سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران یکی از انواع شاخص‌های قیمت است که به عنوان نماگری از وضعیت اقتصادی کشور در تهیه حساب‌های ملی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به گزارش کسب و کار نیوز به نقل ازخبرگزاری مهر، این شاخص معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارهای شهرنشین ایرانی به مصرف می‌رسد و وسیله‌ای برای اندازه‌گیری سطح عمومی قیمت‌ها در بازار خرده فروشی و یکی از بهترین معیارهای سنجش نرخ تورم و قدرت خرید پول کشور می‌باشد. همچنین این شاخص برای سنجش تأثیرات سیاست‌گذاری‌های اقتصادی بر سطح عمومی قیمت‌ها و در طرح‌ریزی برنامه‌های رفاهی و اجتماعی و تعدیل میزان مزد و حقوق‌ها، تنظیم قراردادها و حل بسیاری از دعاوی حقوقی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به تجدیدنظر در سال پایه، روابط عمومی بانک مرکزی در گفت و گو با علیرضا مقتدایی مدیرکل آمارهای اقتصادی این بانک، جزییات و مشخصات این تغییر را مورد کنکاش قرار داده است که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
لطفاً در ابتدا به صورت مختصرتاریخچه تغییر سال پایه در دوره های زمانی آمارهای اقتصادی را بیان فرمایید.
تهیه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی دارای سابقه تاریخی طولانی است و در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۵ بر مبنای ضرایبی که از بررسی بیش از ۶۰۰ خانوار نمونه در ۷ شهر بزرگ کشور به دست آمده بود، محاسبه شد که این ضرایب تا تجدید نظر بعدی که در سال ۱۳۳۸ انجام گرفت، ثابت باقی ماند.
در تجدید نظر سال ۱۳۳۸ تعداد خانوارهای نمونه که ترکیب هزینه‌های آنها مبنای محاسبه ضرایب اهمیت شاخص قرار گرفت به ۳۲۳۷ خانوار و تعداد شهرهای نمونه به ۳۲ شهر افزایش یافت و در تعاریف و مفاهیم و روش محاسبه برخی از گروه‌های شاخص تجدید نظر اساسی به عمل آمد.
تا سال ۱۳۴۸، محاسبه این شاخص بر اساس وزن‌هایی که در سال ۱۳۳۸ به‌دست آمده بودند ادامه یافت و در این سال با توجه به تغییرات قابل ملاحظه‌ای که در الگوی مصرف خانوارها و ترکیب هزینه‌های آنان پدید آمده بود، تغییر سال پایه الزامی بود. لذا با استفاده از نتایج حاصل از بررسی حدود ۵۰۰۰ خانوار نمونه در سطح ۳۵ شهر کشور، ضرایب اهمیت جدیدی بر اساس ترکیب هزینه‌های مصرفی خانوارهایی که هزینه سالانه آنان بین ۵۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ ریال بود، به‌دست آمد. این بررسی حدود ۷۴ درصد کل خانوارهای شهرنشین کشور را در سال ۱۳۴۸ در بر می‌گرفت. خانوارهایی که از مجموعه مورد بررسی خارج شدند، عبارت بودند از خانوارهایی که هزینه سالانه آنها کمتر از ۵۰۰۰۰ ریال (۲۲ درصد کل خانوارها) و بیشتر از ۵۰۰۰۰۰ ریال (۴ درصد کل خانوارها) بود. در این تجدید نظر برای محاسبه شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی، ۲۶۵ قلم کالا و خدمت از سبد مصرفی خانوارها انتخاب شد.
در سال ۱۳۵۳ با افزایش تعداد شهرهای کشور و بالا رفتن قدرت خرید مردم در اثر افزایش درآمدهای ناشی از فروش نفت و ورود حجم وسیعی از کالاهای وارداتی مصرفی به کشور، رفتار مصرفی خانوارهای شهرنشین دگرگون شد و با تحولات اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی در جامعه، لزوم تجدید نظر جامع دیگری در شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی احساس شد. با توجه به این نکات مقرر شد شاخص مذکور در سطح استانی تهیه و منتشر شود. لذا از بررسی حدود ۹۰۰۰ خانوار نمونه در سطح ۷۴ شهر کشور و ترکیب هزینه‌های آنان، ۳۱۳ قلم کالا و خدمت انتخاب شد. از آنجا که در تجدید نظر سال ۱۳۵۳ تعداد شهرهای نمونه از ۳۵ شهر به ۷۴ شهر گسترش یافته بود، شاخص قیمت نیز در سطح وسیع‌تری از مجموعه شهرها محاسبه و منتشر شد، ولی به علت عدم وجود امکانات لازم در زمان مذکور، انتشار استانی نتایج محاسبات شاخص تا دوره تجدید نظر بعدی به تعویق افتاد.
