اندلس یا همان اسپانیای امروزی، حلقه میانی فرهنگ اسلام و غرب است. حضور هشتصد ساله مسلمین در این سرزمین و به بار نشستن عمیق فرهنگ اسلامی، اسپانیا را پلی میان دو تمدن بزرگ تبدیل کرد. این تاثیر در دو محور قابل بررسی است یکی هنر مسیحیانی که تحت تسلط حکومتهای اسلامی میزیستند و دیگری هنر تحت تاثیر آموزه های اسلام است که متاثر از هنرهای متداول در سایر سرزمینهای تحت حکومت اسلام در اسپانیا رواج یافت.
طی تسلط حکومت خاندانهای مختلف اسلامی مستقر در اسپانیا برای گروهی از مسیحیان که در حفظ فرهنگ و هنر قومی خود میکوشیدند اما ناگزیر به پذیرش نفوذ فرهنگ و الگوهای معماری در سرزمینهای اسلامی بودند هنری متداول شد که از سده هشتم تا یازدهم میلادی (دوم تا پنجم هجری قمری) در کنار معماری و هنرهای تحت تاثیر اسلام تحول مییافت. دراین شیوه در سده یازدهم میلادی با نفوذ و رواج هنر رومیوار متروک ماند و از میان رفت. والیان و خلیفگان مسلمان با روش مسالمتآمیزی که داشتند به مسیحیان اجازه میدادند که با رعایت پارهای شرایط برای اجرای مراسم دینی خود پرستشگاههای مسیحی بسازند در نتیجه شیوه معماری و تزیینی توسّط آن مسیحیان به وجود آمد، که آمیزهای بود از هنر عامیانه محلی و عناصر شکوهمند شیوه اسلامی. تاثیر این هنر و همچنین معماری از سده ششم هجری قمری (دوازدهم میلای) که مسیحیان اسپانیا تدریجا شروع به پس گرفتن ایلات خود از مسلمانان کردند، تا سده نهم هجری قمری (پانزدهم میلادی) که آغاز دوران رنسانس اروپا بود در اسپانیا و پرتغال رواج یافت.
در معماری، اولین نمونه حضور مسلمانان در این بخش از دنیا مسجد جامع قرطبه است. مسجدی که یکی از معماریهای شکوهمند پس از اسلام است و در سال ۱۶۸ هجری بنای آن توسط «عبدالرحمن داخل» آغاز شده و توسط هشام فرزندش در سال ۱۷۷ هجری به پایان رسیده بود. عبدالرحمان دوم به تقلید از همین مسجد عظیم، مسجد جامع اشبیلیه را بنا نمود و با توسعه قصر قرطبه و نیز کشیدن دو خیابان در دو کناره رود «وادی کبیر»، گردشگاه بسیار زیبایی برای قرطبه فراهم نمود. همچنین عبدالرحمن سوم (متوفی ۳۵۰ هجری ۹۶۱ میلادی) ملقب به «الناصر» پس از عبدالرحمن دوم، نقشی مهم و عظیم در فرهنگ و هنر اندلس دارد. یکی از مهمترین کارهای این حاکم، ساخت شهری تحت عنوان «الزهرا» (در سال ۳۲۴ هجری) بود. به نقل ابن خلدون، ناصر، با فراخواندن معماران، هنرمندان، معبدسازان، خطاطان و نقاشان از سراسر اندلس، بغداد، مصر و حتی قسطنطنیه، شهری بسیار زیبا با بناهایی باشکوه بنا کرد. یکی از شکوهمندترین این بناها قصر الزهرا و به ویژه تالار پذیرایی آن بود. باغها و پارکهایی که در الزهرا ساخته شد این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای جهان تبدیل نمود. تزیین هنری این قصر با نقش و نگار آیات قرآنی و گچبریها و نقاشیهای هنرمندانهای همراه بود که به تعبیری تا آن زمان، و همو خیال هیچ بلندپروازی قادر به آفرینش نظیر آن نبود. در کنار قصر مسجد عظیمی نیز ساخته شد که یکی از بینظیزترین معماریهای اندلسی بود.
کاخ الحمرا هنر و زیبایی پس از اسلام در اسپانیا
الحمرا کاخی است مشرف بر شهر گرانادا (غرناطه) در اسپانیا، که به عنوان یکی از شاخصترین نمونههای هنر شمال آفریقا (عرب) و شاید یکی از مشهورترین بناهای ساخته شده در زمان حاکمیت اسلام در اسپانیا بهشمار میآید.قصر الحمرا که یک شاهکار تمام عیار معماری به شمار میرود، در منطقه تاریخی آندلس اسپانیا، که یکی از بناهای تاریخی ثبت شده این کشور در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به شمار میرود، بر فراز یک تپه ساخته شده و از بخشهای مختلفی از جمله کاخ اصلی، قلعه، مسجد و حمام و باغی زیبا تشکیل و در سالهای اخیر به یکی از مقاصد برتر گردشگری اسپانیا تبدیل شده است. این بنا شامل چندین قسمت مجزا است که در دورههای مختلف ساخته شدهاند. نام کاخ که به معنای سرخگون است، بنا به نظر بسیاری، از رنگ غالب بر بنا گرفته شدهاست.در مورد وجه تسمیه الحمرا روایات بسیاری وجود دارد. بر اساس معتبرترین روایت، الحمرا به خاطر رنگ سرخ دیوارهای خارجیاش که از آجر و خشتهای خشک شده در آفتاب ساخته شدهاند، به این نام مشهور شده است. بر اساس روایت دیگری، الحمرا به خاطر لهیب سرخ مشعلهایی که عملیات شبها ساختمانی این کاخ برای سالها در نورشان انجام میشد، به این نام خوانده میشود. گروهی نیز عقیده دارند که نام الحمرا از نام خلیفه مؤسس آن، محمد ابن الاحمر (مشهور به محمد دوم) گرفته شده است. اما آن چه مسلم است، این مجموعه تاریخی بین سالهای ۱۲۴۸ تا ۱۳۵۴ میلادی و در دوران حکومت الاحمر و خلفای جانشین او ساخته شده است.تزئینات داخلی مجلل الحمرا به سبکهای عربی و اسلیمی را از میان خلفای مسلمان، به یوسف اول، محمد پنجم، اسماعیل اول و ... نسبت میدهند، اما نام هیچ یک از هنرمندان و صنعتگرانی که در ساخت این قصر نقش داشتهاند با قطعیت مشخص نشده است. طرحهای اسلیمی و گل و بته، سنگ نوشتههایی به زبان عربی، طرحهای هندسی و کاشیهای رنگی، از جمله مهمترین تزئینات به کار رفته در بخشهای مختلف الحمرا هستند.
نگاهی به هنر پس از اسلام در اسپانیا
کاخ الحمرا شاهکار هنر پس از اسلام در اسپانیا
اندلس یا همان اسپانیای امروزی، حلقه میانی فرهنگ اسلام و غرب است. حضور هشتصد ساله مسلمین در این سرزمین و به بار نشستن عمیق فرهنگ اسلامی، اسپانیا را پلی میان دو تمدن بزرگ تبدیل کرد.