صفحه اصلی / آرشیو مطالب روزنامه کسب و کار

محمود احمدپور داریانی، رزمنده دوران دفاع مقدس و دانشیار دانشگاه تهران

محـورهای تـوسعه خرمشهر و آبادان

استراتژی جامع اقتصادی توسعه خرمشهر و آبادان بر اساس مزیت های محلی چیست؟

یادداشت
حضور ریاست محترم جمهوری جناب آقای دکتر حسن روحانی
سلام علیکم
 احتراما، به‌دنبال گزارشات و درد دل‌های پراکنده و تاسف‌بار و بعضا تکان‌دهنده بعضی از دوستان و یادگاران دفاع مقدس که همواره دغدغه و همّی جز مشکلات و معیشت مردم و آسایش و رفاه همشهریان و مراجعت‌کنندگان به خرمشهر را ندارند، در چند سال اخیر بالاخص چالش فقر و محرومیت اقتصادی که حاکم بر دیگر شاخص‌های توسعه‌نیافتگی آن است که این نیز خود معلول بی‌توجهی و بی‌تفاوتی مسئولان مربوطه اعم از بومی، استانی و ملی به نیازهای اساسی و برنامه‌ریزی‌شده بوده و هست که گویا خرمشهر آن سرزمینی نیست که روزی بزرگ‌ترین بندر و باراندازها و گمرکات و کشتیرانی (17 اسکله تخلیه و بارگیری) و وجود نخیلات این کشور بوده و مردم این شهر زندگی و رفاهیاتی در حد و استاندارد مردم تهران و بالاتر را داشته‌اند و به بهشت سرمایه‌داران معروف بود و در عین‌حال مردمی بسیار متدین، مذهبی و انقلابی در آن سکنی داشتند که عارضه و بلای جنگ تحمیلی این مصائب را برای مردم این شهر به‌دنبال داشت که این محرومیت‌ها خود باعث عدم تمایل و میل به بازگشت و رجعت جمع کثیری از مهاجران این شهر به خرمشهر شد و این خلأ جمعیتی توسط گروه‌های جمعیتی روستایی و حاشیه شهرهای استان و... جایگزین و این خود موجب ناهمگونی و برهم خوردن بافت جمعیتی و تداخل فرهنگی و اجتماعی شد. همچنان که مردم شریف و صبور و متدین خرمشهر خاکریز اول و خط مقدم جنگ با بعثیان بودند و این مردم خطاب اصلی و مصداق بارز جمله حضرت امام (ره) که «مردم خوزستان دین خود را به انقلاب و اسلام ادا کردند» می‌بایست در صف مقدم و اولویت نخست بازسازی و توسعه همه‌جانبه و احیای زیرساخت‌ها و کارکردهای قبل از جنگ باشند و این در حالیست که فقر و محرومیت با تمام ابعاد و زوایای خود چهره کریه خود را در زندگی روزمره ساکنان شهر نمایانده و بیکاری و عدم پویایی شاخص‌های اقتصادی مانع از حتی کم‌رنگ شدن این بلیه و مصیبت در سطح اجتماعی و اقتصادی شده‌اند. بافت جمعیتی فعلی خرمشهر قریب به 40 درصد مهاجران غیربومی و روستاها و شهرهای استان که فاقد مسکن و امکانات اولیه زندگی در محل مبدا خود بودند و 60 درصد ساکنان بومی خرمشهر که بعضا قشر محروم که در زمان جنگ قادر به تهیه مسکن و امکانات در محل مهاجرت خود نشده بودند، است. به عنوان نمونه چرا نمی‌بایستی هماهنگ با رشد سریع شهرهای بزرگ و تهران، آبادان و خرمشهر توسعه نیابد و یک آب آشامیدنی سالم را از مردم این شهر دریغ کنیم و این نعمت خدادادی را با پرداخت پول تامین می‌کنند و بی‌آبی تنها محنت و محرومیت آنها نیست که بهداشت، درمان، آموزش، تحصیلات، هوا (گرم و آلوده) و... به همراه فقر و بیکاری ‌مهمان دائم و پایدار مردم خونگرم این دیار فراموش‌شده است. به فرموده امام (ره)، خرمشهر را خدا آزاد کرد و ما این عضو اهداشده الهی را نتوانستیم به پیکر این کشور آنطور که شایسته است پیوند بزنیم، چرا که متخصصان مجرب و طبیبان متعهدی را نداشتیم. شأن خرمشهر مطالعه و تحقیق جامع و مانع با رویکرد توسعه همه‌جانبه و بررسی زیرساخت‌های عمرانی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با نگاه به استعدادها و پتانسیل‌های بالقوه و بالفعل آن و همچنین بودجه اعتباری اختصاصی و تعیین یک استان معین و مدیری در توان یک وزیر جهت اجرای این مهم است.
