی ساختاری و فرهنگی و عوامل محیطی (مانند عوامل اقتصادی، اجتماعی، بین المللی و بازار) شکل گرفته است و از طریق راهبردهای مشتری، بازاری محصول، قابلیت پویا، زنجیره ارزش و مالی، به سه دسته پیامد چابکی، تولید ثروت و کسب مزیت رقابتی پایدار منجر می شود. نتایج این پژوهش، اطلاعات محققان این حوزه را در زمینه أهداف، چالش ها و پیامدهای مدل کسب و کار چابک افزایش می دهد.

مقدمه
سازمان ها باید خود را با بازارهای در حال تغییر، غیر قابل پیش بینی و بسیار متنوع، رقابت جهانی فزاینده و تقاضاهای در حال تغییر مشتریان سازگار کنند. شرکت ها علاوه بر پیش بینی تغییرات محیط های سیاسی، اقتصادی – اجتماعی و بازار، باید بتوانند با توجه به این محیط ها تغییر کنند و با آنها انطباق با بند (۱ :۱۹۹۹ ,.Sharp et al). همچنین، با وجود کاربرد مدل های گوناگون کسب و کار در شرکت های مختلف جهان، هنوز این پرسش وجود دارد که سازمان ها چگونه می توانند به طور موفقیت آمیز در محیط های پیوسته در حال تغییر، پویا و غیر قابل پیش بینی کار کنند. مدل کسب و کار و چابکی سازمانی، مهم ترین و ضروری ترین مباحث امروزی به شمار می روند، زیرا اکنون در بازار رقابتی، نیاز مبرمی به توسعه و افزایش انعطاف پذیری و پاسخگویی سازمانی وجود دارد که از ارکان مهم چابکی محسوب می شوند. امروزه بسیاری از سازمانها و شرکتها با رقابت فزاینده پایدار و محیط نامطمئن روبه رو هستند و این مسئله به دلیل نو آوری های فناورانه، تغییر محیط بازار و نیازهای در حال تغییر مشتریان، شدت یافته است (خدامی و دیگران، ۱۳۹۱: ۲). پژوهش های بسیاری در مورد مدل کسب و کار انجام گرفته است، اما تاکنون در زمینه مدل کسب و کاری که به سرعت به نیاز های محیط پاسخ دهد، پژوهشی انجام نشده است.
همچنین بنا به نظر خبرگان، شرکت سایپا در چند سال اخیر با توجه به روند سریع تغییرات محیط، تغییر در نیازهای مشتریان، کاهش در آمدها و افزایش هزینه های شرکت به دلیل نبود چابکی در پاسخ به تغییرات، با بحران روبه رو شده است. بحران ها آسیب های زیادی به بدنه صنعت خودرو زده اند و همان طور که می بینیم، شرکت سایپا رتبه دوم تولید خودرو را از نظر سهم بازار بین دیگر شرکت های خودروساز ایرانی دارد. با توجه به نظر خبرگان شرکت سایپا، این شرکت مدل کسب و کار مکتوبی ندارد تا مشکلات را شناسایی کند، به تغییرات پاسخ دهد، برای شرکت مزیت رقابتی ایجاد کند، برای مشتریان، ارزشی متمایز داشته باشد و سبب افزایش در آمد و کاهش هزینه های شرکت شود. در نتیجه، این پژوهش قصد دارد با استفاده از نظریه داده بنیاد، مدل کسب و کاری با ویژگی های چابکی در شرکت خودروسازی سایپا
۱٫ Unpredictable change
طراحی مدل کسب و کار برای چابکی سازمان …
۲۷۵
طراحی کند. به این ترتیب، پرسش پژوهش این است که طراحی مدل مناسب کسب و کار برای چابکی سازمان در شرکت خودرو سازی سایپا چگونه است.

