امـرار معاش با شکلک و تنبک

شایلی قرائی

به گزارش کسب و کار نیوز، با نزدیکی هرچه بیشتر به ایام نوروز، شهر حال و هوای دیگری به خود می‌گیرد و رسوم قدیمی از پهن شدن بساط فروش اقلام سفره هفت‌سین از سمنو و سبزه در گوشه خیابان‌ها گرفته تا بازار داغ کاسبی حاجی‌فیروزها را شاهد هستیم. این افراد بیشتر مکان‌های پرتردد و شلوغ مانند چهارراه‌های اصلی و خیابان بازار بزرگ شهر که مردم این روزها بیشتر در آن حضور دارند را انتخاب می‌کنند و از این شلوغی استفاده کرده و با شاد کردن مردم برای خود درآمدزایی می‌کنند. 
اسماعیل که خود را به شکل حاجی‌فیروز درآورده و لباس قرمز به تن کرده و صورتش را حسابی زغال‌مالی کرده است، درباره مدل فعالیت خود در حالی که می‌خندد، به «کسب‌وکار» می‌گوید: این کار یک نوع کار فصلی به شمار می‌آید. از نامش پیداست، هنگامی که می‌گوییم «حاجی‌فیروزه، سالی یک روزه» یعنی فعالیت نهایتا به چند روز پایانی اسفند ما برمی‌گردد. وی ادامه می‌دهد: البته چند سالی است که از اواسط اسفندماه فعالیت‌مان را آغاز می‌کنیم و انصافا نتایج خوبی هم گرفته‌ایم. مردم به دلیل اینکه حال و هوای خرید و نو شدن سال را دارند به ما هم توجه می‌کنند. اسماعیل که در یکی از چهارراه‌های شمال غرب تهران حاجی‌فیروز شده است، گفت: درآمد در مناطق بالای شهر بیشتر است، چراکه کسانی در این مناطق زندگی می‌کنند که دست‌شان بیشتر از بقیه به دهان‌شان می‌رسد.  اسماعیل ۲۶ ساله دانشجوی سال آخر کارشناسی مدیریت بازرگانی است و در این باره توضیح می‌دهد: هر سال سر این چهارراه می‌ایستم و به همراه پسردایی کوچکم برای مردم تنبک می‌زنیم و به آنها نوید رسیدن بهار را می‌دهیم. چند سالی می‌شود که این چهارراه را انتخاب کرده‌ایم و اجازه می‌دهیم حاجی‌فیروزهای دیگر در این چهارراه فعالیت کنند. خوشبختانه از چند سال گذشته که از اواسط اسفند فعالیت خودمان را شروع کرده‌ایم درآمد خوبی نصیب‌مان شده است. اسماعیل میزان درآمد حاصل از این شغل موقتی را بالا توصیف کرده و ادامه داد: همان‌طور که در بالا اشاره کردم، بسته به جایی که فعالیت می‌کنید میزان درآمدزایی متفاوت است. من از چهارراه خودم راضی‌ام، چراکه سال گذشته روز بیست و هشتم اسفند توانستیم تا آخر شب یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان کاسبی کنیم. یادم نمی‌رود که یک پورشه‌سوار که جوانی هم‌سن و سال خودم بود ۲۰۰ هزار تومان به من و پسردایی‌ام پول داد.  وی همچنین گفت: به طور کلی روزانه حدود ۳۰۰ هزار تومان و با نزدیکی هرچه بیشتر به عید تا یک میلیون تومان درآمد کسب می‌کنیم و درآمد کسب‌شده از این راه بین دو نفرمان تقسیم می‌شود و پاسخگوی هزینه‌های آخر سال از قبیل خرید پوشاک و کرایه خانه‌مان می‌شود. حاجی‌فیروز دیگری در این باره می‌گوید: اوایل ماه آخر سال برای امرار معاش به دستفروشی مشغول بودم و با تمام شدن اجناس، لباس‌های حاجی‌فیروز را به تن کردم و از این راه کسب درآمد می‌کنم.  وی با بیــان اینـکه اکثر حاجی‌فیروز‌های سطح شهر همان متکدیان هستند، اظهار کرد: بیشتر متکدیان در پایان سال که بازار حاجی‌فیروز‌ها حسابی گرم می‌شود، ترجیح می‌دهند بـه جای تکـدی‌گری، لباس‌های مخصوص به تن کرده و با آوازخوانی و تنبک زدن درآمد بیشتری از این طریق کسب کنند. این حاجی‌فیروز درباره تهیه لباس مورد استفاده برای کار خود گفت از یک شلوار گرمکن قرمز به همراه پیراهن هم‌رنگ آن استفاده و با جلیقه مشکی و کلاه مقوایی خود را به حاجی‌فیروز‌های شهر شبیه می‌کند و در طول انجام کار، روی خود را سیاه می‌کند. با این تفاسیر نزدیک شدن به ایام نوروز موجب داغ شدن بازار اینگونه شغل‌های کاذب در گوشه و کنار شهر و به علاوه ایجاد یک منبع درآمد برای افراد بیکار می‌شود که با رسیدن نوروز این شغل‌ها برچیده شده و مجددا سکوت به شهر برمی‌گردد. 
