واردات بی‌رویه کود با وجود پتانسیل تولید داخل

حسین بشارتی، رییس اسبق موسسه تحقیقات خاک و آب به بررسی و ارزیابی وضعیت مصرف کودهای شیمیای در کشور پرداخت و اظهار داشت: هر ساله موسسه تحقیقات خاک و آب بنابر درخواست معاونت زراعت و باغبانی کود مورد نیاز کشور را برآورد و در قالب مجلد و لوح فشرده در اختیار این معاونتها قرار می‌دهد. این برآوردها به تفکیک استان و محصول به معاونتهای زراعت و باغبانی ارائه میشود.وی با اشاره به اینکه طبق برآوردهای موسسه تحقیقات خاک وآب، نیاز کشور به انواع کودها بیش از 4 میلیون تن در سال است تا بتوان به عملکرد مورد انتظاردست یافته و محصول با کیفیت برداشت نمود، گفت: میزان کود مصرفی که تدارک و در اختیار بهره برداران قرار می‌گیرد معمولا کمتر از میزانی است که برآورد شده است و دلیل عمده آن عدم تامین اعتبارات کافی برای خرید کودها می باشد.خودکفایی در کود نیتروژنه و وابستگی در کودهای فسفره:وی با بیان اینکه حدود 50 درصد کودهای مصرفی کود نیتروژنی(معمولا اوره) است، عنوان کرد: واردات این نوع کود در گذشته انجام می‌شد و خوشبختانه طی سال های اخیر با توسعه پتروشیمی‌ها تولید این نوع کود علاوه بر تامین نیاز داخلی، بخشی از آن صادر می شود.وی با اعلام اینکه علیرغم برخی اظهارات غیرکارشناسی که گفته می شود خاکهای کشور نیازی به فسفر ندارند، براساس اطلاعات موجود در موسسه تحقیقات خاک و آب، و نتایج آنالیز حدود 20 هزار نمونه خاک که متعلق به نقاط مختلف کشور است، بیش از 70درصد اراضی کشاورزی کشور دچار کمبود فسفر می باشند و مصرف کودهای فسفری در این اراضی افزایش کمیت و کیفیت محصول را به دنبال خواهد داشت، افزود: با توجه به سطح اراضی دچار کمبود، مقدار فسفر موجود در خاکها، نوع محصولات کشاورزی و عملکردی که از این محصولات مورد انتظار می باشد، کشور سالانه به حدود 700هزار تن کود های فسفری نیاز دارد که متاسفانه بیش از 90 درصد کودهای "فسفره " وارداتی است و کمتراز 10 درصد آن در داخل کشور تولید می‌شود. متاسفانه کودهای وارداتی فسفره بعضا دارای آلودگی بالای کادمیم است از این رو این آلاینده وارد خاک اراضی کشاورزی شده و سلامت گیاه و انسان را به خطر می‌اندازد. این درحالی است که پتانسیل تولید این نوع کود در کشور وجود داشته و شایسته است در سالی که از سوی مقام معظم رهبری بنام سال "اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل" نامگذاری شده این موضوع مورد عنایت مسولان ذیربط قرار گرفته و تولید این کود در کشور که تحقق اقتصاد مقاومتی است، در دستور کار قرار گیرد.تولید انواع کودها در داخل کشور نیازمند حمایت های مالی است:وی افزود: در خصوص پتاسیم نیز آمار و اطلاعات خاکها نشان می دهد که حدود 35درصد خاکها به کمبود این عنصر دچار بوده و عامل محدود کننده تولید محصول می باشد. بعنوان مثال در خاکهای شالیزاری شمال کشور با تخلیه خاکها از پتاسیم مواجه هستیم و مصرف کودهای پتاسیمی در شالیزارها تاثیر قابل توجهی بر عملکرد دارد. کشور سالانه به حدود 300هزارتن کودهای پتاسیمی نیاز دارد که مشابه کودهای فسفری مقدار اندکی در کشور تولید می شود. در این مورد نیز پتانسیل تولید در کشور وجود داشته و اخیرا اقدامات ارزشمندی در راستای تولید کود سولفات پتاسیم در کشور صورت گرفته و تولید ان در سطح پایلوت موفقیت آمیز بوده ولی تولید انبوه آن بدلیل تنگناهای اعتباری هنوز محقق نشده و نیازمند حمایت های مالی است.