صفحه اصلی / آرشیو مطالب روزنامه کسب و کار

مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران در گفت و گو با «کسب و کار» بررسی کرد

زنجیره حمایتی برای پوشش ریسک دانش بنیان ها

سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری‌های جدید، ریسک‌ها و مخاطراتی دارد که در تعریف....
مجتبی کاوه
 اهداف موسسات مالی و اعتباری انتفاعی و بانک‌های مرسوم کشور نمی‌گنجد. 
به گزارش کسب و کار نیوز، سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری‌های جدید، ریسک‌ها و مخاطراتی دارد که در تعریف اهداف موسسات مالی و اعتباری انتفاعی و بانک‌های مرسوم کشور نمی‌گنجد. برای رفع موانع مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و مبتنی بر فناوری جدید، موسسات مالی جدیدی شکل گرفته‌اند که با قبول ریسک فعالیت‌های خطرپذیر، راه رشد و شکوفایی چنین شرکت‌هایی را هموار می‌کنند.
  محمدمهدی فریدوند، مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران معتقد است این صندوق‌ها با وجود اینکه خود نوپا به شمار می‌روند، حلقه‌ای مهم از زنجیره‌ای محسوب می‌شوند که حمایت‌های مورد نیاز یک شرکت دانش‌بنیان را به وجود می‌آورند. 
صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران براساس چه نیازی شکل گرفته است؟
این صندوق یک نهاد مالی تخصصی در حوزه فناوری می‌باشد که وظیفه آن تامین مالی و اعتباردهی به شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان است. شرکت‌هایی که دارای محصول یا خدمت فناورانه هستند، نیاز به دریافت حمایت‌های مالی ویژه (تسهیل‌شده) دارند، به عنوان مثال این شرکت‌ها نیازمند دریافت تسهیلات و خدمات مالی با نرخ سود پایین و با وثایق سبک‌تر و سهل‌تر هستند، در حالی که بانک‌ها عموما شاید نتوانند این نیاز آنها را برآورده کنند. 
مستحضرید شرکت‌هایی که ایده یا محصول فناور دارند، معمولا در ابتدای راه برای تامین مالی از سوی بانک‌ها دچار مشکل می‌شوند زیرا این شرکت‌ها جوان و تازه‌تاسیس بوده و گردش مالی قابل‌توجهی ندارند و از سوی دیگر بانک‌ها نمی‌توانند ایده یا فناوری آنها را ارزش‌گذاری کنند، از اینرو بانک‌ها طبق روش مرسوم خود دارایی‌های ثابت این شرکت‌ها را ملاک قرار داده و این شرکت‌ها هم به دلیل اینکه دارایی ثابت قابل‌توجهی ندارند، نمی‌توانند از بانک‌ها اعتبار لازم را دریافت کنند. بنابراین در این راستا مهم‌ترین فعالیت این صندوق، تامین مالی و اعتباری این قبیل شرکت‌ها برای حل مشکلات آنان است. 
 شرط اصلی شما برای تامین مالی و اعتباری شرکت‌های دانش‌بنیان چیست؟
اگر شرکتی بتواند یک محصول فناورانه «یعنی محصول مبتنی بر تکنولوژی مدرن و دانش روز، با ارزش‌افزوده بالا» را تولید کند و شرایط فروش این محصول تامین شود، ما در صندوق برحسب منابع و دستورالعمل‌هایی که داریم، منابع و اعتبارات لازم برای توسعه تولید آن محصول را در اختیار آن شرکت قرار می‌دهیم.
صندوق تاکنون چه مقدار تسهیلات و ضمانتنامه به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه کرده است؟
صندوق در مدت‌زمان چهار ساله‌ای که از فعالیت جدی آن گذشته، توانسته در قراردادهایی بالغ بر 180 میلیارد تومان نقش‌آفرینی کرده و از این حجم قرارداد ضمانتنامه‌های مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور بالغ بر 50 میلیارد تومان را صادر کند. ماموریت ما این است که شرکت‌های دانش‌بنیانی که محصول یا فناوری متفاوتی دارند و این محصول ارزش‌افزوده بالایی از محل فناوری مورد نظر ایجاد می‌کند را از تنگنای مالی و اعتباری خارج کنیم و ادعای ما این است که توانسته‌ایم با وجود نوپا بودن این ماموریت را در حد توان به  انجام برسانیم. 
