فرابورس ایران مهد نخستین‌های بازار سرمایه کشور

به گزارش کسب و کار نیوز به نقل از فرابورس ایران، روزها، ماه‌ها و سال‌ها گذشت تا «فرابورس ایران» در یک خانواده بزرگ دهمین سال تولد خود را با شادمانی جشن گیرد، نهاد خودانتظامی که ۲۲ آبان ۱۳۸۷ تاسیس شد و فعالیت رسمی خود را با کمترین منابع از ۶ مهر ۱۳۸۸ آغاز کرد. فرابورس که طی این سال‌ها از کوران رخدادهای سخت و سهل بسیاری عبور کرده، امروز و در سالگرد افتتاح خود توانسته است با رشد و توسعه سریع خود در دو بعد بازار سهام و اوراق و راه‌اندازی بازارها و ابزارهای مالی و معاملاتی مختلف نقش مهم و اثرگذاری در تامین مالی بخش‌های متنوعی از اقتصاد همچون صاحبان صنایع، دولت، خریداران مسکن، صاحبان ایده و اختراع و … ایفا کند.
در حال حاضر ۹ بازار و تابلو معاملاتی شامل بازارهای اول، دوم، سوم، پایه الف، پایه ب، پایه ج، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و در نهایت بازار مشتقه در فرابوس ایران به فعالیت مشغولند و نماد معاملاتی حدود ۲۸۰ شرکت در بازارهای مختلف این بورس در حال معامله است. در همین حال در بازار ابزارهای نوین مالی نیز صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)، صندوق‌های جسورانه (VC)، اوراق تامین مالی استاندارد، اوراق تامین مالی واجد شرایط خاص، اسناد خزانه اسلامی و اوراق تسهیلات مسکن مورد معامله قرار می‌گیرند که بسیاری از آن‌ها برای نخستین بار توسط فرابورس به مخاطبان و ذی‌نفعان مختلف معرفی شده‌اند، از این رو فرابورس را می‌توان مهد نخستین‌های بازار سرمایه نیز دانست که هر روز در تلاش است دریچه جدیدی از روش‌های نوین تامین مالی را به روی مخاطبان بی‌شمار خود بگشاید.
فرابورس از دریچه سال‌شمار
در نخستین سال از آغاز فعالیت، دستورالعمل پذیرش و عرضه اوراق بهادار و دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در فرابورس تصویب و ابلاغ شد. همچنین ۴ شرکت در این بورس پذیرش و ۴ شرکت عرضه شد تا بازار فرابورس به طور رسمی زنگ افتتاح خود را در این سال به صدا درآورد.
یک سال گذشت، فرابورس در سال ۱۳۸۹ اوراق گواهی حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن را پذیرش و بیش از گذشته زمینه را برای خانه‌دار شدن بسیاری از مردم تسهیل کرد به طوری که امروز شاهدیم از زمانی که معاملات این اوراق در فرابورس آغاز شده تاکنون مبلغی افزون بر ۳۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان تسهیلات توسط بیش از ۷۴۵ هزار نفر متقاضی خرید مسکن استفاده شده و این تعداد را خانه‌دار کرده است.
در همین سال بود که بازار سوم که امروز کارکردهای متفاوتی را همچون سامانه بازاریابی مذاکره ادغام و تمیلک، بازار دارایی فکری و پذیره‌نویسی شرکت‌های در شرف تاسیس در دل خود جای داده است، راه‌اندازی شد. در این میان پذیرش ۲۸ شرکت و عرضه و گشایش نماد ۹ شرکت از دیگر دستاوردهایی است که این نهاد خودانتظام توانست تا پایان سال ۱۳۸۹ برای خود رقم بزند.
پایان سال ۱۳۹۰ است، حالا فرابورس بیش از گذشته در میان عموم مردم، فعالان بازار سرمایه، خریداران مسکن و صاحبان صنایع شناخته شده و بنگاه‌های اقتصادی بیشتری برای پذیرش در آن به صف شده‌اند. در همین حال تلاش‌ها برای راه‌اندازی بازارها و ابزارهای جدید تامین مالی نیز بیش از پیش از سوی فرابورسی‌ها در حال انجام است که ماحصل آن به افتتاح بازار دوم، راه‌اندازی بازار ابزارهای نوین مالی، راه‌اندازی بازار پایه و تصویب دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در بازار پایه می‌انجامد. در این سال همچنین ۳۲ شرکت در بازار فرابورس پذیرش و نماد ۵۱ شرکت عرضه و گشایش می‌یابد.
