سایت خبری تحلیلی کسب و کار استارت آپ | کارآفرینی | دانش بنیان | اقتصاد
بنای سیرجان را به بهمن پادشاه اشکانی نسبت می‌دهند.
فاطمه امیرزاده
سیرجان شهری در جنوب غربی استان کرمان و مرکز شهرستان سیرجان است. این شهر در ۹۶۰ کیلومتری تهران و ۱۷۵ کیلومتری کرمان قرار دارد و با توجه به قرارگرفتن در تقاطع محورهای مواصلاتی یزد-بندرعباس و کرمان -شیراز از دیرباز مورد توجه بوده‌است.قدیمی‌ترین سند تاریخی دربارهٔ سیرجان این نوشتهٔ ابن اثیر است: «گشتاسب یکی از پادشاهان قدیم ایران بود و دین سلیمان را داشت، دین زرتشت را پذیرفت و در کوهستانی که تمبور نام داشت جای گرفت و در حالت تقیه به عبادت مشغول شد». به عقیده استاد باستانی پاریزی، کوه تمبور همان است که در مشرق سیرجان و حدود چهار گنبد قرار گرفته و به همین نام مشهور است. دربارهٔ وجه تسمیهٔ سیرجان نظرهای مختلفی اظهار شده‌است، ولی پژوهشگران عمدتاً بر این عقیده‌اند که در زمان ساسانیان به دلیل وجود قناتهای بسیار زیاد در این منطقه، آن را سیرگان یا سیرکان یعنی سیرآب از قنات یا پر از قنات نامیده‌اند. عده‌ای نیز کلمه گان یا کان را که به معنی معدن است به علت وجود معادن گوناگون در این منطقه دانسته‌اند. در استیلای عرب نام سیرگان معرب شده و به سیرجان تغییر یافت.
سیرجان پیش از اسلام
بنای سیرجان را به بهمن پادشاه اشکانی نسبت می‌دهند. ژان گوره در کتاب خواجهٔ تاجدار، شرحی بر سیرجان می‌نویسد و نشان می‌دهد که سیرجان قبل از اشکانیان نیز آباد بوده و توضیح می‌دهد: «سیرجان قدیم، به قول مورخان قدیم، از جمله سیسرون و کتزیاس که در دورهٔ هخامنشیان می‌زیسته‌اند، دارای ده محله بوده و در هر یک از محلات آن شهر، یک دسته از مردم زندگی می‌کرده‌اند.» اما قدمت این شهر را به قبل از اشکانیان نیز نسبت داده‌اند. آن گونه که در کتاب تاریخ کرمان نوشته شده‌است: «اسکندر در بازگشت از هندوستان از روی قلعهٔ سنگ که محل قدیم شهر سیرجان است، عبور کرده و از طریق بوانات به پاسارگاد رفته‌است.»
سیرجان پس از اسلام
مقدسی در قرن چهارم هجری قمری، سیرجان را یکی از چهار ولایت کرمان ذکر می‌کند. شهر قدیم سیرجان در محل قلعهٔ سنگ (در فاصله ۹ کیلومتری شهر فعلی سیرجان قرار دارد) و تا سال ۷۹۶ هجری قمری آباد بوده‌است و در آن تاریخ به وسیله «ایدکو» سردار تیمور، که دو سال شهر را در محاصره داشت نابود می‌گردد. ساکنان باقیمانده آن به محلی در همان نزدیکی به نام باغ بمید منتقل می‌شوند و شهر جدید در آن موقعیت بوجود می‌آید.اما باز در هجوم محمود افغان به کرمان، سیرجان هم مورد حمله و غارت قرار می‌گیرد. سالها بعد در حدود سال ۱۲۰۰ هجری قمری، میرزا سعید کلانتر در جنوب باغ بمید دهی را آباد نمود که سعیدآباد نامیده شد، و این سعید آباد، همین شهر فعلی سیرجان و درواقع سومین موقعیت این شهر است.
این شهر به دلیل قدمتی که دارد، مجموعه و موزه‌ای است آزادوار مختلف تاریخ ایران که هنوز در بناهای این شهر انعکاس دارد. معماری سیرجان صاحب یکی از بی نظیرترین نوع بادگیرهای ایرانی به نام بادگیر چپقی است.