انواع خدماتی که به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌دهید، چیست؟
تسهیلات این صندوق شامل انواع تسهیلات از قبیل قرض‌الحسنه، لیزینگ، تسهیلات سرمایه در گردش، مشارکت مدنی و سایر عقود است که بر حسب اینکه فعالیت شرکت در چه حوزه‌ای تعریف شده و از طرف کدامیک از طرفین دارای تفاهمنامه به صندوق معرفی شده باشد، دارای شرایط و نرخ‌های متفاوتی است. 
غیر از موضوع تسهیلات، شرکت‌های دانش‌بنیان و مبتنی بر فناوری با مشکل دیگری تحت‌عنوان ضمانتنامه برای قراردادهای خود هم مواجه هستند که رفع این مشکل هم یکی از وظایف این صندوق است. همان‌گونه که مستحضرید، وقتی شرکت‌ها می‌خواهند وارد پروژه‌ای شوند، برای تضمین قرارداد خود نیاز به ارائه ضمانتنامه به کارفرما را دارند، یعنی در ابتدا برای شرکت در مناقصه کارفرما از آنها «ضمانتنامه شرکت در مناقصه» طلب می‌کند و پس از آنکه در مناقصه برنده شدند و بخواهند پروژه را عملیاتی کنند، نیاز به ارائه ضمانتنامه حسن انجام کار به کارفرما دارند. برای انجام این کار اگر شرکت‌ها بخواهند ضمانتنامه‌ها را از سوی بانک تامین کنند، بانک‌ها یا اساسا چنین ریسکی را نمی‌پذیرند یا اگر هم بانک‌ها بخواهند ضمانتنامه مورد نظر را برای متقاضی صادر کنند، شرایط سختی در هزینه‌ها و تامین وثایق وضع می‌کنند که اکثر شرکت‌های این حوزه نمی‌توانند چنین هزینه‌هایی را تحمل کنند. 
در چنین مواقعی صندوق وارد عمل شده و با شرایط بسیار تسهیل‌شده و با حداقل تضامین -که در کشور ما چک است- ضمانتنامه را برای شرکت متقاضی صادر می‌کند. البته این بدان معنی نیست که ما به تمامی شرکت‌هایی که مدعی در اختیار داشتن ایده یا تولید محصول فناور باشند با اخذ چک اعتباردهی می‌کنیم. در ابتدا بررسی‌های لازم توسط تیم اعتبارسنجی صندوق صورت می‌پذیرد و سپس ضمانتنامه‌های مورد نیاز شرکت در اختیار آنان قرار می‌گیرد.
  صندوق به‌طور مستقیم ضمانتنامه و تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌کند یا آنها را نزد بانک تضمین می‌کند و بانک وظیفه ارائه تسهیلات و ضمانتنامه را بر عهده می‌گیرد؟
اتفاقی که در دنیا می‌افتد، این است که نهادها با همدیگر شبکه‌ای ایجاد می‌کنند، یعنی کمتر نهادی است که به‌تنهایی و مجزا در یک طرح پرریسک ورود کند. زمانی که یک نهاد مالی می‌خواهد در یک طرح مشارکت کند، عنوان می‌کند که سرمایه‌ای را برای اجرای طرح تامین کرده است، ولی سوال این است که چه نهادی اجرای مطلوب طرح را تضمین می‌کند؟ و در مرحله بعد، چه نهادی محصول را بیمه می‌کند؟ یعنی باید شبکه‌ای از نهادها در کنار یک ایده یا محصول فناورانه قرار گرفته و هر کدام بخشی از ریسک مسیر ایده تا بازار را قبول کنند.
 اگر محصول مورد نظر موفق شد، همه به سهم خود بهره‌مند خواهند شد و اگر محصول با شکست مواجه شد، ضرر و زیان آن بین این نهادها به صورت مشترک تقسیم می‌شود. ما هم براساس همین منطق حرکت کرده و شبکه‌ای را سازماندهی کردیم که متشکل از پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، صندوق‌های پژوهش و فناوری، ستادهای ویژه توسعه علم و فناوری مانند «ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته»، معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری، بانک‌ها و... است. با این مقدمه در پاسخ به پرسش شما باید بگویم صندوق در کنار این شبکه، در برخی موارد به طور مستقل و در برخی موارد به صورت مشارکتی و با همکاری دیگر اجزای این شبکه، به شرکت‌ها تسهیلات و خدمات ارائه  کرده است.
