گروه کار وکارآفرینی
اگر اطلاع مختصری از بخش تعاون داشته باشیم، متوجه میشویم ضرورت تشکیل تعاونیها یا نبود آنها، چالش اساسی مسئولان بوده، بهطوری که گاهی در قانونی مانند اصل 44 قانون اساسی سهم ویژهای برای آن لحاظ میشود و زمانی دیگر با اشاره به چالشهای موجود این بخش و صحبتهایی که از خلا روحیه همکاری در مردم است، نادیده گرفته میشود. گاهی صحبت از اشتغالزایی 96 درصدی در بخش تعاون است و گاهی صحبت از 70 درصد تعاونی راکد. یکی از این بخشهایی که در دنیای روز در رابطه با تعاونیها مطرح بوده، تعاونیهای دانشبنیان است که به نظر میرسد در شرایط حاضر شاید گرهای از مشکلات تعاونیها را باز کند یا به افزایش سهم بخش تعاون کمک کند.
البته لازم است بدانیم تعاونیهای دانشبنیان اصطلاحی است که معمولا برای برخی مردم جاافتاده و معمول نیست و حتی شاید ناشناخته و مبهم باشد. اینکه واقعا این شرکتها چه فعالیتهایی دارند؟ هدف از تاسیس آنها چیست؟ و برای راهاندازی آنها چه اقداماتی باید کرد؟ سوالاتی است که در بدو آشنایی با این اصطلاح به ذهن متبادر میشود و شاید لازم باشد ابتدا مختصری از چیستی شرکتهای دانشبنیان، ویژگیهای آنها، مراحل راهاندازی و ملزومات آنها بدانیم.
در حال حاضر 500 تعاونی دانشبنیان تشکیل شده که از این تعداد 150 تعاونی به تایید معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری رسیده است. منظور از شرکتهای تعاونی دانشبنیان شرکتهایی است که با مشارکت حداقل ۵۱ درصد از فارغالتحصیلان دانشگاهی، نخبگان، استعدادهای برتر، مخترعان یا مبتکران، برگزیدگان جشنواره خوارزمی یا شیخ بهایی یا برگزیده المپیادهای داخلی و خارجی، برای همافزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانشمحور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاریسازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوریهای برتر و باارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرمافزارهای مربوط تشکیل میشوند.
همانطور که در اساسنامه شرکتهای تعاونی دانشبنیان آمده است، یکی از اهداف راهاندازی این شرکتها توانمندسازی دانشآموختگان برای ورود به فضای کسبوکار است که در رفع دغدغه بیکاری نسل دانشآموخته امروز نقش بسزایی دارد.
انواع شرکتهای دانشبنیان
شرکتهای دانشبنیان به دو دسته تقسیم میشود:
1. شرکتهایی که فقط اعضای هیات علمی مالک آن هستند. در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از 50 درصد باشد، شرکت دانشبنیان، شرکتی خصوصی است که باید تابع قانون تجارت باشد و در اداره ثبت شرکتها ثبت شود.
2. شرکتهایی که دانشگاهها نیز در آن مالکیت دارند، درصورتی که سهام دانشگاه 50 درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانشبنیان، شرکتی دولتی است.
برای راهاندازی کسبوکار از طریق شرکتهای تعاونی دانشبنیان لازم است مراحلی را پشت سر بگذاریم که مهمترین آن داشتن یک ایده جدید، تهیه طرح تجاری، فرایند ثبت و ایجاد یک شرکت تعاونی دانشبنیان، ارائه طرح برای بررسی کارشناسی و تصویب در کارگروه مستقر در بانک توسعه تعاون برای تامین منابع مالی، آغاز عملیات اجرایی طرح (پس از تصویب طرح و اخذ مصوبه) و رشد و توسعه کسبوکار است.
این تعاونیها عامل مهم حمایت از فکر و ایدههای عملی نخبگان هستند و از آن جایی که دارای ارزش افزوده بالایی هستند، با محور قرار دادن نخبگان و فارغالتحصیلان دانشگاهی سعی در اجرای برنامههایی دارند که نقش مهمی در به کارگیری تکنولوژیهای جدید دارد بنابراین به نظر میرسد محصولات این تعاونیها به لحاظ ارزشی که از نظر اتکا بر دانش روز دارند، در بازارهای رقابتی فرصت مناسبی برای حضور داشته باشند.