در پایان سال ۱۳۹۱ بازار مذاکره اوراق با درآمد ثابت راه‌اندازی و نخستین صکوک مرابحه برای اولین بار در بازار سرمایه توسط فرابورس پذیره‌نویسی شد. پذیرش ۱۷ شرکت و عرضه و گشایش نماد ۲۸ شرکت نیز از دیگر عناوین عملکردی فرابورس در این سال به شمار می‌رود.
سال ۱۳۹۲ آغاز شده و فرابورس روند رشد و توسعه را با سرعت بیشتری گرفته است. درست در همین سال است که برنامه استراتژیک فرابورس تدوین و از شاخص کل این بورس (IFX) به عنوان نمادی برای نشان دادن کارآمدی این بازار رونمایی می‌شود.
رونمایی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بازار سرمایه و راه‌اندازی و پذیره‌نویسی ۳ صندوق (ETF)، پذیرش ۳۰ شرکت و عرضه و گشایش نماد ۷۸ شرکت در پایان همین سال، حرکت در امتداد همان مسیری است که فرابورس برای گسترش دامنه نفوذ خود در بازار سرمایه و بخش صنعت و اقتصاد کشور در پیش گرفته است. این بورس در گذر از پنجمین سال از تاسیس خود در بعد بین‌الملل نیز تلاش و برنامه‌ریزی می‌کند که نتیجه آن به عضویت در فدراسیون بورس‌های اروپایی و آسیایی (FEAS) و عضویت در کانون بورس‌های عضو سازمان همکاری‌های اسلامی (OICE) در سال ۱۳۹۲ می‌انجامد.
نخستین گام برای تامین مالی نوآوری
در مسیر عمر چند ساله فرابورس ایران، سال ۱۳۹۳ را باید پایه‌گذاری نخستین قدم‌ها برای تامین مالی نوآوری در این نهاد خودانتظام و البته بازار سرمایه قلمداد کرد؛ چراکه در یازدهم خرداد ماه سال ۱۳۹۳، فرابورس با راه‌اندازی بازار دارایی فکری، اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری را به یک مسیر مشخص هدایت کرد تا از این رهگذر صاحبان ایده و نوآوری، مخترعان و مبتکران بتوانند در فضایی شفاف و رقابتی، دارایی فکری خود را با قیمت مناسب در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند و از این طریق تامین مالی شوند. از آن زمان تاکنون تعداد ۲۹۹ اختراع، طرح صنعتی و علامت تجاری در فهرست عرضه‌های بازار دارایی فکری قرار گرفته و ارزش معاملات این بازار نیز به حدود ۶۰ میلیارد ریال رسیده است.
همانطور که اشاره شد فرابورس مهد نخستین‌های بازار سرمایه است، در سال ۱۳۹۳ شاهد پذیره‌نویسی نخستین صندوق زمین و ساختمان نیز در فرابورس بودیم که آذرماه ماه ۱۳۹۶ از پروژه این صندوق تحت عنوان «نسیم» با حضور وزیر راه‌ شهرسازی بهره‌داری شد. آنطور که امیر هامونی مدیرعامل فرابورس در مراسم بهره‌برداری از پروژه این صندوق عنوان کرد، برنامه‌ریزی و تمرکز روی صندوق نسیم، تقریبا از اوایل سال ۱۳۹۳ آغاز شد و پروژه ساختمانی آن که از نوع مسکونی بود برای ساخت ۶۰ واحد بنا بر سرمایه جذب شده از طریق پذیره‌نویسی برنامه‌ریزی شد که سال ۹۶ به بهره‌برداری رسید. این صندوق‌ها فرصت را برای علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری با هر میزان سرمایه هموارتر کرد.
در سال ۱۳۹۳ همچنین امیدنامه نخستین صندوق سرمایه‌گذاری نوآورانه در فرابورس تدوین شد و ۲ صندوق قابل معامله و ۱۰ فقره اوراق با درآمد تضمین شده نیز در بازارها پذیره‌نویسی شد. در این میان پذیرش ۳۵ شرکت و عرضه و گشایش ۳۹ شرکت نیز از روند فراینده اقبال صاحبان بنگاه‌های اقتصادی برای حضور در بازار فرابورس و تامین مالی از طریق سازوکارهای مختلف آن حکایت دارد.