میانگین مصرف کود در کشور از میانگین مصرف جهانی کمتر است:رییس اسبق موسسه تحقیقات خاک و آب، گفت: بعضا گفته می شود کودهای شیمیایی زیادی در کشور مصرف می شود و سلامت محصولات کشاورزی را تهدید می کند، نکته قابل توجه این است که میانگین مصرف کود در کشور از میانگین مصرف جهانی کمتر است ولی در مواردی با استفاده بی‌رویه و غیراصولی کود روبرو هستیم. در خاکها مصرف کود براساس آزمون خاک نبوده و در مزارعی که نیاز به کود نداریم، همچنان کود مصرف می کنیم و در مزارعی که کود باید مصرف شود، بدلایلی کود مصرف نمی شود، لذا علیرغم کم بودن میزان مصرف در مقایسه با میانگین جهانی، شاهد مصرف غیراصولی کود هستیم. نکته دیگر در مورد مصرف کودها، نسبت کودهای مصرفی است که عمده کود مصرفی را کودهای نیتروژنی تشکیل می دهد و مقدار مصرف کودهای پتاسیمی و کودهای محتوی عناصر کم مصرف در کشور خیلی کم است.عدم توازن در توزیع کود در اراضی کشاورزی:بشارتی با اشاره به اینکه کود باید براساس "آزمون خاک" مصرف شود، گفت: تنها با افزایش میزان کود در کشور نمی توان افزایش عملکرد تولید محصولات را انتظار داشت، چراکه مصرف بیشتر کود در اراضی که عناصر غذایی آن بالاتر از حد بحرانی برای محصول است نه تنها به افزایش تولید منجر نخواهد شد، بلکه آلودگی منابع آب و خاک و هدر رفت هزینه ها را بدنبال خواهد داشت.وی افزود: براساس برخی مشاهدات در بعضی موارد که خاک نیاز به عناصر مواد غذایی ندارد کود استفاده می‌شود و در جای دیگر که خاک فقیر است و نیاز به عناصر غذایی دارد کود مصرف نمی‌کنیم و در نهایت سلامت محصولات کشاورزی به خطر می‌افتد.برای مصرف کود براساس "آزمون خاک" می‌بایست زیر ساخت‌های لازم فراهم شود:وی با تاکید بر اینکه تهیه نقشه های خاک با مقیاس مدیریت پذیر یکی از اقداماتی است که باید صورت گیرد و نقشه های وضعیت حاصلخیزی خاکها تهیه شود تا اراضی کشاورزی شناسنامه دار شوند و باید در این خصوص از پتانسیل‌های موجود درسطح کشور نظیر آزمایشگاههای آنالیز خاک و آب استفاده کرد، گفت: باید سیاستها به گونه‌ای تغییر یافته و برنامه ریزی شود که کشاورز در مسیر مصرف کود براساس آزمون خاک قرار گیرد. برای مثال یارانه‌ کودی که به کشاورز می‌دهیم، بایستی صرف مسئله آزمون خاک کنیم، و مصرف کود در مزارع براساس نسخه نویسی توسط کارشناسان خبره باشد.وی یادآور شد: هم اکنون بدلیل هزینه‌ بالای آنالیز نمونه های خاک و گیاه و نیز یارانه ای بودن کود، کشاورزان تمایلی به آنالیز نمونه های خاک نداشته و کمتر برای بررسی وضعیت خاک اراضی خود به این آزمایشگاهها مراجعه میکنند فلذا مصرف کود براساس آزمون خاک نیست.