در حالی که فرش دستباف ایران یکی از مشهورترین کالاهای سنتی صادراتی است، تحریمها سبب شد بخش مهمی از این بازار از سال 1391 به بعد از دست برود.
شایلی قرایی
پاکستان، چین، هند و نپال رقبای ایران در حوزه فرش دستباف شناخته میشوند که در سالهای تشدید تحریم و برقراری محدودیتهای مالی، درصدد در دست گرفتن بخش عمدهای از بازارهای فرش ایران در جهان شدند. تشدید تحریمها سبب شد صادرات بسیاری از کالاهای ایرانی دستخوش تغییر شود و به این ترتیب صادرات فرش نیز با کاهش مواجه شد. بررسیها نشان میدهد تجارت جهانی فرش دستباف سالانه به حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار میرسد که سهم ایران از این بازار به حدود 30 درصد کاهش یافته است.
هرچند تشدید تحریمها سبب از دست رفتن بخش مهمی از بازار فرش ایران شد اما روند نزولی صادرات فرش ایران از سال 1393 متوقف و برنامه ایران بر افزایش بازارهای صادراتی نفت ایران استوار شده است. در سالهای اخیر سهم صادرات فرش از صادرات غیرنفتی ایران کاهش یافته است چرا که رشد صادرات غیرنفتی ایران متناسب با وضعیت صادرات فرش نبوده و افزایش صادرات غیرنفتی در عین کاهش صادرات فرش اتفاق افتاده است.
بر اساس این گزارش میزان صادرات فرش ایران یک سال پیش از تشدید تحریمها، یعنی در سال 1390 برابر با 560 میلیون دلار بود که در سال پس از تشدید تحریمها یعنی در سال 1392 به 315 میلیون دلار کاهش یافته است.
روند نزولی صادرات نفت از این مقطع متوقف شد و صادرات این کالای مهم ایرانی که در بازارهای جهانی شناخته شده است و طرفداران فراوانی دارد، در سال گذشته به 333 میلیون دلار رسیده است. بر این اساس ایران در سال 1393 برابر با 330 میلیون دلار فرش به بازارهای جهانی صادر کرد. این رقم در سال 1392 به 315 میلیون دلار میرسید. فرش ایرانی کالایی سنتی است و برند فرش ایرانی در تمامی جهان شناخته شده است، بهطوری که بسیاری از رقبای ایرانی با کپی کردن نقشههای فرش ایرانی درصدند نسبت به در دست گرفتن بازارهای فرش اقدام کنند.
سرقت طرحهای ایرانی از معضلات پیش روی صادرات فرش ایرانی است
ارشیا ایمانی،کارشناس بازار فرش
تولید فرش دستباف نهتنها افت نکرده، بلکه به لحاظ کمیت و کیفیت رشد هم داشته است. اما چرا برخی کشورها، باسابقه صدسال تولید فرش دستباف، گوی رقابت را از ایران که سابقهای 3 هزارساله دارد، ربودهاند؟ این روند چند دلیل دارد که یکی از آن دلایل، فرصتطلبی رقبای خارجی است. از این نکته غافل نباشیم که فرش تولیدی رقبای ما هنوز در بازارهای جهانی امتحان پس نداده و همه میدانند که فرش دستباف ایرانی اعتبار جهانی دارد.
اما در عین حال فرمول فروش فرش در بازار جهانی تغییر کرده و فرش ایرانی برای حضور در این بازار پررقابت باید خود را با این فرمول تطبیق دهد.
ناهماهنگی تولید با نیاز بازار، نبود تبلیغات و بازاریابی صحیح و کشف بازارهای جدید، افزایش تعداد رقبا، سرقت طرحهای ایرانی، تحریم، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و نبود حمایت کافی از تولیدکنندگان از جمله چالشها و معضلات پیش روی صادرات فرش ایرانی است. بازار فرش دستباف ایران مانند گذشته پرطرفدار نیست، زیرا شرایط بازار به کلی تغییر کرده است.پیش تر فرش ایرانی از پشم گوسفندان داخلی بافته میشد اما امروز پشم را از کشورهایی مانند استرالیا، نیوزلند، کره جنوبی و هند وارد میکنیم.