شاه فیروز سیرجان می‌تواند همانند آتشگاه اصفهان بدرخشد
شاه فیروز در فاصله 12 کیلومتری سیرجان بر بلندای تپه‌ای واقع شده است که طبق کنده‌کاری‌های صخره‌ای در این محل، می‌توان آن را به دوره‌ساسانیان نسبت داد.
بیش از 200 مورد نقوش مختلف بر پیکره سنگ‌های تپه شاه فیروز اجرا شده است در تمام سطح تپه ای که بنا بر روی آن ساخته شده، قسمتهای شکسته شده و باقیمانده ظروف سفالی به چشم می‌خورد و وجود تمدنی عظیم را در این نواحی نشان می‌دهد.
چهار ستون از این ساختمان خراب شده و فرو ریخته، اما سقف آن هنوز بر روی چهار ستون مستحکم دیگر باقیمانده است.
قلعه سنگ؛ ناخوش‌ترین اثر ثبت شده در میراث ملی
دومین مکان تاریخی، قلعه‌سنگ است. این ویرانکده‌باستانی واقع شده بر روی تپه ای در فاصله چند کیلومتری سیرجان که تنها یادگار شهر قدیم سیرجان است، غم‌انگیزترین چهره میراث تاریخی ایران را به خود اختصاص داده است.
قلعه سنگ، قدیمی ترین مرکز کرمان در دوره اسلامی از زمان ساسانیان تا قرن چهارم هجری بوده و منبر سنگی قلعه سنگ با ارتفاع 1.5متر و وزن تقریبی بیش از دو تن از دوران سلطنت سلطان احمد مظفری است و تاریخ حک شده بر روی آن 789 هجری قمری یعنی هفت سال قبل از خرابی شهر قدیم سیرجان را نشان می‌دهد که به این صورت حجاری شده است. اما امروز سکوت حاکم بر آن، خاطرات روشن و تاریخی آن را به هاله‌ای از ابهام تبدیل کرده است. اثری که در ۲۴ شهریور سال ۱۳۱۰، به عنوان پنجاه و سومین میراث ارزشمند ملی ایران در فهرست ماندگار میراث ملی جا خوش کرد.
شهر قدیم سیرجان که در نزدیکی قلعه سنگ بوده است نیز می‌توانست با میدان امام اصفهان همتایی کند، اما تخریب بناهای آن دیگر هیچ اثری از آن باقی نگذاشته است. شهری که حتی به قبرستان‌آن نیز رحم نشد و جستجوی گنج در میان قبرهای مردگان، تخریب آن را زودهنگام‌کرد.
برج خاموشی در روستای اغرکویه سیرجان با قدمت 2 هزار ساله
اما سومین مکان تاریخی سیرجان که می‌تواند با آتشگاه اصفهان رقابت کند، برج خاموشی است. برجی در روستای اغرگوییه در 70 کیلومتری سیرجان که برای آن قدمتی بیش از دو هزار سال برآورد شده است.
مطمئنا اسم این بنا و نام این روستا برای خیلی از سیرجانی ها ناآشناست. روستایی که از چشم توریستها دور مانده است.
محل زندگی زرتشتیان در سیرجان ناشناخته مانده است
حدود 70 کیلومتری جنوب این شهرستان سیرجان دارای برج خاموشی با قدمت 2 هزار ساله است که به علت نبود راه مناسب و عدم اطلاع رسانی از چشم توریستها دور مانده است. وحید حسینی کارشناس موزه سیرجان می گوید: این محل که قلعه 50 متر مربعی،مربوط به سکونت زرتشتیانی است که در این محل مردگان خود را به رسم زرتشتیان که تا یک قرن پیش مرسوم بوده است، قرار می دادند؛ که لاشخورها یا عقابها یا پرندگان شکاری این اجساد را بخورند و سپس استخوانهای میت را در چاهی که وسط این برج است می ریختند، تا تبدیل به خاک شود. وی افزود : قدمت این برج با دیوارهای سنگ چین به بیش از 2 هزار سال یعنی قبل از اسلام می رسد و این برج خاموش نشان دهنده سکونت زرتشتیان در منطقه بوده است. این محل یا برج استودان نام دارد که تا یک قرن پیش زرتشتیان محلی به همین نام داشتند، که مردگان خود را میگذاردند تا طعمه پرندگان شوند و به عناصر طبیعت بازگردند. وی افزود : در آیین زرتشت خاک ،آب ،باد و آتش از عناصر طبیعت هستند، که باید احترام این عنصرها حفظ شود و به همین خاطر مردگان را در چنین محلی می گذاردند ،تا طعمه پرندگان شوند و به طبیعت بازگردند. گفتنی است که عرض دیوارهای سنگی که بدون ملات چیده شده ،تا دو متر است وهم اکنون فقط 1 تا 5/1 متر از دیوارهای سنگی باقی مانده است و در وسط محوطه که جایگاه آیین زرتشتیان هم بوده ،چاهی است که با سنگ اطراف آن بالا آمده که استخوانهای مردگان در آن ریخته می شده است.