  آیا خدمات این صندوق منحصر به شرکت‌های مرتبط با پارک علم و فناوری دانشگاه تهران است؟
خیر، خدمات این صندوق نه‌تنها منحصر به شرکت‌های مرتبط با پارک علم و فناوری دانشگاه تهران نیست، حتی منحصر به شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در شهر یا استان تهران هم نیست. این صندوق آمادگی دارد به تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان در سراسر کشور خدمات ارائه کند، ازاینرو جهت اطلاع‌رسانی و ایجاد دسترسی برای شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در سراسر کشور، این صندوق در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌هایی که در تمام استان‌های کشور برگزار می‌شود، شرکت کرده و خدمات خود را معرفی می‌کند. 
این مجموعه در تهران با پارک‌ها و ستادهای علم و فناوری تفاهمنامه‌هایی برای همکاری دارد، اما دانشگاه تهران دانشگاه پایتخت نیست و یک دانشگاه ملی است. دانشجویان از تمام استان‌های کشور در این دانشگاه حضور می‌یابند و به مدارج علمی می‌رسند. بنابراین صندوقی هم که از دل این دانشگاه بیرون آمده یک صندوق ملی است که باید به تمام کشور خدمت‌رسانی کند. 
طبعا این خدمت‌رسانی هم از جنس خدماتی است که صندوق ارائه می‌کند. با توجه به این موضوع ارائه خدمات مالی و اعتباری به سراسر کشور نیازمند ایجاد هماهنگی‌ها و زیرساخت‌هایی است که این زیرساخت‌ها هم با تفاهمنامه‌های استانی - مثل تفاهمنامه‌ای که با شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان منعقد کرده‌ایم- به تدریج در حال شکل‌گیری و تکمیل است. 
 کدام بانک‌ها در شبکه ارائه تسهیلات و ضمانتنامه با صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران تعامل و مشارکت دارند؟
صندوق تاکنون با 5 بانک برای ارائه خدمات به شرکت‌های دانش‌بنیان تعامل برقرار کرده است که از این موارد با بانک‌های ملت و سینا توافقات گسترده‌ای برای ارائه خدمات کرده‌ایم و با بانک سرمایه به عقد تفاهمنامه رسیده‌ایم، یعنی این بانک‌ها عملا در شبکه پرداخت تسهیلات و ارائه ضمانتنامه به شرکت‌های دانش‌بنیان در کنار صندوق فعال بوده و خدمات ارائه می‌کنند. در این راستا با بانک دی نیز در شرف عقد تفاهمنامه همکاری هستیم و با بانک شهر هم مذاکرات به مراحل نهایی نزدیک شده است. 
 همکاری شما با پارک‌ها و ستادهای علم و فناوری چگونه است؟
پارک‌ها و ستادهای علم و فناوری بنابر تعریفی که در حوزه وظایف‌شان قرار می‌گیرد درباره شرکت‌هایی که به آنها مراجعه می‌کنند دیدگاه‌های دقیق تخصصی دارند و ما به عنوان صندوقی که می‌خواهد به این شرکت‌ها اعتبار مالی بدهد، به اطلاعات و ارزیابی‌هایی که توسط پارک‌ها و ستادهای علم و فناوری درباره شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شده، نیازمندیم و به داده‌های ارائه شده توسط ستادها و پارک‌ها تکیه می‌کنیم. 
به عنوان مثال ستاد ویژه توسعه فناوری نانو -که از فناوری نانو در کشور حمایت می‌کند-  شرکت‌هایی که در این حوزه دارای طرح‌های خوبی هستند و نیازمند دریافت حمایت مالی اند را به صندوق معرفی می کند و صندوق با همکاری ستاد، ارزیابی شرکت را انجام داده و در مرحله بعد که تامین منابع مالی است صندوق با مشارکت ستاد بخشی از منابع مالی طرح را تامین می‌کند و در همین راستا تعاملات بسیار گسترده‌ای را نیز با پارک علم و فناوری دانشگاه تهران داریم و شرکت‌هایی که توسط پارک علم و فناوری دانشگاه تهران واجد شرایط تشخیص داده شوند و از سوی این نهاد به ما معرفی شوند، با شرایط بسیار تسهیل‌شده تامین اعتبار می‌شوند. در این راستا مراحل پرداخت تسهیلات را نیز برای شرکت‌هایی که از طرف پارک علم و فناوری معرفی شوند بسیار تسهیل کرده‌ایم و متقاضی به فاصله حداکثر یک هفته از زمانی که به صندوق معرفی می‌شود، تسهیلات مورد نظرش را دریافت می‌کند. 