چند سالی است که به یاد دوران دفاع مقدس به خوزستان می‌آمدم، سری هم به خرمشهر و آبادان می‌زدم و همیشه این احساس را داشتم که چرا بعد از گذشت حدود 25 سال از پایان جنگ هنوز در این دو شهر اتفاق مهم و پیشرفت جدی حداقل هماهنگ و سازگار با شتاب سایر شهرها انجام نشده است.
خاطرات نگارنده بر می‌گردد به محاصره خرمشهر، هنگامی که با محمد جهان‌آرا در سرکشی خطوط مقدم در کنار رودخانه به حقیر می‌گفت: «می‌شود سفری برویم آن طرف رودخانه و برگردیم به شهرمان»، زمانی که محمد نبود، سربازان و بسیجیان این کشور «حماسه‌ای ماندگار» خلق کردند و آن هم فتح خرمشهر و بدون تردید انسان‌ها در زندگی شخصی خود نقطه‌های عطف خاصی دارند، برای حقیر سعادت ملاقات حضرت امام (ره) در پاریس، مقاومت رزمندگان در زمان دفاع مقدس، آزادسازی خرمشهر، عظمت و ابهت تخت‌ جمشید، توسعه ساخت‌و‌ساز عسلویه همواره نقاط عطف ماندگار در ذهنم خواهند بود و علی‌الخصوص خاطرات زندگی در خرمشهر را بعد از آزادسازی خرمشهر و آماده شدن برای عملیات کربلای 4 و 5 هنگامی که قائم مقام لشکر 8 نجف بودم، در کنار سردار شهید احمد کاظمی و بچه‌های لشکر برایم همواره یادآور بهترین دوران زندگیم در دفاع مقدس بوده است، به‌ویژه انسان با گذشت دوران میانسالی با خاطرات زندگی می‌کند و اما آنچه نگارنده را وادار به نوشتن این مقاله کرد، بیان این خاطرات نبود، بلکه چندین سال است که در دانشگاه تهران و خانه کارآفرینان در رشته کارآفرینی با مفهوم کارآفرینی اجتماعی و کسب‌وکارهای اجتماعی نیز زندگی می‌کنیم و به‌دنبال آماده‌سازی و توانمندسازی افراد جامعه، جوانان، فارغ‌التحصیلان و سرپرست خانوارها و چگونگی ایجاد و تحقق رویاها از طریق ایجاد کسب‌وکارهای نوآورانه و تکراری در ابعاد کسب‌وکارهای خانگی، اینترنتی، روستایی و ایجاد فرهنگ ترویجی باشیم که می‌توان به جای صرفا دنبال «کارمند شدن» به‌دنبال «ایجاد کسب‌وکار خود» نیز بود و چگونگی مکانیزم‌های توانمندسازی و نوآوری در اداره موسسات مردم‌نهاد و خیریه‌ها در دستور کارمان قرار داد، تا اینکه به درخواست موسسه بهار خرمشهر (همسر شهید موسوی، فرمانده سابق سپاه خرمشهر)، خیریه امام علی (ع) (سردار عساکره) بازدیدی آذرماه امسال از خرمشهر و آبادان برای بررسی و سرکشی به چالش‌های خانواده‌های ایتام و بی‌سرپرست خانوار داشتیم و بدون شک یکی از تاریک‌ترین روزهای زندگیم رقم خورد و افسوس از اینکه چگونه می‌شود در کشوری زندگی کنیم با این همه استعداد و توانایی و این شکاف طبقاتی وجود داشته باشد و معضلاتی مانند فقر امرار معاش اولیه، بیکاری، ناامیدی، نداشتن امکانات اولیه، مسکن، بهداشت (آب آشامیدنی)، درمان... و نداشتن انگیزه و مهارت و فرهنگ کار مناسب برای شروع حتی کسب‌وکارهای کوچک، اما در کنار بسیاری از اقداماتی که نظام دولت، وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها، منطقه آزاد اروند و نهادهای کمیته امداد، بنیاد مستضعفان، بهزیستی و... در حال انجام هستند، سوال کلیدی این است که چرا چالش‌های اصلی شهر همچنان پابرجاست که به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم:
1-  بعد از به‌هم خوردن مدل کسب‌وکار (درآمدی) و زندگی مردم خرمشهر و آبادان که مبنی بر فعالیت بندر تجاری و بندر نفتی و پالایشگاهی چه مدل جدیدی در دولت جایگزین آن شده؟ به عبارت دیگر جایگزین استراتژی جامع توسعه خرمشهر و آبادان چیست؟ آیا اصلا مطالعه‌ای جامع و همه‌جانبه که شامل سفرهای سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی است، انجام شده است و با چه زمان‌بندی، جهت‌گیری، منابع و غیره، باید اعتراف کرد که یک سند یکپارچه وجود خارجی ندارد؟
2- همه تلاش‌ها توسط نهادهای فوق‌جزیره‌ای و بدون هماهنگی و خیلی اوقات بی‌خبر از یکدیگر است.