نقش طرح بسیج همگام با کشاورز در کاهش مصرف بی‌رویه کود:بشارتی با تاکید بر ترویجِ یافته های تحقیقاتی و آموزش کشاورزان، گفت: کشاورزی و تولید محصول با کیفیت یک علم و تکنیکی است که نیاز به آموزش دارد.وی یکی از عوامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی را دانش کم بهره برداران برشمرد و افزود: از اینرو بسیج با آموزش کشاورزان در خصوص مدیریت مزرعه از جمله نحوه‌ی استفاده از کود در مزارع علاوه بر بهبود کمیت و کیفیت تولید، منجر به کاهش مصرف بی‌‌رویه کود، کاهش هزینه های تولید و حفظ منابع خاک و آب در کشور خواهد شد.بی‌‌توجهی مسئولین به مسئله خاک در کشور: بشارتی با اظهار تاسف از اینکه منابع خاک کشور در اثر اقدامات نامناسب عمرانی، صنعتی، کشـاورزی، و توسـعه نـامتوازن اقتصـادی - اجتمـاعی، از نظرکیفـی و کمـی سـیر قهقرایی را در پیش گرفته است، بر اهمیت بیشمار خاک در کشاورزی تاکید کرد و گفت: منابع خاک هر کشور یکی از ثروتهای ملی آن کشور محسوب می شود. خاک بستر حیات، یکی از عناصر اصلی محیط زیست و از منابع پایه تولید محصولات کشاورزی محسوب می شود. خاک امانتی گرانبهاست که تداوم حیات بشر بر روی کره زمین به حفظ و بقاء آن وابسته است. خاک ظرف ذخیره آب و بزرگترین ذخیره کننده آب در طبیعت است. خاک عاملی موثر در بهره وری مصرف آب در کشاورزی محسوب می شود. خاک بزرگترین منبع کربن در خشکیها بوده و در ترسیب کربن نقش بسزایی دارد. در هر گرم خاک چندین میلیارد میکروارگانیسم وجود دارد و در حفظ تنوع زیستی در طبیعت نقش بسزایی دارد. بسیاری از نیازهای حیاتی انسان در دل خاک نهفته است. خاک در تولید غذا، پوشاک، چوب، مـواد اولیـه صـنعت و انـرژی، ذخیـره و تصـفیه آب، فعالیتهای عمرانی و شهرسازی، دفن پسماندها و پسابها، ذخیره کربن آتمسفر، تامین نیازهای زیبا شناختی انسـان و... مورد استفاده قرار میگیرد.وی با اشاره به اینکه از 165 میلیون هکتار وسعت کشور، تنها حدود 76 میلیون هکتار آن دارای خاک می باشد و ایران با داشتن رتبه هجدهم از لحاظ وسعت از لحاظ خاک قابل کشت فقیر محسوب می شود و تنها 11 درصد سطح کشور و 24 درصد خاکهای کشور را خاکهای قابل کشت تشکیل می دهند، گفت: همین منابع اندک خاک  به اشکال گوناگون به لحاظ کمی و کیفی دارای روند قهقرایی است. تغییر کاربری اراضی حاصلخیز، فرسایش خاک، گسترش شوری، کاهش بنیه حاصلخیزی، فقر مواد آلی خاک، روش­های نامناسب شخم و عملیات زراعی، فقدان قوانین و ضوابط جهت استفاده مناسب و جلوگیری از تخریب و آلودگی خاک، ورود آلاینده ها به خاک، و اثرات ناشی از تغییر اقلیم، از جمله مسائلی هستند که کمیت و کیفیت منابع خاک را تهدید می کنند.وی در پایان خاطر نشان کرد: یک دهه از تدوین "لایحه جامع خاک" می گذرد ولی همچنان این لایحه خاک می خورد. و متاسفانه مسئله خاک در کشور با بی‌توجهی و بی مهری مسئولان مواجه است.  این درحالی است که بسیاری از مشکلات در سطح جامعه به این امر برمیگردد بطور مثال بحث ریزگردها، سیل، پرشدن سدها از رسوبات، خشکسالی، پایین بودن بهره وری آب و... همه و همه به نوعی مرتبط با خاک است. اگر این لایحه تصویب و عملیاتی شود بطور یقین بسیاری از مشکلات در این بخش برطرف خواهد شد.