افزایش مشارکتهای اقتصادی فارغالتحصیلان
به گفته کارشناسان، تعاونیها بهطور کلی اگر واقعی باشند ضریب مشارکت مردمی را بالا میبرند و با افزایش خلاقیت نیروی کار در توزیع عادلانه ثروت بسیار ارزشمند خواهند بود.
بهویژه در رابطه با تعاونیهای دانشبنیان که در افزایش مشارکت فارغالتحصیلان بیکار در فعالیتهای اقتصادی و گردآوری آنها در یک مجموعه به نام تعاونی نقش مهمی دارند. از طرفی همین نیروی تحصیلکرده اساسیترین زیرساختهای اقتصاد دانشبنیان و پیشنیاز تحقق استراتژی شرکتهای دانشبنیان به شمار میآیند.
تطبیق با شرایط پیرامونی و انعطافپذیری بالا
علاوه بر آن تعاونیهای دانشبنیان با توجه به ویژگیهای خود در تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطافپذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای روبهرو شدن با شرایط تحریمها را دارا هستند و استراتژی عدم تمرکز فعالیتهای تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه شرکتها میشود.
با توجه به اینکه یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه ملی، اقتصاد دانشبنیان و بنگاههای اقتصادی دانشبنیان است، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهرهوری عوامل تولید از طریق دانشبنیان کردن اقتصاد و توسعه شرکتهای دانشبنیان است.
بنابراین همانطور که از توضیحات فوق روشن شد، تعاونیهای دانشبنیان تشکلهایی هستند که با مشارکت بسیاری از افراد بهویژه افراد نخبه و تحصیلکرده راهاندازی میشوند و فرق بارز آنها با سایر شرکتها دانشی بودن و اتکای آنها بر دانشهای روز است اما سوال اساسی این است که این تعاونیها چه نقشی در پیشبرد اهداف بخش تعاون دارند؟ چگونه میتوانند باعث جبران کاستیهای بخش تعاون و افزایش سهم تعاونیها در اقتصاد کشور شوند؟
نیازسنجی بازار
داود عسگری، رئیس انجمن صنفی کاریابیهای استان تهران در رابطه با تعاونیهای دانشبنیان، با اشاره به نو بودن فعالیتهای این شرکتها میگوید: ایدههای متنوعی از سوی این شرکتها قابل مطرح شدن است که اول از همه باید این ایدهها را بشناسیم. اینکه شرکتهای دانشبنیان قصد دارند به چه فعالیت و کاری ورود پیدا کنند، مهم است. یکی از مسائل عمده بازار کار عدم شناخت نیاز بازار و ناتوانی دانشگاهها در تربیت نیروی مورد نیاز بازار کار و پوشش رشتههای ضروری این بازار است که از مسیر شرکتهای دانشبنیان میتوان به این هدف دست یافت.
وی با اشاره به تجربه شکست برخی از تعاونیها مثل تعاونی مسکن میگوید: در این حوزه ساخت و سازهای زیادی صورت گرفت که در نهایت هم گرفتار رکود شد، به همین دلیل اکثر فارغالتحصیلان رشته مهندسی عمران بیکار هستند بنابراین باید توجه داشت که جهتدهی به این تعاونیها تجربه تلخ این شکستها را در پی نداشته باشد.
پوشش انواع فعالیتها
عسگری با اشاره به اهمیتی که این تعاونیها در انجام فعالیتهای متنوع دارند، میگوید: لازمه تاسیس این شرکتها اول از همه معرفی نوع فعالیت این شرکتهاست وگرنه در قالب یک بحث کلی رسیدگی به این موضوع نتیجهبخش نخواهد بود. این شرکتها که هدفمندی یکی از مهمترین ویژگیهای آنهاست، با توانایی درگزینش رشتههای دانشگاهی مورد نیاز بازار کار منجر به کاهش جمعیت بیکاران دانشگاهی شده و از به هدر رفتن وقت و هزینه دانشجویان در رشتههایی که بازار تقاضایی برای آن ندارد، جلوگیری میکند.
در حال حاضر این شرکتها به دلیل فقدان سرمایه، عدم حمایتهای دولت و کمبود تخصص و مهارت در نیروی کار در مراحل ابتدایی قرار دارند.