نتیجه گیری
سازمان های چابک به ابزار ها و روش هایی نو نیاز دارند که انعطاف آنها را در پاسخگویی به نیازها و تغییرات محیطی افزایش دهند؛ مانند مدل های کسب و کار مدیران باید راه های جدیدی را برای سازگاری با تغییرات بیابند. مقاله حاضر تلاش می کند با روش نظریه برخاسته از داده ها به مدل کسب و کاری با ویژگیهای چابک و پویا در راستای چابکی سازمان دست یابد. با بررسی مقاله ها و موضوعات مختلف در زمینه رویکردهای نوین به مدل کسب و کار، مشاهده می شود این رویکردها بسیار جدید هستند و در سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ رواج یافته اند. رویکرد مدل کسب و کار چابک که در این پژوهش محقق به دنبال طراحی آن با استفاده از روش کیفی نظریه داده بنیاد است، رویکردی جدید در نظر گرفته می شود که تا کنون در داخل و خارج از کشور به آن پرداخته نشده است. در تحقیق حاضر، پژوهشگران با مرور ادبیات مدل کسب و کار به این نتیجه رسیدند که در ادبیات بسیاری از مدل های کسب و کار، عوامل مشتری، محصول، بازار، زنجیره ارزش و مالی نقش مهمی را ایفا می کنند. با مطالعه مدل های کسب و کار از طریق رویکردهای مختلف و مطالعه قابلیت های پویا، بررسی تغییر و تحولات، وجود رقابت روزافزون و نبود اطمینان شرایط محیطی همچنین با توجه به تأثیر قابلیت پویا در حفظ بقای شرکت ها در محیط رقابتی امروز، می توان بعد قابلیت های پویا را نیز به عنوان یکی دیگر از ابعاد مدل کسب و کار در نظر گرفت
آنجورین و راوی (۲۰۱۲) در پژوهش خود، عنوان می کنند مدل کسب و کاری که شامل قابلیت های پویا باشد، ممکن است بر انعطاف پذیری و کارایی سازمان اثر بگذارد. توانایی سازمان برای ایجاد، پیاده سازی و حفظ مدل کسب و کار پویا به این بستگی دارد که سازمان چگونه می تواند قابلیت های پویای خود را افزایش دهد. در زمینه چابکی نیز، ویژگی های سرعت، شایستگی، انعطاف پذیری و پاسخگویی ابعادی هستند که در بسیاری پژوهش ها به آنها توجه شده است. از آنجا که قابلیت های پویا، پویایی و چابکی را با خود به همراه دارد، راهبرد مناسبی برای دستیابی به چابکی است، محقق با انجام مصاحبه های نیمه ساختار یافته و با استفاده از ادبیات گسترده و به کار گیری آنها در مصاحبه های خود، توانست برای اولین بار مدل مفهومی پژوهش حاضر را استخراج کند. احمد و ونگ (۲۰۰۷)، قابلیت نوآوری، سازگاری و ظرفیت جذب را از عامل های اصلی قابلیت پویا معرفی کردند. لاوسون و سامسون (۲۰۰۱) بیان می کند قابلیت پویا در تمام عملکردها از جمله توسعه محصول، تحقیق و توسعه، تولید، منابع انسانی و یادگیری سازمانی منعکس می شود
تغییرات موجود در محیط ملی و بین المللی و لزوم قابلیت دسترسی فزاینده به فناوری، افزایش رقابت و جهانی شدن بازارها، طراحی مدل کسب و کار را ضروری می کند. مدل کسب و کار باید ویژگی هایی را داشته باشند تا شرکت ها بتوانند از طریق آن، تغییرات و اقدامات رقبای خود را بشناسند و به واکنش مناسب و پاسخگویی سریع و منعطف در برابر این تغییرات، مبادرت ورزند. در پژوهش های جان و دیگران (۲۰۰۱)، محرک های تغییر در تولید، قابلیت دسترسی به فناوری و جهانی شدن بازارها مطرح شدند. همچنین، هوگوس (۲۰۰۹) معتقد بود توسعه فناوری به همراه جهانی شدن، بر رفتار مشتریان و رقبا و فرصت های کسب و حفظ مزیت رقابتی اثر می گذارند.
نتایج پژوهش نشان می دهد طراحی مدل کسب و کار مناسب در راستای چابکی سازمان، در مرحله اول، نیازمند بستر سازی ساختاری و بستر سازی فرهنگی مناسب برای طراحی و اجرای چنین الگویی است؛ ساختار و فرهنگی که پذیرای تغییرات مختلف باشد و به منظور واکنش به این تغییرات براساس مدل کسب و کار چابک خود، آماده باشد. فرزانه و دیگران (۱۳۹۰) به بررسی نقش ابعاد ساختار سازمانی در تسهیل چابکی پرداختند. به نظر آنها، سازمانی که به شکل چابک
طراحی شده باشد، ساختار سازمانی منحصر به فردی دارد. آنها معتقدند یکی از راه های چابکی سازمان ها، شکل دهی مناسب ساختار سازمانی است. آنها برخی متغیرهای ساختاری اثرگذار بر چابکی را کار گروهی، سطوح سازمانی، شراکت و یکپارچه سازی معرفی می کنند. رویکرد مدل کسب و کار چابک، رویکردی راهبردی است؛ بنابراین، در مرحله بعد، علاوه بر توجه به محیط داخلی، باید به محیط خارجی از جمله عوامل اقتصادی، اجتماعی، بین المللی و عوامل مربوط به بازار، در راستای تدوین راهبردهایی به منظور طراحی مدل کسب و کار برای چابکی سازمان توجه شود، استابس و کو کلین (۲۰۰۸) با بررسی مدل کسب و کار پایدار، عوامل اقتصادی و اجتماعی را همراه با قابلیت های داخلی، در مدل کسب و کار جای دادند. در این راستا، به منظور تسهیل دستیابی
طراحی مدل کسب و کار برای چابکی سازمان…
۲۸
به چابکی سازمانی از طریق طراحی مدل کسب و کار مناسب، راهبردهایی تدوین شده است که دارای اجزای مدل کسب و کار با ویژگی های چابکی از جمله مشتری، محصول، بازار، قابلیت پویا، زنجیره ارزش و بعد مالی است.
بر اساس یافته های پژوهش، پیامدهای طراحی مدل کسب و کار چابک عبارت اند از چابکی سازمانی، کسب ثروت و کسب مزیت رقابتی که ویژگی های سرعت، شایستگی، انعطاف پذیری و پاسخگویی را همراه با خلق ارزش برای شرکت و مشتریان در کوتاه ترین زمان و با کیفیتی مناسب، دربردارند.