3- چالش‌های اصلی مردم که همه آن را توصیف می‌کنند: افت تحصیلی شدید، بیکاری، فقر، بهداشت و سلامت اولیه (نبودن آب آشامیدنی مناسب) بهداشت روحی روانی، ناامیدی برای زندگی و زیان بیشتر، آسیب‌های اجتماعی فراوان (اعتیاد، طلاق و...) رتبه بالای محرومیت، زیرساخت‌های شهری هنوز بسیار پایین و...
این دغدغه همواره روز و شب من را که سال‌ها همراه خیلی از یاران و مجاهدان که بعضا تعداد کثیری از آنان شهید و خونگرم خود را در آن سرزمین نثار مولای‌شان اباعبدا... الحسین (ع) کردند، منجر به سرکشی چند روزه همراه برخی از دوستان دلسوز دیگر از منطقه شد تا از نزدیک با توجه به اندوخته‌ها و تجربیات علمی و عملی خود در زمینه‌های مدیریت و کارآفرینی و چالش‌های اقتصادی و صنعتی که سال‌ها در سپاه، بنیاد و دانشگاه آن را تجربه و در 10 سال اخیر همواره با برادر جهادی دکتر قالیباف، از نزدیک با طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی و سازندگی مالوف هستیم و با دید و نظر کارشناسی به این دو شهر ورود و تا جایی که مقدور بود با دست‌اندرکاران و مسئولان مربوطه اعم از بومی (محمد فروزنده، علی شمخانی، محسن رضایی، محمد مخبر، اسماعیل زمانی، بخشنده و...) و غیر بومی (ترکان، دکتر لاریجانی و...) و مسئولان محلی فعلی و همچنین با فعالان دلسوز اجتماعی که در بستر موسسه‌های خیریه فعال هستند، جلساتی را برگزار و تا حدودی ریشه‌های توسعه‌نیافتگی و محرومیت مضاعف و جاماندگی این دو شهر از جریان سازندگی بعد از جنگ را به دست آوردم که البته این مهم خود کارگروهی متخصص و ورزیده در امور توسعه شهری را می‌طلبد که در صورت صلاحدید حضرتعالی امر به اجرایی کردن آن را خواهید داد، ولی مختصرا و جهت تقریب ذهن پیشنهادات و برنامه و استراتژی ذیل خدمت‌تان ارائه می‌شود:
الف- اهداف کوتاه‌مدت و ضربتی
1- چالش‌های اساسی و روزمره و حیاتی
1-1- اعلان فوری خرمشهر و آبادان به عنوان منطقه آزاد
1-2- حل بحران آب شرب
1-3- تهیه برنامه‌های ترویجی برای آموزش و تشویق مردم و فارغ‌التحصیلان برای ارتقای مهارت‌های فنی، کسب و کار و زندگی
1-4- تهیه برنامه‌های رسانه‌ای برای تشویق و انگیزه‌مند کردن مردم جهت تغییر فرهنگ کار و فعالیت
1-5- ایجاد و فعال کردن مدل‌هایی از کسب و کار خانگی و روستایی و اینترنتی
1-6- شناسایی محرومان و مستمندان زیر خطر فقر از کانال کمیته امداد و بهزیستی و خیریه‌های فعال و با هماهنگی برطرف کردن نیازهای اساسی و اصلی آنان
1-7- اقدامات سریع جهت حل معضلات درمانی و بهداشتی مردم
1-8- فعال کردن یک فرمانداری ویژه با مدیری توانا و اعتبارات لازم
1-9- انجام یک مطالعه تحقیقاتی جامع و علمی برای آگاهی دقیق و غیر ذهنی از شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و جمعیتی جهت برنامه‌ریزی درازمدت
ب- استراتژی توسعه درازمدت
1- فقدان تهیه استراتژی جامع اقتصادی خرمشهر و آبادان براساس مزیت‌های محلی
1-1- احیای کارکردها و پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های قبل از جنگ
1-2- فعال کردن بندرگاه و کشتیرانی بین‌المللی با اسکله‌ها و ظرفیت‌های قبل
1-3- فعال کردن گمرکات جهت ترخیص و انجام امور گمرکی فوق
1-4- فعال کردن بندر آزاد اروند که در حال حاضر به‌دلیل رکود فعالیت‌های بندری کساد است.