این حاجی‌فیروز در رابطه با درآمد خود مبلغ مشخصی را اعلام نکرد، ولی با اعلام رضایت گفت درآمدش از این راه کفاف خرید شب عید و تهیه مایحتاجش را می‌دهد و روزهای پایانی سال با شلوغ شدن معابر در خیابان‌های شهر نیز همراه دو نفر از دوستانش به صورت گروهی به زدن تنبک و‌ساز مشغول شده و درآمدشان را تقسیم می‌کنند. وی درآمد گروهی در روز‌های پایانی سال را روزانه حدود ۲۰۰ هزار تومان و با نزدیکی هرچه بیشتر به عید تا یک میلیون و برخی روزها بیش از یک میلیون تومان اعلام کرد. 
گدایی باآبروی تحصیل‌کرده‌ها یا کاسبی از جیب مردم با شکلک درآوردن
فریبا بهمنش، جامعه‌شناس 
با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال برخی مشاغل که آنها را مشاغل کاذب می‌نامیم، در شهر رونق می‌گیرند. فعالیت در قالب حاجی‌فیروزها از آن دسته مشاغلی است که در یک ماه پایانی سال رونق دارند و متاسفانه با آمارهایی که گرفته شده، اکثر قریب به اتفاق آنها را قشر تحصیل‌کرده تشکیل می‌دهند. درست است که حاجی‌فیروزها نوید نو شدن و فرارسیدن فصل بهار را می‌دهند و برای شادابی جامعه و مردم لازم هستند، اما این مدل فعالیت اصلا وجود نداشته است. در زمان قدیم حاجی‌فیروزها در خیابان به راه می‌افتادند و با کوبیدن بر طبل‌ها و خواندن جملاتی که همگی درباره آنها آگاهی داریم نشاط را به مردم هدیه می‌کردند. امروزه این حاجی‌فیروزها با فعالیت بر سر چهارراه‌ها و خیابان‌های پررفت و آمد و با آویزان شدن از خودروهای مردم سعی دارند به زور هم که شده از آنها مبلغی را دریافت کنند و این حرکت با اصل این کار تفاوت بسیاری دارد. در آن زمان مردم به تمایل خود به حاجی‌فیروزهایی که به هیچ عنوان مزاحمتی برای آنها نداشتند، مبالغی را هدیه می‌دانند. 
حاجی‌فیروزهای امروزی اما در شهر می‌گردند و با شکلک درآوردن سعی می‌کنند از جیب مردم کسب درآمد کنند. این حاجی‌فیروزها صورت‌های تحول‌یافته و جدید هستند که ممکن است شکل گدایی هم به خود بگیرد. اصل شکل‌گیری این چیزها در نزدیک شدن به نوروز برای شادی مردم بوده است نه گدایی کردن. متاسفانه در این دوره، حاجی‌فیروز از مسیر اصلی خود منحرف شده و تبدیل به ابزار گدایی شده است. کودکان خیابانی یا جوانان تحصیل‌کرده که صورت خود را سیاه می‌کنند و با ظاهری رقت‌انگیز در چهارراه‌ها و خیابان‌ها با بیان بعضی الفاظ نامفهوم و بی‌معنی گدایی می‌کنند. ۹۰ درصد از حاجی‌فیروزهای امروزی در خیابان‌ها افراد متکدی و کودکان خیابانی یا تحصیل‌کرده‌هایی هستند که سعی در گدایی با آبرو دارند و مقطعی ظاهر کارشان را تغییر داده‌اند.