قدم بلند دولت برای تامین مالی از طریق سازوکارهای فرابورس
سال ۱۳۹۴ برای فرابورسی‌ها پرکارتر از گذشته ادامه می‌یابد. بخش‌های بیشتری از اقتصاد برای تجهیز منابع مالی راه خود را به سمت فرابورس کج کرده‌اند و بازارها و ابزارهای معاملاتی جدیدی برای برآورده کردن سلایق متفاوت سرمایه‌گذاری باید پا به عرصه ظهور بگذارند.
در این سال دستورالعمل پذیرش شرکت‌های کوچک و متوسط با دو تابلو رشد و دانش‌بنیان در بازار SME تدوین و برای نخستین بار پای اسناد خزانه اسلامی به بازار فرابورس باز می‌شود. بدین ترتیب تلاش‌های فرابورس در زمینه تامین مالی اقتصاد دانش‌بنیان در حالی است که این بورس همچنین حضور بازار بدهی را در کنار بازار سهام و سایر بازارها و ابزارها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر می‌داند. بنابراین اسناد خزانه اسلامی که بعدا پای سرمایه‌گذاران خارجی نیز به معاملات آن باز شد، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای بازار بدهی ایران به شمار می‌رود که از مهرماه ۹۴ از کانال فرابورس وارد بازار سرمایه کشور شد و از طریق آن تامین مالی گسترده‌ای برای دولت رقم خورد. از سال ۹۴ تا کنون، بیش از ۶۰ فقره اسناد خزانه اسلامی در نمادهای مختلف و سررسیدهای کوتاه‌مدت یا بلندمدت به ارزش بیش از چندین هزار میلیارد ریال در بازار فرابورس پذیرش ‌شده است که معاملات ثانویه این اوراق از طریق بازار فرابورس منجر به تامین منابع مالی لازم برای کاهش بدهی دولت به پیمانکاران و افزایش شفافیت مالی دولت شده و همچنین نقش مهمی در کاهش استقراض دولت از سیستم بانکی ایفا کرده است.
از طرف دیگر در سال ۱۳۹۴ در حالی که ۲۳ شرکت در بازارهای اول و دوم پذیرش شدند، نماد ۱۳ شرکت نیز در بازار پایه درج شد و عرضه و گشایش نماد ۲۶ شرکت در سه بازار اول، دوم و پایه صورت گرفت و ۳ نماد از فرابورس ایران به بورس تهران انتقال یافت. فرابورسی‌ها طی این سال همچنین به پذیرش ۵ صندوق‌ سرمایه‌گذاری قابل معامله، یک صندوق زمین و ساختمان دیگر، ۱۴ فقره اوراق با درآمد تضمین شده، انجام ۱۵ معامله یکجا در بازار سوم و برگزاری ۴۳ جلسه عرضه عمده و یکجا و انجام ۱۰ معامله خارج از ساعت مبادرت ورزیدند.
دور تند تلاش‌ها برای اثرگذاری بیشتر فرابورس در عرصه اقتصاد ملی
فرابورس ایران سال ۱۳۹۵ را پربارتر از پیش پشت سر می‌گذارد. در این سال عضویت فرابورس در مجمع جهانی بورس‌ها به ارمغان می‌آید و بازارها و ابزارهای متنوعی راه‌اندازی می‌شوند. افتتاح بازار شرکت‌های کوچک و متوسط و عرضه سهام ۲ شرکت در این بازار، پذیره‌نویسی و آغاز معاملات نخستین اوراق رهنی (MBS) بازار سرمایه ایران به ارزش ۳ هزار میلیارد ریال، رونمایی از نخستین صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه برای تامین مالی نوآوری و پذیره‌نویسی ۲ صندوق VC، تفکیک هسته سامانه معاملات فرابورس ایران از بورس تهران، تصویب و پیاده‌سازی دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بازارهای پایه، تصویب دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله سهام در بورس و فرابورس، پذیرش ۱۱ فقره صکوک اجاره، ۹ فقره صکوک مرابحه، یک فقره اوراق مشارکت به ارزش مجموع بیش از ۵۱ هزار میلیارد ریال و ادامه فرایند جذب بنگاه‌های اقتصادی در بازارهای سهام فرابورس که شامل پذیرش ۲۶ شرکت در بازارهای اول و دوم، درج ۷ شرکت در بازار پایه و پذیرش ۱۱ شرکت در تابلوهای بازار SME، در مجموع عرضه و گشایش نماد ۱۸ شرکت در بازارهای فرابورس، اهم اقداماتی به شمار می‌روند که فرابورسی‌ها در پایان سال ۱۳۹۵ برای به ثمر رساندن آن‌ها جشن گرفتند.