همچنین پیشتر از رنگهای طبیعی و گیاهی داخلی استفاده میکردیم یا اگر رنگ می خریدیم رنگ درجه یک آلمانی بود که این رنگها جای خود را به رنگهای درجه چندم چینی دادهاند، بدون شک چنین اتفاقاتی اصالت فرش ایرانی را خدشهدار کرده است.
اگر میخواهیم به بازار بازگردیم و با سایر کشورها رقابت کنیم، باید به اصالت فرش ایرانی بازگردیم. از نظر طراحی بسیار قوی هستیم، از طرفی از دوران صفوی تا به امروز هزاران نقشه طراحی شده که هرکدام از آنها را میتوان با کمک طراحان تحصیل کرده به طرحهایی جدید و جذاب تبدیل کرد. باید به سراغ طراحان اروپایی و آمریکایی برویم و از آنها سوال کنیم که چه فرشی به درد طراحی آنها میخورد، فرش مربع، دایره یا مستطیل باشد، فرش در چه متراژی باشد، بهتر است، یا اینکه چه رنگ، طرح و نقشهای را دوست دارند.
اگر میخواهیم بازار را تصرف کنیم در کنار حفظ اصالت فرش ایرانی باید تغییر کنیم.
در کشورهایی مثل هند و چین دستمزد کارگر ارزان است
مجتبی عراقچی ،رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف
سه قشر از افراد با این بازار در ارتباطاند، تولیدکنندگان، فروشندگان و صادرکنندگان. تولیدکنندگان و صادرکنندگان برای حمایت از تولید و ارزآوری به کشور از مالیات معافند اما برای کسانی که بین تولیدکننده و صادرکننده بهعنوان واسطه قرار میگیرند، مالیات تعلق میگیرد که همین امر موجب شده تا این بازار دچار رکود شود و اغلب همکاران ما به سوی بازارهای کاذب دیگر جذب شدهاند. بالا بودن قیمت فرشهای دستباف و پایین بودن قدرت خرید مردم از دلایل اصلی عدم استقبال از فرشهای دستباف در داخل کشور است و بیشتر مردم به فرشهای ماشینی و پارکتهای ارزان قیمتتر روی میآورند.
در حال حاضر در رابطه با بازار فرشهای تجاری مشکل داریم و بازارها و سلایق مردم تغییر کرده است. در کشورهایی مثل هند و چین دستمزد کارگر ارزان است ولی در کشور ما به دلیل تورمی که داریم قیمت فرش بالاتر است، بهطور مثال دستمزد کارگر در سال گذشته 20 درصد و امسال 17 درصد افزایش یافته است. 80 درصد قیمت تمام شده فرش برای دستمزد کارگر است و اگر حمایت دولت نباشد و خسارت صادرکنندگان جبران نشود، مشکل است بتوانیم بازار آمریکا را دوباره به دست آوریم، چون در سالهایی که ورود فرش ایرانی به آمریکا در تحریم بود هند جای ما را گرفت.
نه تنها بازار آمریکا بلکه بازار جهان به فرشهای ارزانقیمت و مدرن رو آوردهاند و همه به دنبال فرشهای قدیمی و عتیقه نیستند بلکه نسل امروز فرشی میخواهد که ارزانتر باشد. در حال حاضر در فروشگاههای زنجیرهای سراسر دنیا شاهد فروش فرش هستیم بنابراین فرشهای تجاری باید به قیمت ارزان به دست مصرفکننده برسد.
