سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
سرمقاله
به گزارش کسب و کار نیوز، مناطق آزاد با جذابیت بخشیدن به عناصر اصلی اثرگذار بر تصمیم سرمایه‌گذاران، سرمایه‌ها را به سوی خود جذب می‌کنند. معافیت مالیاتی، تسهیل در تجارت خارجی، محیط طبیعی جذاب، کاهش بروکراسی اداری نسبت به سرزمین مادری، رفاه و توسعه بیشتر زیربناهای تولید و توسعه بازار کالا و خدمات و مدیریت یکپارچه و متمرکز موجب ایجاد فضایی دلپذیرتر و مناسب‌تر برای کسب‌وکار در مناطق آزاد می‌شود داد و ستد با دنیا راز موفقیت کشورهای در حال توسعه است. کشورهایی که با گشودن مرزهای‌شان به روی سرمایه‌گذاران خارجی و حضور در بازارهای جهانی منافع برد-بردی در تعامل با دنیا تعریف کرده‌اند. تاریخچه مناطق آزاد ایران به چند دهه قبل برمی‌گردد. زمانی که ما به محدودیت‌ها و مشکلات محیط داخلی اقتصاد پی بردیم. تصمیم برای ایجاد مناطق آزاد در ایران بعد از مشاهده کامیابی برخی از کشورها از موهبات ایجاد مناطق آزاد در جنوب اروپا و شرق و جنوب شرق آسیا قوت گرفت. هدف از ایجاد مناطق آزاد دستیابی به توسعه اقتصادی، اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صادرات در مناطق منتخبی از کشور بود که از مزیت بزرگ تعامل با دنیا و تجارت و تردد آسان برخوردار بودند. سه منطقه کیش، قشم و چابهار و سال‌ها بعد چهار منطقه ارس، انزلی، اروند و ماکو به عنوان مکان‌هایی حائز شرایط و مزیت نسبی برای تبدیل شدن به مناطق آزاد انتخاب شدند. قانون چگونگی اداره مناطق آزاد در سال١٣٧٢ پس از سال‌ها بحث و تبادل نظر به تایید و تصویب مجلس و شورای نگهبان رسید. همه انگیزه‌های ایجاد مناطق آزاد مانند بسیاری از تصمیمات اقتصادی مشابه با نیاتی خیرخواهانه و نظرات کارشناسی و دقت در تجارب جهانی مشابه صورت گرفته است. از روز اول تاسیس این مناطق منتقدان فراوانی ایرادات اساسی به اصل ایجاد و توسعه مناطق آزاد وارد کردند. مواردی از قبیل بی‌توجهی به تعیین اهداف دقیق مناطق آزاد، عدم مکان‌یابی مناسب، کمبود امکانات زیربنایی، بی‌توجهی به مزیت‌ها و محدودیت‌های هر منطقه، کنترل‌های فرهنگی و اجتماعی برای تردد و زندگی خارجی‌ها در مناطق از آن جمله‌اند. در سال‌های اخیر هم هجمه و نقد فراوانی به دلیل تبدیل برخی مناطق به محلی برای قاچاق کالا و دور زدن قوانین رسمی کشور به این مناطق وارد شده است. اگر بخواهیم میزان کامیابی و ناکامی‌های مناطق آزاد ایران را در مقایسه با سایر مناطق آزاد دنیا بسنجیم، باید به چند متغیر اساسی توجه کنیم. میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی، درجه صنعتی شدن، توان صادراتی و تراز تجاری هر منطقه از عناصر اصلی قضاوت درباره مناطق آزاد هستند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد مناطق آزاد ایران سهم اندکی از جذب سرمایه خارجی داشته‌اند و عملا نتوانسته‌اند قابلیت خود را در رقابت با مناطق آزاد همجوار بروز دهند. درباره صنعتی بودن نیز آمار نشان از استقرار حداکثر ٥٠٠ واحد صنعتی فعال در کلیه مناطق هفت‌گانه مناطق آزاد دارد و این در قیاس با اهداف پیش‌بینی‌شده هم از نظر کمیت و هم کیفیت به نظر ناچیز می‌رسد. آمار صادراتی مناطق آزاد و نسبت آن به واردات به روشنی نشان از عملکرد معکوس مناطق و پیشی گرفتن حدود 10 برابری واردات بر صادرات دارد. این همان آمار ناخوشایندی است که موجب انتقادات فراوانی شده است. با این اوصاف با مناطق آزاد کشور چه کنیم؟ آیا این مناطق را به عنوان یک پروژه ناکام به بایگانی سیاست‌های اقتصادی ببریم یا هنوز هم شانسی برای بقای اکوسیستم حاکم بر مناطق آزاد کشور و به ثمر نشاندن زحمات و تلاش‌ها و سرمایه‌های فراوان خرج‌شده در این مناطق وجود دارد؟ واقعیت این است که مناطق آزاد بخشی از سرزمین اصلی و متعلق به همه ایرانیان و از سرمایه‌های قوام‌یافته کشورند. ایجاد زیربناهای مناسب مانند آب و برق و جاده‌سازی و امور زیربنایی، وجود ساختمان‌ها و مراکز اداری و تجاری و جمعیت فعال ساکن در مناطق این فرصت و شانس را ایجاد می‌کند که مناطق آزاد به حیات خود ادامه دهند. اما آیا می‌توان برای بقای مناطق آزاد همواره از بودجه عمومی و منابع ارزی کشور وام گرفت و مناطقی را که به قصد توسعه صادرات و ارز آوری ایجاد و به مکانی برای خروج ارز و واردات تبدیل شده‌اند به صورت تصنعی حفظ کرد ؟ قطعا جواب خیر است. مناطق آزاد کشور هم‌اکنون بیشتر به عنوان جایگزینی برای سفر به خارج اتباع ایرانی برای مسافرت و تفریح و خرید کالا تبدیل شده‌اند. این بیشترین و مهم‌ترین مزیت مناطق آزاد است. اگر دولت می‌خواهد مناطق آزاد به اهداف بلند اولیه دست یابند باید مشکلات متعدد کشور در تعامل با دنیا، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، خدمات مالی بین‌المللی و توسعه زیربناهای ضروری توسعه اقتصادی در مناطق را حل و فصل کند، اما اگر این مهم با چالش‌هایی روبه‌رو است پیشنهاد می‌شود با باز کردن فضای فرهنگی و افزایش آزادی‌های اجتماعی در برخی مناطق آزاد به‌ویژه جزایر جنوبی کیش و قشم از خروج میلیاردها دلار سرمایه کشور به سمت بنادر حاشیه جنوبی خلیج‌فارس و سواحل مدیترانه و دریای سیاه جلوگیری کند و اجازه دهند تا منابع محدود ارزی به جای خرج شدن در کشورهای نه چندان همراه و مطلوب، در سرزمین اصلی و در کشور ایران خرج شود. توسعه بخش گردشگری مناطق آزاد هم‌اکنون مهم‌ترین مزیت مناطق آزاد است و اگر کیش ، قشم و چابهار تبدیل به بهشت مسافرت و تفریح و خرید ایرانیان شوند شاید دستیابی به اهداف بلندتر ملی درباره این مناطق نیز در دسترس‌تر و شدنی‌تر باشد. کشورهایی مانند چین، کره جنوبی، هند، مالزی، فیلیپین، اسپانیا و امارات زمانی که موفقیت صادراتی و جذب سرمایه خارجی و اشتغالزایی مناطق آزاد را دیدند سعی کردند با تسری دادن شرایط مطلوب مناطق آزاد به سرزمین اصلی زمینه توسعه همه‌جانبه کشور را فراهم کنند. اگر ایران نیز می‌خواهد مناطق آزاد به عنوان الگویی برای توسعه و تعامل و تجارت آزاد با دنیا تبدیل شوند باید اجازه دهد تا آزادی واقعی تجارت شامل معافیت‌های مالیاتی و گمرکی، سلامت اداری، دخالت کمتر دولت مرکزی و توسعه زیرساخت‌ها در این مناطق شکل بگیرد، هرچند که همواره مسائل و مشکلات اقتصاد ملی بر فعالیت مناطق آزاد سایه خواهد انداخت و حسن و عیب‌های اقتصاد کشور در مناطق آزاد نیز نمود می‌یابد.