در پایان سال ۱۳۹۶ نیز فرابورس در ادامه تلاش‌های خود برای افزایش دامنه تامین مالی اقدام به پذیرش اوراق جدیدی کرد که از آن جمله می‌توان به انتشار نخستین صکوک منفعت، اوراق اجاره سهام و اوراق تامین مالی به پشتوانه وثیقه سهام در بازار سرمایه کشور اشاره کرد. در این سال علاوه بر پذیرش ۲۱ شرکت در بازارهای اول و دوم و ۸ شرکت در بازار SME، شاهد درج نماد ۱۴ شرکت در بازار پایه نیز بودیم و ۱۰ شرکت در بازارهای سهام فرابورس عرضه اولیه و گشایش نماد شدند. ادامه پذیرش اسناد خزانه اسلامی، چندین فقره صکوک اجاره، مرابحه، اوراق مشارکت و منفعت نیز از دیگر آیتم‌های عملکردی فرابورس در این سال هستند. از سوی دیگر پذیره‌نویسی یک صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه دیگر در این سال رقم خورد که از زمان رونمایی از این صندوق‌ها در سال ۹۵ تا کنون شاهد پذیره‌نویسی ۵ صندوق جسورانه به ارزش یک هزار و ۴۵۰ میلیارد ریال در فرابورس در حوزه‌های متفاوتی همچون فناوری مالی، سلامت، پتروشیمی، فرهنگ و … هستیم. از مهمترین مزایای فعالیت این ساختارها در بازار سرمایه و اقتصاد کشور می‌توان به توسعه تجاری‌سازی دارایی‌های فکری، بهبود تامین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط اعم از صنعتی و دانش‌بنیان در بازار سرمایه، بهبود ساختار مدیریت و حاکمیت شرکتی بنگاه‌های کوچک و متوسط تحت مدیریت نهاد سرمایه‌گذاری جسورانه اشاره کرد.
تلاش فرابورسی‌ها در سال ۱۳۹۶ البته به این عناوین ختم نمی‌شود بلکه با تدوین چندین دستورالعمل‌ و اساسنامه از جمله دستورالعمل نقل و انتقال سهام شرکت‌های تعاونی در فرابورس، تامین مالی جمعی، اساسنامه صندوق سرمایه‌گذاری مستغلات و … بذرهایی در دل بازار سرمایه کاشته شد که سال‌های بعد شاهد بارور شدن و به ثمر رسیدن نتایج آن در بحث تامین مالی نوآوری، شفافیت هرچه بیشتر اقتصاد از طریق پذیرش تعداد بیشتری از بنگاه‌های اقتصادی و … خواهیم بود.
در سالی که گذشت با انتقال دبیرخانه دائمی فین‌استارز به فرابورس شاهد برپایی این رویداد به عنوان بزرگترین گردهمایی و رویداد استارت‌آپ‌های مالی در ایران و منطقه همزمان با نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه بودیم تا پیوند عمیق‌تری میان بازار سرمایه و تکنولوژی‌های مالی (فین‌تک) برقرار شود. تاکنون فین‌استارز فرصتی بی‌نظیر برای صاحبان ایده، استارت‌آپ‌های حوزه فین‌تک، شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و فعالان حوزه سرمایه‌گذاری فراهم آورده تا با تعامل هدفمند و سازنده به شبکه‌سازی، یادگیری، شناسایی و بررسی چالش‌ها و روندهای مطرح در این صنعت نوظهور و اثرگذار در اقتصاد جهانی بپردازند. به عبارت بهتر گام‌های موثری برای شکل‌گیری و توسعه اکوسیستم کارآفرینی حول محور فین‌تک و همچنین استارت‌آپ‌ها برداشته شده است که در سال ۲۰۱۸ نیز برای دومین سال پیاپی این رویداد توسط فرابورس برگزار شد و شاهد تداوم برپایی این رویداد مالی موثر در فضای بازار سرمایه و اکوسیستم نوآوری کشور در سال‌های پیش رو نیز خواهیم بود.
عملکرد معاملاتی فرابورس چگونه رقم خورد؟
در این میان در سال جاری نیز که ۶ ماه دیگر از عمر این بورس سپری شده با جذب نقدینگی به فضای بورس و فرابورس، هر روز رکورد تازه‌ای در بازدهی بازارهای مختلف این بازار و شاخص کل به ثمر می‌نشیند.
