صنایع غذایی جزو معدود صنایع کشور ما به شمار میرود که به دلیل اتکای این صنایع به محصولات کشاورزی خاص اقلیم ایران و فرهنگ غذایی غنی و اصیل کشورمان، پتانسیل تولید صادراتمحور را دارد، اما توسعه این صنایع و بهرهمندی از فرصتهای بازار داخلی و خارجی با چالشهای جدی نیز مواجه است.
مجتبی کاوه - مونا حیدری
به گزارش کسب و کار نیوز، صنایع غذایی جزو معدود صنایع کشور ما به شمار میرود که به دلیل اتکای این صنایع به محصولات کشاورزی خاص اقلیم ایران و فرهنگ غذایی غنی و اصیل کشورمان، پتانسیل تولید صادراتمحور را دارد، اما توسعه این صنایع و بهرهمندی از فرصتهای بازار داخلی و خارجی با چالشهای جدی نیز مواجه است. مهدی کریمیتفرشی، رئیس هیاتمدیره تعاونی تولیدکنندگان مواد غذایی در گفتگو با «کسبوکار» چالشهای مختلف این صنعت را در ابعاد مختلف بررسی و تحلیل کرده است.
صنایع غذایی ما سالهای طولانی با مشکل بستهبندی غیرجذاب و متنوع نبودن محصولات دست و پنجه نرم کردهاند. آیا این مشکلات در حال برطرف شدن هستند؟
با رشد و گسترش وسایل ارتباطجمعی و افزایش ارتباط مردم با اقصی نقاط جهان نیاز و توقع افراد جامعه از یک محصول با بستهبندی جذاب و مطلوب و باکیفیت افزایش یافته است. قطعا صنایع غذایی کشور برای حضور موفق در بازارهای جهانی و رقابت با برندهای بزرگ ناگزیر به رشد و پیشرفت در صنعت بستهبندی مطابق با استانداردهای جهانی است و باید توسعه فناورانه بستهبندی در دستور کار جدی تمامی برندها قرار گیرد. ضمن اینکه بازار رقابتی داخل نیز تولیدکنندگان را ترغیب به رشد و نوآوری در بستهبندی میکند و این به نوعی احترام به خواست و رشد دانش و کیفیت زندگی مردم است. خوشبختانه در سالهای اخیر از رشد خوبی در این زمینه برخوردار بودهایم که با افزایش سطح دانش و فناوری و حضور در نمایشگاههای بینالمللی و درک درست از فناوریهای روز دنیا بیتردید قدمهای موثرتری برداشته خواهد شد. همچنین با پیوستن ایران به سازمان جهانی بستهبندی (wpo) افق روشنی به روی صنعت بستهبندی کشور گشوده شده است که باید از این فرصت به نحو شایستهای بهرهگیری شود.
از نظر استفاده از محصولات ویژه کشاورزی کشور در صنایع غذایی (محصولاتی مثل زعفران، پسته، خرما و... که در تولید آنها مزیت داریم) در چه وضعیتی هستیم؟
پسته، زعفران، خشکبار و صنایع تبدیلی از جمله پتانسیلهای مثبت صادراتی کشور محسوب میشود که با برنامهریزی دقیق میتوان از آنها به عنوان اقلام صادراتی جایگزین نفت بهرهبرداری کرد. متاسفانه با وجود اینکه در تولید این محصولات از پتانسیل بسیار خوبی برخوردار بودهایم، ولی به دلیل فرصتسوزی ما، برخی کشورها گوی سبقت را از ما ربودهاند. با ورود پسته آمریکایی با قیمت کمتر به بازارهای بینالمللی، صادرات پسته ایرانی نیز امسال در مقایسه با سال گذشته 44 درصد کاهش یافت و از 382 میلیون دلار صادرات در نیمه نخست سال 95 با 63 میلیون دلار کاهش به کمتر از 219 میلیون دلار در نیمه نخست امسال رسیده است. کشور ما باید در جهت تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی روی این محصولات و صادرات آنها تمرکز بیشتری داشته باشد تا بتواند حضوری چشمگیر و پرقدرت در بازارهای جهانی داشته باشد و این مهم بهشدت به توسعه و رشد صنعت بستهبندی و کیفیت مطابق با استانداردهای جهانی وابسته است.
بحث سلامت و ارگانیک بودن محصولات غذایی در سالهای اخیر مورد توجه مردم قرار گرفته است. آیا صنایع غذایی به این نیاز و خواست جامعه پاسخ و واکنش مناسبی داشتهاند؟
بعد از انقلاب صنعتی تولید مواد غذایی وارد روشهایی شد که هزینه آن را سلامت مردم، اکوسیستم و منابع طبیعی پرداختند و نتیجه آن هم سونامی سرطان، آلودگی آب، خاک، هوا و... شد. با افزایش شناخت و استقبال مردم از محصولات ارگانیک، طبیعی و سالم متاسفانه سوءاستفادههای زیادی از نام ارگانیک صورت گرفته و برخی تولیدکنندگان محصولات مختلفی را با نام ارگانیک به بازار عرضه میکنند. مصرفکنندگان باید دقت کنند فقط محصولاتی به عنوان ارگانیک شناخته میشوند که مراحل بازرسی و نظارت را از طرف سازمانهای مربوطه گذرانده و گواهی ارگانیک دریافت کرده باشند. خوشبختانه با رشد آگاهی مردم تمایل آنها به مصرف محصولات سلامتمحور و ارگانیک بیشتر شده و تولیدکنندگان نیز با توجه به این نیاز جامعه در حال برداشتن قدمهای موثری هستند.