یخدان طبیعی و دوقلو سیرجان؛ یخچالهای بدون برق!
در قبال سایر گردشگاه‌های شهرهای دیگر، سیرجان نیز صاحب یخدان‌های دوقلویی است که از دوره قاجار، محلی برای تامین یخ مورد نیاز ساکنان بوده است. یخچال‌هایی که از خشت خام و ملات گل ساخته شده‌اند. این ابتکار کویرنشینان یخ مصرفی شهر قدیم سیرجان را تامین می‌کرده است. یخدان‌هایی که در تاریخ ۱۸ خرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۸۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این یخدان‌ها جزء آثاری هستند که هم جنبه گردشگری دارند و هم یک جاذبه طبیعی منحصر به فرد به شمار می‌روند.
بادگیرهای چپقی اثری بی‌نظیر از معماری سیرجان
معماری سیرجان صاحب یکی از بی نظیرترین نوع بادگیرهای ایرانی به نام بادگیر چپقی است که باقیمانده‌ای از یک خانه قدیمی در شهر سیرجان است.
این بادگیر از آثار دوران پهلوی است که نمادی از تلفیق معماری و صنعت است. بادگیری مشهور با شبکه های هندسی منظم که با لوله های چپقی شکل خود و دهانه‌باز آنها به چهار جهت، هوای تازه را به درون خود برده و باعث خنک کردن قسمت تابستان نشین منزل می شود.
اما برای دیدن این بادگیر که الهام گرفته شده از دودکش کشتی‌های قدیمی است باید در کوچه ایستاد و از راه دور معماری بیرونی آن را تماشا کرد.
حکایت باغی خشک که میوه های سنگی دارد
این باغ از شاهکارهای تاریخ است در نزدیکی دهستان بلورد واقع در روستای میاندوآب و در فاصله 45 کیلومتری جنوب شرقی سیرجان و به دست فردی ناشنوا به نام درویش خان گنگ ( اسفندیارپور) که به کشاورزی اشتغال داشته حدود 30 سال پیش ساخته شده است.این در حقیقت یادگار گلستانی است که وی روزگاری از دست داده و به خیال خودش بوستانی از سنگ و چوب را به این منظور ساخته باین اندیشه که دیگر ظالم باغ سنگی را نمی گیرد و با چنین امیدی عمرخود را گذارنده است. زندگی او عجیب و کارهایش حیرت آور است و چه زیبا با زبان بی زبانی شکایت درون خود را متجلی ساخته است.به نشانه تاثرات روحی در بلندترین نقطه چنار باغش فانوس دستی می آویخته مردمی را که به دیدارش می آمده اند به دور درخت طواف می داده و با اشاره تقدس درخت را می نمایانده و همزمان درخت خشک شده را با آویختن هر چه در دسترس داشته می آراسته البته با چوب و سنگ و فلز و پارچه کهنه و قندیل و شاخ و سیم و پوست گوسفندان .درویش خان در همین مکان به خاک سپرده شد.
سیرجان، مهد معماری و هنر
کلکسیون معماری سیرجان به این چند اثر ختم نمی‌شود، خانه‌خلعتی، خانه‌شوکت‌خان سعیدی، خانه حاج رشید، راسته بازارهای دوقلو، حمام‌ها و کاروانسراهای قدیمی، قلعه میرزبیر در مکی‌آباد، باغ شاپور در پاریز، بادگیرهای عهد سلاجقه، برج‌ها و آسیاب آبی قدیمی و زیرزمین‌های منحصر به فرد در محمودآباد، عزت‌آباد که شهر قدیم سیرجان نیز محسوب می‌شده و آب انبارها و سایر آثار دیگر در سیرجان و در روستاهای آن .
قلعه میرزبیر در مکی‌آباد
عمارت «شوکت سعیدی»