1-5- تعامل تجاری و اقتصادی فعال با کشورهای همجوار و مرزی مثل عراق، کویت و امارات
1-6- لایروبی و خارج کردن کشتی‌های غرق شده و باز کردن دهانه جهت کشتیرانی
1-7- آزاد کردن ورود کالا در حد کیش و کردستان
1-8- احداث صنایع و کارخانجات تولیدی با رویکرد صادرات به کشورهای همجوار
1-9- احیا و فعال کردن بخش کشاورزی و نخیلات و شیلات در منطقه
1-10- تهیه برنامه توانمندسازی تغییر فرهنگ (بی‌تفاوتی و کارمندپروری) به فعال شدن افراد جهت ایجاد کسب و کارهای شخصی.
2- اهداف سیاسی- امنیتی
2-1 خنثی‌سازی فعالیت‌های فرهنگی عربستان در منطقه
2-2 فعال‌سازی رسانه محلی عرب زبان در مقابله هجمه کانالهای فراوان عربی منطقه
محورهای توسعه خرمشهر و آبادان
1- مانند کیش، آبادان و خرمشهر منطقه آزاد کامل باشد.
2- تجارت و بندر آزاد، مدیریت یکپارچه
3- کشاورزی، صنایع غذایی، زراعت، باغداری و شیلات
4- خوشه‌های صنعتی، توسعه صنایع نفت و پتروشیمی
5- گردشگری و توریسم سلامت
6- توسعه حمل و نقل ریلی، هوایی و دریایی
7- استفاده از پتانسیل صادراتی عراق از طریق خرمشهر و آبادان با توجه به وجود نیروهای هم زبان و فرهنگ
مدل توسعه بر مبنای مشارکت مردمی و مداخله نظام
1- دولت مسئول، زیربناسازی، قوانین و تسهیل گری
2- تولید‌کنندگان، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران، محلی مبنی بر استراتژی توسعه، کسب و کارهای روستایی، خانگی، و مزیت‌های محلی
3- نیروهای بازار کار که بدون مهارت یا مهارتهای مورد نیاز یا رویکرد توانمندسازی
اقدامات در سطح دولت
•  گروه استراتژیک (طراح) و نظریه پرداز متشکل از نقطه‌ای از دانشگاه و مشاوران غیر محلی و تولید‌کنندگان
•  اقدامات در سطح درست محلی (فرمانداری، منطقه آزاد)
•  گروه حامیان توسعه، متشکل از افراد ذی نفوذ، مسئولان قبلی، علاقه‌مندان، معتمدان محلی
•  گروه تامین‌کنندگان محلی
•  گروه مدیریتی یکپارچه خرمشهر و آبادان و منطقه آزاد
• گروه تامین‌کنندگان مالی
• گروه فرهنگ کار، رسانه و ترویج
در سطح تولید‌کنندگان
صنوف، کارآفرینان، کسب و کارهای کوچک و متوسط، استراتژی های رشد، توانمندسازی مورد نیاز، حل مشکلات توسعه
در سطح بازار کار و نیروی انسانی
1- طرح‌های انگیزشی، ترویج و آگاهی‌سازی
2- تبدیل نیروی انسانی ساده به مهارت های فنی و کسب و کارهای مورد نیاز (تجربه + آموزش + دانش)
3- تامین اعتبارات برای کسب و کارهای خرد و کوچک و منابع انسانی، حمایتی و...
4- ایجاد NGO و خیریه‌های محلی و داوطلبانه
5- توسعه فرهنگسراهای کار و هنر و خلاقیت کارآفرینی برای توسعه فرهنگ کار و خلاقیت
در خاتمه امیدوارم در آستانه نخستین سفر استانی همان‌گونه که فعالیت انتخاباتی خود را از خرمشهر آغاز کردید و با این آرزو و خواسته به حق «قاطبه مردم آبادان و خرمشهر مبنی بر اینکه شهرمان را همانطور که قبل از جنگ شهریور 59 بود به ما تحویل دهید» را با تدبیر و امید، بهتر از گذشته
محقق کنید.
تلفن تماس: 88336043 – 09121111767
ایمیل: ahmadpord@gmail. com و ahmadpor@ut. ac. ir