چینیها تخصص ویژهای در پیدا کردن بازارهای هدف و کپی از محصولات اصل دارند
مونا ارشدی،کارشناس ارشد صنایع دستی
فرش ایرانی از دیرباز تاکنون نماینده هنر ایرانی در جهان بوده است. نمایندهای شایسته و نفیس که همواره مورد تحسین جهانیان قرار داشته و حالا میرود زیر سایه بیتوجهی مسئولان مسیر نابودی و محو شدن از خاطرات را بپیماید.
چینیها که تخصص ویژهای در پیدا کردن بازارهای هدف و کپی از محصولات اصل دارند، با توجه به تقاضای زیاد برای فرش ایرانی در جهان اینبار هم آرام ننشستهاند و با تولید فرش با نقشههای ایرانی، میروند تا بازار فرش ایران را بهطور کامل کساد کنند.
البته هندیها و پاکستانیها نیز برای ربودن بازار فرش دستباف بیکار ننشستهاند. تولیدکنندگان چینی با تقلید و کپیبرداری از فرش ایرانی با قیمتهای ارزانتر سعی دارند بازار را از تولیدکنندگان ایرانی بگیرند که در این زمینه به موفقیتهایی نیز دست یافتهاند. آمارها نشان میدهد که عرضه گسترده فرشهای چینی در پاکستان با نام فرش ایرانی ادامه دارد و فرشهای تقلبی چینی به قیمت نصف تا یک سوم نسخههای ایرانی در پاکستان فروخته میشوند و بازار پاکستان را تسخیر کردهاند.
خریداران فرشهای دستباف هندی و چینی گلهمندند
کمال نیابت،فرش فروش
صنعت فرش ایران شهرت جهانی دارد. البته این صنعت، در دهه اخیر رقیبانی همچون فرشهای چینی پیدا کرده یا در زمانهایی مورد تحریم دشمنان ایران اسلامی از جمله آمریکا قرار گرفته اما هرگز بازار فروش و صادرات آن به دلیل وجود بازارهای مشتاق فرش ایرانی، توقف نداشته است.
با توجه به اینکه فرش دستباف ایران به صرف کاربردی و تزئینی بودنش از سالیان دور مورد توجه اقوام گوناگون بوده است و در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و معیشتی، فرهنگی، فنی و هنری جایگاه ویژه و ارزنده و نقش مهمی را در اشتغالزایی و ارزآوری و صادرات برعهده دارد، با چالشها و معضلات بسیاری روبهروست.
فرش ایرانی تنها کفپوشی است که بر اثر پا خوردن، شستشو و نور زیبایی آن مضاعف میشود و همه اینها مزایای رقابتی بسیار ارزندهای هستند که این دارایی ملی ارزشمند را از دیگر فرشهای دستباف، در نقاط مختلف جهان متمایز ساخته است.
بهعنوان مثال دوستی دارم که در برزیل فرش فروشی دارد. آنجا فرشهای دستباف را بیشتر به دیوار میزنند تا زیر پا قرار دهند. اکثر کسانی که از فرش ایرانی بهعنوان دکور استفاده میکنند، میگویند وقتی به فرش نگاه میکنیم آرامش به ما میدهد انگار روحمان را جلا میدهد ، خستگی را از تنمان دور میکند خلاصه انرژی مثبت دارد. ولی کسانی که فرشهای دستباف هندی و چینی خریداری کردهاند گله دارند و میگویند وقتی به خانه وارد میشویم احساس خفگی و در حصار بودن به ما دست میدهد. گفتم فرشباف ایرانی کارش را با نام خدا و کلمه مقدس بسما... آغاز میکند چه بسا در هر گره یادی از خدا کرده با تمام وجودش گرهها را میزند گرههای فرش ایرانی با انرژی قلب پاک کارگر زن و و مرد و پیر و جوان فرشباف ایرانی عجین شده است. تمام اینها انرژی مثبت است که به بیننده القا میکند. فرشباف ایرانی با دلش، با قلبش گره را میزند. قدرت قلبها بسیار قویتر و پاکتر از قدرت دستهاست. خداوند به همه آنها توفیق و عمر باعزت عطا کند.