 فرق اساسی صندوق پژوهش و فناوری با بانک‌ها در چیست؟
اساسی‌ترین فرق صندوق پژوهش و فناوری با بانک‌ها در این است که برای بانک ها به عنوان موسسات انتفاعی قبول ریسک ارائه تسهیلات و تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان که دارایی اصلی آنها ایده‌شان است و در طبقه‌بندی‌های مرسوم مالی جزو دارایی‌های نامشهود طبقه‌بندی می‌شود، بسیار دشوار است. بانک‌ها اساسا برای چنین هدفی ایجاد نشده‌اند و توقع اینکه بانک از یک ایده یا محصول فناورانه حمایت مالی کند، مثل آن است که از وزنه‌بردار دسته سنگین‌وزن انتظار داشته باشیم در مسابقه دو سرعت هم مدال
 بیاورد. 
وظیفه ما دقیقا مقابل بانک‌ها ست، یعنی ما اساسا برای پذیرفتن چنین ریسکی ایجاد شده‌ایم و برخلاف بانک‌ها انتفاع و سود برای ما اولویت بعدی است.
 البته این بدان معنی نیست که روی منابع خود بدون بررسی ریسک کنیم چون این صندوق هم به هر روی یک نهاد اقتصادی بوده و اگر بخواهد از طرح‌های بدون بازگشت سرمایه و توجیه‌ناپذیر حمایت کند، دوام و بقا نخواهد داشت. 
  افق پیش‌روی صندوق‌هایی مثل صندوق پژوهش و فناوری را چگونه می‌بینید؟
این صندوق‌ها با وجود اینکه خودشان نوپا هستند و از نظر منابع مالی نیاز به حمایت و تقویت دارند، اما توانسته‌اند یکی از حلقه‌های مفقوده زنجیره حمایتی از شرکت‌های فناور باشند. 
شبکه‌ای که صندوق‌های پژوهش و فناوری، پارک‌های علم و فناوری، ستادهای علم و فناوری، نهادهای دولتی مرتبط، بانک‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در کنار هم ایجاد می‌کنند نهایتا هدف تبدیل دانش به ارزش‌افزوده و محصول را محقق خواهد کرد. صندوق‌ها با توجه به نقش ویژه‌ای که در این شبکه دارند، روز به روز در حال گسترش هستند. 
در این راستا مجوز صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه بورسی نیز در حال طی کردن مراحل نهایی است و به زودی این صندوق هم به شبکه حمایتی شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ملحق خواهد شد. 
صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران نیز برای فعالیت‌های خود در سال 96 جهش خوبی را هدفگذاری کرده است. حجم خدماتی که این صندوق طی حدود 4 سال از زمان آغاز فعالیت خود ارائه کرده، بالغ بر 800 میلیارد ریال است و برنامه‌ریزی کرده‌ایم که در سال آینده بالغ بر 500 میلیارد ریال انواع خدمات صندوق به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ارائه شود. 
 می‌توانید از نمونه‌های موفقی که صندوق پژوهش و فناوری، شرکت‌های دانش‌بنیان را مورد حمایت قرار داد، مثال بزنید؟
نمونه‌هایی که می‌توان در حال حاضر به عنوان مثال از آنها نام برد، یک شرکت دانش‌بنیان است که طرح بازسازی مخازن نفت و گاز کشور با استفاده از الیاف پیشرفته کامپوزیت را اجرا کرده و با تسهیلات و ضمانتنامه‌های صندوق این طرح در کشور عملیاتی شد و در صنعت نفت کشور منشأ برکات زیادی شد.
 مورد دیگر شرکتی است که موفق به طراحی، ساخت و اجرای عیب‌یابی خطوط لوله نفت و گاز با استفاده از دستگاه‌های عیب‌یابی پیشرفته (پیگ هوشمند) شده است که این شرکت نیز با حمایت صندوق در حوزه تسهیلات و ضمانتنامه موفق به توسعه فعالیت‌های خود شد و مورد دیگر شرکتی است که در زمینه طراحی و ساخت دوربین‌های هوشمند کنترل ترافیک و سرعت، موفق به ساخت تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم شده است و آن مجموعه نیز با حمایت صندوق و با دریافت ضمانتنامه‌های لازم، تسهیلات سرمایه در گردش و مشارکت صندوق در طرح‌های شرکت مسیر توسعه را طی کرد و... مثال‌هایی از این دست فراوان است.