مسائل کلان اقتصاد کشور – مثل نرخ ارز، تحریم، سیاستگذاریهای دولتی مثل نرخ سود تسهیلات بانکی و سیاستهای مالیاتی، تعرفههای واردات - چه اثری بر صنایع غذایی داشته است؟
باید به نوعی از صنایع غذایی داخلی حمایت به عمل آید تا این صنایع توان رقابت در بازارهای جهانی را داشته باشند. نوسانات بالا در نرخ ارز میتواند چالش جدی در رابطه با بالا رفتن قیمتها و نابهسامانی نظام قیمتگذاری ایجاد کند و این عوامل میتواند در نرخ تورم تاثیرگذار باشد. برای جلوگیری از مشکلات باید نرخ شناور ارز مدیریتشدهای در کشور داشته باشیم. اصلاح نظام بانکی، اصلاحات فضای کسبوکار و رقابت در بازار و توانمندسازی بخش خصوصی از مولفههای بسیار مهم و تاثیرگذار در رشد اقتصادی پایدار است. اعطای تسهیلات با تعرفه تولید به واحدهای تولیدی به ویژه واحدهای کوچک و متوسط و بنگاههای اقتصادی زودبازده در صورتی که روند صعودی و ادامهداری داشته باشد میتواند به خروج تولید از رکود و توسعه صنعت کمک کند. بهبود تعرفه واردات و تمهیدات گمرکی و هزینه حملونقل، اصلاح نظام توزیع سنتی و عدم قیمتگذاری اجباری که منجر به حضور رقابتی در بازار و بهبود قدرت خرید مردم میشود از مولفههای موثر در رشد و رونق صنعت محسوب میشود. بسیاری از مواد اولیه غذایی ناگزیر است که از دیگر کشورها تامین شود و افزایش نرخ ارز بهشدت تولیدکنندگان را تحتفشار قرار میدهد، به ویژه اینکه تولیدکننده مجبور است مواد اولیه و ملزومات خود را با نرخ بالای ارز وارد کند و این قطعا هزینه تولید و قیمت تمامشده محصول را بالا میبرد. البته تاثیر افزایش نرخ ارز پس از یکسانسازی در تقویت صادرات و درآمدهای ارزی صادرکنندگان و ورود این ارز حاصل از صادرات به سیستم بانکی یک روی دیگر سکه است که شاید بتواند در کنترل قیمت موثر باشد. در طول سالهای تحریم و پس از برجام، تولیدکنندگان و تامینکنندگان صنعت غذا همواره کوشیدهاند با وجود تمام ناملایمات و مشکلات عدیده اقتصادی کمر خم نکنند و حفظ کیفیت محصولات غذایی و سلامت جامعه را در اولویت قرار داده و غذای سالم و با قیمت معقول و در توان مردم جامعه را بر سر سفرههای مردم قرار دهند، ولی بیشک به دلیل حساسیت این صنعت، رفع موانع و مشکلات اقتصاد و نوسانات بازار نیاز به نگاه ویژهای از سمت دولت و مسئولان دارد.
یکی از الزامات رشد صنایع غذایی، وجود نظام توزیع و پخش کارآمد برای محصولات صنایع غذایی است. آیا سیستم توزیع و پخش کشور ما چنین کیفیتی دارد یا همچنان به روشهای سنتی و نه چندان کارآمد توزیع و پخش متکی هستیم؟
بدنه نظام توزیع کالا و خدمات در کشور به شکل سنتی است که با توجه به اهمیت آن، باید به سمت مدرن شدن سوق پیدا کند. نظام توزیع کالا و خدمات از بخشهای مهم در اقتصاد کشورها به شمار میرود، چراکه از یک طرف کالاها و خدمات را در اختیار مصرفکنندگان قرار میدهد و از طرف دیگر اطلاعات و نقدینگی را به بخشهای تولیدی ارائه میکند. علاوه بر نقش پراهمیت نظام توزیع مطلوب کالا و خدمات در حمایت از مصرفکنندگان، رشد و توسعه بخشهای تولیدی در یک اقتصاد پویا نیز مستلزم وجود نظام توزیع کارآمد است. برای تغییر وضعیت در نظام سنتی توزیع، حضور جدی دولت به عنوان سیاستگذار و نظام بانکی ما به عنوان حامی ضروری است و این در درجه اول به اصلاح زیرساختها و بسترهای موجود نیازمند است.