این تغییراتی که اشاره کردید برای قبل از انقلاب است، تغییرات در سال پایه بعد از انقلاب در چه سال هایی انجام شده است؟
نخستین تجدید نظر در شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۶۱ انجام گرفت. در این سال تعداد ۳۰۲ قلم کالا و خدمت بر اساس نتایج بررسی هزینه و درآمد ۱۵۰۰۰ خانوار نمونه در سطح ۷۸ شهر و با توجه به الگوی مصرف خانوارهای شهری که هزینه سالانه آنها کمتر از ۶۰۰۰۰۰۰ ریال بود انتخاب شدند. در این تجدید نظر شاخص در سطح هر یک از ۲۴ استان کشور منتشر شد. از ترکیب شاخص استان‌های مختلف، شاخص کل مناطق شهری کشور به دست آمد. شهرهای نمونه به سه گروه شهرهای بزرگ، شهرهای خود منتخب و شهرهای کوچک تقسیم شدند.
در سال ۱۳۶۹ با پایان یافتن جنگ و تغییر شرایط اقتصادی، ضرورت تجدید نظر در سال پایه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی مشاهده گردید و از نتایج حاصل از بررسی حدود ۱۳۰۰۰ خانوار نمونه در ۸۲ شهر و ترکیب هزینه‌های آنها، تعداد ۳۱۳ قلم کالا و خدمت انتخاب شد. قابل ذکر است که در این تجدید نظر کل خانوارهای نمونه شهری مشمول محاسبه شاخص قرار گرفتند و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در ۲۵ استان منتشر شد.
در تجدید نظر سال ۱۳۷۶ هزینه و درآمد حدود ۱۰۰۰۰ خانوار نمونه در سطح ۷۲ شهر نمونه، مورد بررسی قرار گرفت و تعداد ۳۱۰ قلم کالا و خدمت برای محاسبه شاخص انتخاب شد. در این تجدید نظر نیز کل خانوارهای نمونه شهری مشمول محاسبه شاخص قرار گرفتند. شاخص مذکور در ۲۸ استان کشور، و برای گروه‌های مختلف شهری شامل شهرهای بزرگ، متوسط و کوچک محاسبه شد.
در تجدید نظر سال۱۳۸۳ بر اساس پیشنهاد SNA۱ (ویرایش سال ۱۹۹۳) طبقه‌بندی اقلام مشمول شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی به طبقه‌بندی۲ COICOP تغییر یافت و به علت اعمال این تغییر، تعداد گروه‌های اصلی مشمول شاخص از ۸ گروه در طبقه‌بندی قبل (بر اساس طبقه‌بندی SNA ویرایش سال ۱۹۶۸) به ۱۲ گروه افزایش پیدا کرد. در این سال از نتایج حاصل از بررسی حدود ۱۳۰۰۰ خانوار نمونه در ۷۵ شهر و ترکیب هزینه‌های آنها، تعداد ۳۵۹ قلم کالا و خدمت از سبد مصرفی خانوارها انتخاب شد. شاخص مذکور در سال پایه ۱۳۸۳ در۳۰ استان کشور و برای گروه‌های مختلف شهری شامل شهرهای بزرگ، متوسط و کوچک و به تفکیک کل شهرهای مورد بررسی نیز محاسبه شد.
گفته می شود تجدیدنظر سال پایه ۱۳۹۰ ویژگی های متفاوتی نسبت به سایر تجدیدنظرهای سال های گذشته داشته است، ویژگی های بارز این تغییر در سال ۱۳۹۰ چه مواردی بوده است؟
در تجدید نظر سال ۱۳۹۰ از نتایج حاصل از بررسی حدود ۱۶۰۰۰ خانوار نمونه در ۷۹ شهر و ترکیب هزینه‌های آنها تعداد ۳۸۵ قلم کالا و خدمت از سبد مصرفی خانوارها انتخاب گردید. از ویژگی‌های تجدید نظر سال ۱۳۹۰ می‌توان به اتصال شهرهای مورد بررسی از طریق پایگاه داده های تحت وب به مرکز، استفاده از نرم‌افزارهای جدید در اجرای مراحل مختلف طرح، تهیه و به روزآوری نقشه‌های هم مقیاس علی رغم رشد و گسترش شهرها و تطابق هرچه بیشتر روش ها و فرآیندها با استانداردهای بین المللی اشاره کرد.