نیمه نخست سال جاری در فرابورس ایران در حالی به پایان رسید که علاوه بر افزایش ۴۱ و ۸۱ درصدی حجم و ارزش مبادلاتی بازارهای فرابورس ایران نسبت به مدت مشابه سال گذشته، شاخص کل نیز بازدهی ۷۱ درصدی را از ابتدای سال جاری به ثبت رساند و در همین مدت سهام ۵ شرکت در بازارهای اول و دوم فرابورس در راستای سیاست حمایت از ورود شرکت‌های جدید به بازار سهام، عرضه اولیه شد.
همچنین اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ بود که با آغاز معاملات اوراق تسهیلات مسکن بانک ملی در فرابورس ایران، دومین مسیر عرضه این اوراق مقابل متقاضیان گشوده شد. بدین ترتیب پس از آنکه از سال ۱۳۸۹ تا اردیبهشت‌ماه سال جاری انتشار این اوراق تنها توسط بانک مسکن صورت می‌گرفت و متقاضیان تنها می‌توانستند از طریق اوراق منتشرشده توسط این بانک اقدام به دریافت تسهیلات خرید مسکن کنند، اما از آن تاریخ به بعد بانک ملی ایران نیز به چرخه انتشار این اوراق و تسهیلات‌دهی افزوده شد.
از سوی دیگر نگاهی به عملکرد شش‌ماهه بازارهای فرابورس ایران رشد چشم‌گیری را در حجم و ارزش مبادلات اغلب بازارها نسبت به مدت مشابه سال گذشته نشان می‌دهد. به طوری که بازارهای اول و دوم رشد ۸۶ درصدی را در حجم مبادلات نسبت به نیمه نخست سال ۹۶ به ثبت رساندند. ارزش مبادلات در این دو بازار نیز به ترتیب ۱۰۳ و ۴۹ درصد افزایش یافته است. بازار پایه نیز در نیمه نخست امسال نسبت به شش ماه اول سال گذشته، در پی دادوستد ۲۳ هزار و ۷۱۹ میلیون سهم به ارزش ۳۹ هزار و ۴۰۵ میلیارد ریال رشد ۱۵ درصدی را در حجم و ارزش دادوستدها تجربه کرد.
در بازار ابزارهای نوین مالی نیز طی شش ماه نخست سال معامله‌گران به جابه‌جایی یک هزار و ۳۹۰ میلیون ورقه به ارزش ۲۳۶ هزار میلیارد ریال اقدام کردند که حاکی از رشد ۶۶ درصدی حجم و افزایش ۱۱۸ درصدی معاملات انجام‌شده نسبت به مدت مشابه سال گذشته در این بازار است.
رصد عملکرد کلی فرابورس از دریچه آماری از ابتدای فعالیت تا کنون نیز سیر صعودی متغیرهای معاملاتی را در این بورس نشان می‌دهد. در حالی که ارزش بازار فرابورس در سال ۱۳۸۸ رقم ۲ هزار و ۹۲۳ میلیارد ریال بوده هم‌اکنون این رقم با رکوردشکنی‌های پی در پی به بیش از ۲ میلیون میلیارد ریال رسیده است.
شاخص کل نیز که ششم مهر ماه ۸۸ روی عدد ۱۱۰ واحد ایستاده بود هم اکنون با ورود شرکت‌های بی‌شماری به مبادلات سهام فرابورس و تعمیق این بازار و جذب نقدینگی فراوان، سقف‌شکنی‌های پی در پی را رقم زده و هم اکنون از ۲ هزار واحد نیز عبور کرده و در ارتفاع ۲ هزار و ۷۱ واحدی ایستاده است که بازدهی خیره‌کننده‌ای را به معرض نمایش می‌گذارد.
به هر ترتیب در تمام این سال‌ها خیلی‌ها آمدند، ماندند یا رفتند تا چراغ فرابورس را روشن نگه دارند؛ آنها که از روز نخست پایه‌گذار فرابورس بودند و برای ارتقای جایگاهش در عرصه بازار سرمایه و اقتصاد ملی نقش‌آفرینی کردند، آنها که از میانه مسیر به فرابورس پیوستند و آنها که در این میان آمده‌ و رفته‌اند. شور، شوق و انرژی جوانان این نهاد خودانتظام که میانگین سنی پایینی به لحاظ منابع انسانی دارد در کنار تجربه، دانش و اندوخته باتجربه‌های بازار سرمایه، فرابورس را در آستانه ورود به ۱۰ سالگی به جایگاه کنونی رسانده است و امیدواریم که این روند هر ساله بر مدار تکامل و نوآوری ادامه پیدا کند.